حفظ کرامت افراد برای نیل به وفاق ملی

محمد قدرتی شاتوری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر فقه و حقوق، در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است به نکاتی درباره حفظ کرامت انسان اشاره کرده است.

متن کامل این یادداشت را بخوانید؛

حقوق بشری مبنای روابط اجتماعی افراد است. اگر کرامت ذاتی افراد را محور تمامی حقوق بشر بدانیم بیراه نگفته‌ایم. نظام مقدس جمهوری اسلامی در حکمرانی خردمندانه در سطوح گوناگون و نیل به وفاق ملی به شاخصه حفظ کرامت و آبروی افراد نیازمند است؛ شریعت اسلام توجه خاصی به آبرو و کرامت افراد دارد.

قرآن کریم درباره کرامت انسانی، مبانی و مناشی آن در آیات متعددی سخن به میان آورده است. یکی از آیات مهمی که به کرامت انسانی اشاره کرده است و اندیشمندان بر آن تأکید داشته‌اند، آیه «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بنی‌آدم وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً» است. از آیه شریفه استنباط می‏‌شود که خداوند، فرزندان حضرت آدم(ع) را به طور فطری، تکریم نموده و آنان را بر بسیاری از کائنات ارجحیت بخشیده است و انسان‌ها، علاوه بر حق حیات و تکلیفِ دیگران به رعایت آن، دارای حق کرامت ذاتی بوده و بقیه افراد نیز مکلّف به مراعات این حق هستند؛ معصومین(ع) نیز در سیره و گفتار خود به کرامت انسانی افراد که منتهی به وفاق می‌شود، توجه داشته‌اند.

در خصوص احترام پیامبر(ص) و قیام ایشان برای جنازه یهودی در روایت چنین آمده است: «روزی پیامبر(ص) با یاران نشسته بودند، جنازه‌ای از کنار ایشان گذشت، پیامبر به احترام جنازه بلند شدند. یاران نیز به پیروی از حضرت برخاستند. به ایشان گفتند: این جنازه یک یهودی است. پیامبر(ص) فرمود: أَلَیست نفساً؟ آیا او یک انسان نبود».

زمانی که یکی از مردان متمول در حضور رسول‌ الله نشسته بود. مرد تنگدستی که لباس کهنه‌ای به تن داشت، وارد محفل شد و دنبال جایی بود که بنشیند. ولی جای خالی نیافت جز جایی که کنار مرد متمول بود. پس کنار وی رفت و همان جا نشست. مرد ثروتمند برحسب عادتی که داشت، سعی کرد که از آن مرد فقیر اندکی فاصله بگیرد و لباس گران‌قیمتش را از اطرافش جمع کرد. رسول‌ الله(ص) بر آن امر مطلع شدند و به آن مرد ثروتمند فرمودند: «آیا ترسیدی که چیزی از فقرش به تو برسد؟» آن مرد گفت: «نه یا رسول‌ الله» فرمودند: «آیا ترسیدی که چیزی از ثروت تو به او منتقل شود؟» گفت: «نه یا رسول‌ الله» سپس حضرت پرسیدند: «آیا ترسیدی که لباس تو آلوده شود؟» گفت: «نه یا رسول‌ الله» پیامبر فرمودند: «پس به چه دلیل این کار را انجام دادی؟» ثروتمند اندکی فکر کرد، ولی در پاسخ رسول خدا جواب مناسبی نیافت، غیر از این‌که گفت: «به‌درستی که این عمل عادتی اشتباه و خطاست یا رسول‌ الله و من آماده‌ام که نیمی از دارایی خود را به‌عنوان کفاره عمل خویش به برادر دینی‌ام تقدیم کنم». مرد فقیر این را شنید و در جواب مرد ثروتمند گفت: «من نمی‌پذیرم.» ثروتمند پرسید: «چرا؟» فقیر گفت: «می‌ترسم اگر قبول کنم و مثل امروزی شد و مرد فقیری نزد من آمد، من از او به‌جانب دیگری چشم برگردانم.»

مسئولین در تمامی سطوح اگر بخواهند گامی در جهت وفاق بردارند، باید کرامت افراد را حفظ کنند. اعتقاد راسخ به حفظ کرامت افراد گامی درجهت وفاق اجتماعی خواهد بود.

حفظ کرامت افراد در جامعه فارغ از جنسیت، قومیّت، ثروت، جایگاه اجتماعی توسط تمامی مسئولین از اوجب واجبات است؛ چراکه استحکام پایه رضایت عمومی در گرو برخورد مهربانانه همچون پیامبر(ص) است.

