توماس ایروینگ؛ پیشگام مترجمان قرآن در آمریکای شمالی

نخستین ترجمه انگلیسی شناخته شده Alcoran است که در 1649 انجام شده و به الکساندر راس، کشیش دربار چارلز اول نسبت داده شده است. این ترجمه از روی ترجمه فرانسوی L'Alcoran de Mahomet توسط Sieur du Ryer ترجمه شده است.

The Koran که معمولاً  Alcoran of Mohammed نامیده می‌شود در 1734 اولین ترجمه علمی قرآن بود و به مدت 200 سال رایج‌ترین ترجمه انگلیسی در دسترس بود. جورج سیل این ترجمه دو جلدی را بر اساس ترجمه لاتین لویی مارچی (1698) انجام داده است. یک نسخه از ترجمه سیل اکنون در کتابخانه کنگره آمریکا موجود است و برای مراسم سوگند کیت الیسون، نماینده مجلس نمایندگان این کشور در 3 ژانویه 2007 استفاده شد.

مسلمانان تا اوایل قرن بیستم شروع به ترجمه قرآن به انگلیسی نکردند.  نخستین ترجمه قرآن توسط مسلمانان The Qur'an بود که در سال 1910 توسط میرزا ابوالفضل اهل الله آباد هند انجام شد. 

قرآن با تفسیر (The Koran Interpreted) در سال 1955 توسط آرتور آربری اولین ترجمه انگلیسی قرآن توسط یک محقق اسلام‌شناس بود. آربری تلاش کرد تا ریتم و آهنگ متن عربی قرآن را حفظ کند. برای سال‌های متمادی، این اثر استاندارد علمی برای ترجمه‌های انگلیسی بود.

«قرآن کریم: متن عربی و ترجمه انگلیسی» (The Holy Qur'an: Arabic Text and English Translation)  در سال 1990 اولین ترجمه یک زن مسلمان به نام امه الرحمن عمر بود.
در اواخر قرن بیستم هر چند ترجمه‌های متعددی از قرآن مجید به انگلیسی موجود بود اما همه خارج از آمریکای شمالی انجام شده بود تا اینکه در سال 1985یک تازه‌مسلمان کانادایی آمریکایی برای نخستین‌بار در این منطقه قرآن کریم را ترجمه کرد.

توماس ایروینگ، اسلام‌شناس پرتلاش

توماس بالنتین ایروینگ (Thomas Ballantyne Irving)، مشهور به الحاج تعلیم علی ابونصر، نویسنده، استاد دانشگاه و محقق مسلمان کانادایی ـ آمریکایی بود که اولین ترجمه انگلیسی آمریکایی قرآن را ارائه کرد.

ایروینگ در سال 1914 در پرستون در ایالت انتاریوی کانادا به دنیا آمد. او در اوایل دهه 1950 اسلام را پذیرفت و نام الحاج تعلیم علی ابونصر را برگزید. او مدرک لیسانس خود را در زبان‌های مدرن از دانشگاه تورنتو و مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه مک گیل و دکترای خود را در مطالعات خاور نزدیک از دانشگاه پرینستون در سال 1940 دریافت کرد.

این مترجم قرآن کتاب‌های متعددی در مورد اسلام نوشت از جمله «آیا مسلمان به دنیا آمده بودی» (Had You Been Born A Muslim)، «اسلام و جوهر آن» (Islam and Its Essence)، «اسلام تجدید حیات» (Islam Resurgent) و «رشد کردن در اسلام» (Growing up in Islam). او همچنین چند کتاب به زبان اسپانیایی نوشت، از جمله «Nacido como Musulman» و «Cautiverio Babilonico en Andalusia».

ایروینگ در دانشگاه‌های مختلف در قاره آمریکا تدریس کرد؛ از جمله دانشگاه مک گیل در مونترال کانادا، دانشگاه پرینستون در نیوجرسی، دانشگاه سن کارلوس در گواتمالا، دانشگاه مینیاپولیس و دانشگاه تنسی. وی در سال 1980 از دانشگاه تنسی به عنوان استاد زبان اسپانیایی و عربی  بازنشسته شد.

