سعیده غروی:
عید فطر فرصتی برای تقویت پیوندهای اجتماعی است
استاد دانشگاه قم گفت: عید فطر تنها یک جشن معمولی نیست، بلکه زمانی برای بازگشت به خدا، تقویت پیوندهای اجتماعی و آمادگی برای مسیر معنوی پیش‌روست.
عید فطر، پایان سیر و سلوکی یک ماهه در وادی روزه و عبادت است؛ لحظه‌ای که جان روزه‌دار از خاک نفس برخاسته و در افق رحمت خداوند طلوع می‌کند. این روز، بشارتی برای روحی است که در ریاضت رمضان، از زنجیرهای تن رها شده و اکنون در عید وصال، از شراب مغفرت سیراب می‌شود. گویی درهای بهشت گشوده شده‌اند، تا اهل زمین، عطر عفو الهی را استشمام کنند و با جان‌های تطهیر شده، به ضیافت بی‌پایان نور بپیوندند.خبرنگار ایکنا به مناسبت این عید سعید فطر با سیده سعیده غروی؛ استاد دانشگاه قم گفت‌وگو کرده است که در ادامه آن را می‌خوانیم:
ایکنا ـ جایگاه عید فطر در میان اعیاد اسلامی و مناسک دینی چیست؟
عید فطر، تجلی وحدتی بیکران است؛ وحدتی که از دل روزها و شب‌های تهجد و روزه‌داری سر برمی‌آورد و در صفوف بهم پیوسته نماز عید به اوج می‌رسد. این وحدت، تنها در شکل ظاهری نماز نیست، بلکه انعکاس روحی است که در وجود هر فرد روزه‌دار شکفته می‌شود. همه با جامه‌ای از طهارت و قلبی از نور در کنار هم می‌ایستند، تفاوت‌های ظاهری رنگ می‌بازد و تنها حقیقتی که می‌ماند، بندگی مشترک در پیشگاه معبود است. عید فطر، عیدی فردی نیست، بلکه جشن یک امت است؛ امتی که با یک دل و یک هدف، به سوی نور حرکت می‌کند.
اما روایات معصومین(علیهم‌السلام) عید فطر را روز پاداش، بخشش، اجتماع مسلمانان و بازگشت به فطرت پاک انسانی معرفی کرده‌اند. این روز نه تنها پایان یک دوره عبادت، بلکه آغاز مرحله‌ای جدید از رشد معنوی است. همچنین، زکات فطره نقش کلیدی در قبولی روزه دارد و شب عید فطر فرصتی برای بهره‌مندی از مغفرت الهی است.
این جایگاه والا نشان می‌دهد که عید فطر تنها یک جشن معمولی نیست، بلکه زمانی است برای بازگشت به خدا، تقویت پیوندهای اجتماعی و آمادگی برای مسیر معنوی پیش‌رو. امام علی(ع) عید فطر را روز پاداش و مغفرت می‌خواند و می‌فرمایند: عید فطر، عید کسی است که خداوند روزه‌اش را پذیرفته و عبادتش را پذیرفته است و هر روزی که در آن معصیت خدا انجام نشود، آن روز نیز عید است.(نهج‌البلاغه، حکمت ۴۲۸)
امام باقر(ع) به فرمایش پيامبر اسلام(ص) اشاره می‌کند که فرموده: اولين روز شوال ـ روز عيد فطر ـ منادى ندا مى‌دهد: اى مـؤمنان! صبحگاهان براى گرفتن عيدى و جـایزه خـود برويـد. سپس امام باقر(ع) رو به جابربن عبداللّه كرد و فرمود: عيدى خداوند مثل عيدى پادشاهان نيست ـ قابل قياس نيستند ـ آن‌گاه فرمود: روز عيد، روز جایزه گرفتن است. [فروع كافى، ج 4، 168]
امام رضا(ع) عید فطر؛ را روز اجتماع و وحدت مسلمانان خوانده می‌فرماید: عید فطر به این دلیل عید قرار داده شد که روز اجتماع مسلمانان باشد، تا در آن روز گردهم آیند و به درگاه خداوند اظهار بندگی کرده و او را بر نعمت‌هایی که به آنان عطا کرده، تمجید کنند. این روایت بر بعد اجتماعی عید فطر تأکید دارد و نشان می‌دهد که این روز علاوه بر بعد عبادی، زمینه‌ساز انسجام امت اسلامی است.