در خطبه۱۶۷ نهج البلاغه می‌خوانیم که امام علی(ع) در خطبه‌ای که در روز‌های اولیه پس از پذیرش خلافت خواندند به رعایت حقوق و حرمت مسلمانان سفارش نمودند: الْفَرَائِضَ الْفَرَائِضَ، أَدُّوهَا إِلَى اللَّهِ، تُؤَدِّکُمْ إِلَى الْجَنَّةِ؛ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ حَرَاماً غَیْرَ مَجْهُولٍ وَ أَحَلَّ حَلَالًا غَیْرَ مَدْخُولٍ، وَ فَضَّلَ حُرْمَةَ الْمُسْلِمِ عَلَى الْحُرَمِ کُلِّهَا، ایشان در این خطبه دلیل پذیرش خلافت را اجرای احکام الهی بیان کرده‌اند و این نکته را نیز فرموده‌اند که خداوند رعایت حرمت مسلمانان را بر تمامی احکام خویش مقدم داشته است؛ بنابراین مسئولین در حفظ کرامت افراد و فراهم کردن تامین و حفظ هرآنچه موجب حفظ کرامت آنان می‌شود، مسئولیت دارند.

توجه به اصول دوم، چهاردهم، نوزدهم، بیست و دوم، بیست و نهم، سی ویکم در سیاست‌گذاری‌های کلان می‌تواند مرجعی در جهت حفظ کرامت انسانی و وفاق ملی باشد.

در اصل دوم قانون اساسی از پایه‌های جمهوری اسلامی ایران، ایمان به کرامت و ارزش والای انسان مطرح شده است که این مهم در کنار اصول اعتقادی توحید، نبوت، معاد، امامت و عدل آمده است که ضرورت و اهمیت کرامت انسانی را بیان می‌کند.

در اصل ۱۹ قانون اساسی حقوق مساوی برای تمامی مردم ایران بدون درنظرگرفتن رنگ، نژاد، بیان شده است و در اصل ۲۰ نیز زنان و مردان را از لحاظ برخورداری حقوق، یکسان داشته است.

در اصل ۲۲ قانون اساسی حیثیت افراد از تعرض مصون داشته شده است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.

اصل ۳۱ قانون اساسی مقرر می‌دارد: «داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی است‏. دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندترند بخصوص روستانشینان و کارگران زمینه اجرای این اصل را فراهم کند». در مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اشاره شده است که در جامعه اسلامی ایران باید حقوق مستضعفان در صدر قرار بگیرد و مردم مسلمان باید در خانه‌های آبرومند زندگانی کنند، باید در سراسر کشور برای همه خانواده‌ها مسکن مناسب تهیه کرد. نگاه مشروح مذاکرات به مستضعفان و محرومان، بر مدار تکریم شهروندی است در مشروح مذاکرات تصریح شده است که مردم باید در صورت بیماری بتوانند از دارو و بیمارستان استفاده کنند. مردم نباید نگران روز‌های پیری و از کار افتادگی باشند و باید به آینده خود امیدوار شوند که اگر روزی از کار افتادند. جامعه زندگی آنها و خانواده آنها را تامین خواهد نمود.

برخی از فقهای معاصر از جمله آیت الله سیستانی از واژه تکریم‌البشر جهت یادآوری حفظ کرامت انسانی افراد به عنوان قاعده‌ای فقهی استفاده نموده‌اند.(سیستانی، رساله تعادل و تراجیح، ص ۴۸۱.)

ازدیدگاه برخی دیگر حکومت دینی واجب است که از بیت‌المال به افرادی که قادر به کار نیستند و با فقر و نداری زندگی می‌کنند، کمک دهد تا کرامت انسانی و حیثیت و شخصیت اجتماعی آنها حفظ شود. (مکارم شیرازی، موسوعه الفقه الاسلامی المقارن، ج ۲، ص ۱۲۸) در این حکومت روابط مسلمانان باید بر اساس برادری، مراقبت از حقوق و احترام به کرامت و آبروی یکدیگر باشد و آزار شخص از هر جهت و همچنین اهانت به او و هتک حرمت او حرام است. (موسوی اردبیلی، نهج الرشاد، ص ۴۶۴).

پس زمامداران و مسئولین، نه تنها باید از عمق جان به حفظ کرامت افراد اهتمام وررند بلکه باید با گفتار و عملِ خود، عموم افراد جامعه را به حفظ کرامت در تعاملات فردی تشویق کنند.