پس از بازنشستگی، او بین سال‌های 1981-1986 به عنوان رئیس کالج اسلامی آمریکایی در شیکاگو خدمت کرد. در زمان اقامتش در آنجا بود که ترجمه قرآن را منتشر کرد. خدمت او به اسلام به عنوان نویسنده مورد توجه دولت پاکستان قرار گرفت و جایزه ستاره امتیاز (ستاره برتر) را برای خدمت به اسلام در سال 1983 به او اعطا شد. وی پس از مدت‌ها مبارزه با بیماری آلزایمر در 24 سپتامبر 2002 درگذشت.

ترجمه‌ای برای نسل جدید مسلمانان

 ترجمه ایروینگ به نام «The Qur'an: First American Version»  در سال 1985  منتشر شد. این ترجمه  حاصل کوشش بیست و چند ساله وی است. او که رئیس بخش علوم و فنون کالج آمریکایی ـ اسلامی در شیکاگو و استاد برجسته دانشگاه تنسی بود در مقدمه خود ترجمه‌های گذشته را نقد کرده و تحقیقات جهت‌دار و غرض‌آلود نولدکه و بل را بی‌اهمیت خوانده است.

این اثر تلاشی است برای خوانایی ترجمه انگلیسی قرآن توسط افرادی که به سبک قدیمی انگلیسی رایج در اکثر ترجمه‌ها عادت ندارند. وی در مقدمه ترجمه خود نوشت: نسل جدیدی از مسلمانان انگلیسی‌زبان در آمریکای شمالی بزرگ شده‌اند که باید از کتاب مقدس ما به شیوه‌ای متفاوت از پدرانشان استفاده کنند.

 این ترجمه با کمک مالی اهداکنندگان مختلف از جمله شرکت بزرگ غذای حلال که مهاجران مسلمان اهل شام در آمریکا تأسیس کرده بودن، چاپ شد. انتشار این اثر بخشی از روند جهانی شدن بود که ایالات متحده را به مرکز فعالیت‌های اسلامی تبدیل کرد و به سلطه کشورهای مشترک‌المنافع بریتانیا در زمینه نشر کتاب‌های اسلامی پایان داد.

در دوره پس از جنگ جهانی دوم، روند مهاجرت منجر به ظهور یک جامعه مسلمان در آمریکای شمالی شد که کاملاً با آنچه در اروپای غربی وجود داشت متفاوت بود. در حالی که حتی قبل از جنگ جهانی دوم، جوامع کوچک مسلمانی همچون جوامع مهاجران اهل شام در میدوست در آمریکا وجود داشت اما مهاجرت گسترده از خاورمیانه و جنوب آسیا از سال 1966 پس از لغو سهمیه‌های تبعیض‌آمیز مهاجرت که به نفع اروپایی‌ها بود آغاز شد. 
اکثریت مهاجران مسلمانی که در دهه‌های بعدی وارد شدند، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بودند که به دنبال مشاغل حرفه‌ای مانند پزشکی بودند و از طبقه متوسط ​​به شمار می‌آمدند. این بدان معناست که خوانندگان بالقوه زیادی برای کتاب‌های اسلامی به زبان انگلیسی به وجود آمد. برای پاسخگویی به این بازار، مؤسسات انتشاراتی اسلامی از اوایل دهه 1970 به بعد، به‌ویژه در شیکاگو تأسیس شدند. اینها اغلب می‌توانستند از شبکه‌های فراملی خود و کمک‌های مالی افراد، مشاغل و مؤسسات مسلمان در ایالات متحده، جهان عرب و جنوب آسیا استفاده کنند.

تغییر مرکزیت انتشار آثار اسلامی 

در نتیجه، طی دهه‌های 1970 و 1980، ایالات متحده به قطب اصلی تولید و توزیع ترجمه‌های قرآن تبدیل شد. در اواسط قرن بیستم، بازار هنوز تحت تسلط ترجمه‌هایی بود که در شبه قاره هند تولید و چاپ می‌شد به‌ویژه ترجمه‌های محمدعلی و عبدالله یوسف علی. در سال 1977 انتشارات امریکن تراست، مؤسسه انتشاراتی وابسته به مؤسسه اسلامی آمریکای شمالی مستقر در شیکاگو که از مسلمانان عربستانی کمک مالی دریافت کرده بود، ترجمه یوسف علی را برای خوانندگان آمریکای شمالی تجدید چاپ و در سال 1983 شرکت امانه در مریلند چاپ دیگری از آن ارائه کرد.

هر دو قبل از نسخه اصلاح شده ترجمه یوسف علی که توسط مجتمع چاپ قرآن ملک فهد تهیه شده بود منتشر شدند و شاید الهام‌بخش آن بودند. در همین حال، کازی، قدیمی‌ترین ناشر اسلامی در شیکاگو و  ایالات متحده، نسخه جدیدی از ترجمه قرآن مارمادوک پیکتال را در سال 1982 چاپ کرد و مؤسسه انتشاراتی شیعه «تحریک ترسیل قرآن» در امهورست نیویورک، چاپ جدیدی از قرآن حبیب شاکر را عرضه کرد که رویکردی شیعی به ترجمه محمدعلی داشت. بنابراین، این حوزه تنوع قابل توجهی پیدا کرد، اما هنوز هم تحت تسلط ترجمه‌هایی از سرزمین‌های امپراتوری بریتانیا و هند بود.

توماس بالنتین ایروینگ یک کانادایی ـ آمریکایی بود که در انتاریو به دنیا آمد. او در کانادا و ایالات متحده تحصیل کرد و در دهه 1950 به اسلام گروید. تا سال 1968 او قبلاً مجموعه‌ای از قطعات ترجمه شده از قرآن را با ترتیب موضوعی، با ناشر مستقر در  آیووا منتشر کرده بود که چاپ دوم آن در نیجریه منتشر شد. پس از آن، او بر روی ترجمه کاملی کار کرد که آن را قرآن: اولین نسخه آمریکایی نامید. او در مقدمه نوشت که مخاطبان اصلی او مسلمانان نسل دوم و سوم در آمریکای شمالی بودند که عربی نمی‌دانستند، به آموزش سنتی اسلامی دسترسی نداشتند و با این سؤال دست و پنجه نرم می‌کردند که چگونه اسلام را با سبک زندگی آمریکایی خود سازگار کنند.

از سوی دیگر همچنین وی ترجمه خود را برای غیر مسلمانانی که به دنبال تصویری بی‌طرفانه از اسلام بودند انجام داد. او استدلال کرد که برای این خوانندگان، هیچ یک از ترجمه‌های موجود مناسب نبودند: نه ترجمه‌های مستشرقانی که می‌خواستند «اسلام را برای اهداف خود تحریف کنند»، نه ترجمه‌ محمدعلی با گرایش‌های فرقه‌ای و تأثیرپذیری وی از مسیحیت و نه ترجمه یوسف علی با افزوده‌های فراوانش و نه ترجمه پیکتال با زبان دشوار انگلیسی. 

کمک جامعه مهاجران به انتشار ترجمه قرآن ایروینگ

هدف صریح و روشن ایروینگ این بود که ترجمه‌ای ساده ارائه کند که کودکان بتوانند آن را بفهمند و پیام قرآن را به زبانی ارائه کند که مسلمانان بر اساس شرایط خودشان شکل داده‌اند نه از دریچه الهیات مسیحی.

وی معتقد بود دلیلی وجود ندارد که کتاب مقدس ما باید به انگلیسی دشوار ترجمه شود: اگر به گفته قرآن، عربی مبین است پس چرا باید نگران باشیم؟ جوانان ما باید آنچه را می‌خوانند بفهمند. آنها به انگلیسی قابل درک و در عین حال فاخر نیاز دارند که برای نسل‌های آینده هم مورد احترام باشد. بنابراین، ترجمه وی به انگلیسی مختصر و روان و با حداقل اضافات توضیحی نوشته شده است.

ایروینگ برای اینکه بتواند ترجمه خود را در دسترس قرار دهد و آن را به‌طور گسترده توزیع کند، به بودجه نیاز داشت و برای این کار از ارتباطات خوب خود با جوامع مهاجران و همچنین اهداکنندگان مسلمان خارج از ایالات متحده بهره برد. او کمک‌های مالی مسلمانان کانادا، قطر و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را ذکر می‌کند اما به‌ویژه از کمک‌های برادران اوسی در سدار راپیدز آیووا یاد می‌کند که پیش از این در سال 1968 منتخب بخش‌هایی از قرآن را منتشر کرده بود و کسانی بودند که او را به تولید ترجمه کامل تشویق کردند.

 اوسی‌ها مهاجران اوایل قرن بیستم از روستایی عمدتاً شیعه‌نشین در بخشی از سوریه عثمانی بودند که امروزه در جنوب لبنان واقع شده است. آنها از اولین خانواده‌های مسلمانی بودند که در آیووا ساکن شدند و به ساخت قدیمی‌ترین مسجد در آمریکای شمالی کمک کردند: مسجد مادر آمریکا (Mother Mosque of America) در سدار راپیدز، که در سال 1934 تکمیل شد. کسب و کار خانوادگی آنها که در اصل یک خواربارفروشی بود، در سال 1974 به یک تجارت عمده مواد غذایی حلال تبدیل شد زمانی که برخی از اعضای خانواده شرکت اقتصادی Midamar را تأسیس کردند که به یک شرکت موفق تبدیل شد و توزیع ترجمه قرآن ایروینگ را بر عهده گرفت.

ترجمه ایروینگ در ایالات متحده از ترجمه‌های هلالی و خان موفق‌تر شد. این ترجمه چندین با تجدید چاپ شد و با ویرایش جدید در دهه‌های 1990 و 2000 منتشر شد اما محبوبیت آن در مقایسه با یوسف علی کمتر بود.

نقطه عطف در ترجمه قرآن در آمریکای شمالی

 در واقع اهمیت این ترجمه در این بود که نقطه عطفی در تاریخ ترجمه‌‌های قرآن در آمریکای شمالی به شمار می‌رفت. ایروینگ به سخن یوسف علی که در سال 1934 گفته بود آرزو دارد زبان انگلیسی  را به یک زبان اسلامی تبدیل کند» عمل کرد؛ هرچند در دهه 1970 مرکز مطالعات و ترجمه متون اسلامی از قلب امپراتوری بریتانیا به ایالات متحده منتقل شد. ترجمه ایروینگ نشانه‌ای از روند رهایی از امپراتوری‌های استعماری اروپایی در زمانی است که صنعت نشر اسلامی واقعی آمریکایی در حال ظهور بود. این صنعت چاپ و نشر جدید آمریکا به شدت به شبکه  مهاجران  وابسته بود و از منابع مالی گسترده‌ای در خاورمیانه و جنوب آسیا استفاده می‌کرد، مناطقی که به‌طور فزاینده‌ای به دنبال تجارت با ایالات متحده بودند نه اروپا. به این ترتیب، سیستم بسته آمریکایی که پس از جنگ جهانی دوم پدیدار شده بود، دائماً به چالش کشیده شد. از سوی دیگر جوامع مسلمان در ایالات متحده، به‌طرز متناقضی همزمان آمریکایی‌تر و جهانی‌تر می‌شدند.

گزارش از محسن حدادی