ایکنا ـ گفته شده است که در نماز عید با ولایت اهل بیت(ع) پیوند می‌خورد، چه تبیینی برای این مسئله وجود دارد؟
نماز عید فطر، هم در بُعد عبادی و هم عرفانی(شکر و وحدت وجودی)، آیین وحدت‌ساز بین مسلمان‌هاست. این نماز، با تکبیرها و خطبه‌هایش، نه‌تنها امت را بهم نزدیک می‌کند، که آنها را به فطرت پاک و توحیدی دعوت می‌کند. تکبیرها در این نماز، یادآور آن است که هیچ بزرگی جز خدا نیست و این تکبیرهای پیاپی، یک سمفونی ستایش است که انسان را از خودمحوری به خداگرایی می‌برد.
در نگاه عرفانی شیعه، نماز عید فطر با ولایت اهل بیت(ع) گره خورده است. در قنوت نماز عید فطر آمده است: اللهم أدخلنی فی كلّ خيرٍ أدخلتَ فيه محمداً وآلَ محمد، و أخرجنی من كلّ سوءٍ أخرجتَ منه محمداً وآلَ محمد. این دعا در واقع درخواست سلوک در مسیر پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) است. از نگاه عرفانی، پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) انسان‌های کامل و جلوه‌های تام الهی هستند که به بالاترین درجات قرب الهی رسیده‌اند. این دعا نوعی همسفر شدن با ایشان در طریق معرفت، طهارت و فناء فی‌الله است.
در بخش اول دعا وقتی می‌گوییم: اللهم أدخلني في كلّ خيرٍ أدخلتَ فيه محمداً وآلَ محمد، در واقع از خداوند می‌خواهیم که ما را در همه مراتب خیر و نیکی که پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) در آن وارد شده‌اند، وارد کند. در عرفان، خیر مطلق همان قرب الهی، فنا در اسماء و صفات حق و رسیدن به حقیقت توحید است. اهل بیت(ع) به دلیل طهارت و عصمت‌شان، در این خیر مطلق غوطه‌ورند. پس این دعا طلب حرکت در مسیر ولایت و سیر الی‌الله است.
بخش دوم دعا «وأخرجني من كلّ سوءٍ أخرجتَ منه محمداً وآلَ محمد»، درخواست تطهیر از تمامی شرور و بدی‌هایی است که مانع از درک حقیقت و وصال به حق می‌شوند. در عرفان، شر و سوء، همان حجاب‌های ظلمانی و نورانی‌اند که بین بنده و حق حائل می‌شوند. پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) از این حجاب‌ها عبور کرده‌اند و در مقام قرب مطلق قرار گرفته‌اند. این دعا در حقیقت طلب تزکیه و خروج از عالم کثرت و بازگشت به وحدت الهی است.
این قنوت، دعای سالک برای همراه شدن با اولیای الهی در سیر معنوی است. در واقع، گویی انسان از خدا می‌خواهد که در مقامات قرب و طهارت، او را در مسیر اهل بیت(ع) قرار دهد و از تمام موانع و حجاب‌هایی که آن بزرگواران از آن عبور کرده‌اند، نجات یابد. پس این دعا فقط یک خواسته زبانی نیست، بلکه تقاضایی برای دگرگون شدن، سلوک، و فنا در مسیر حقیقت محمدیه و علویه است.
ایکنا ـ ظرفیت‌های عید فطر برای وحدت اسلامی چیست؟
عید فطر یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های اسلامی است که نه‌تنها یک جشن مذهبی، بلکه فرصتی برای تقویت وحدت و همبستگی در میان مسلمانان به شمار می‌آید. این عید دارای ظرفیت‌های مهمی برای ایجاد انسجام اجتماعی، همدلی بین مذاهب اسلامی و تقویت هویت جمعی امت اسلامی است که بنده به چند مورد اشاره می‌کنم.
اجتماع گسترده مسلمانان در نماز عید فطر؛ نماز عید فطر یکی از مهم‌ترین مظاهر وحدت اسلامی است. این نماز به‌صورت جماعت برگزار می‌شود و مسلمانان از هر قشر و گروهی در آن شرکت می‌کنند. بنابراین گردهمایی در نماز عید، نمادی از وحدت امت اسلامی است که فارغ از تفاوت‌های قومی، نژادی و طبقاتی، همه در کنار یکدیگر به عبادت خدا می‌پردازند. حضور گسترده مردم در این نماز، حس همبستگی را تقویت کرده و یادآور این است که مسلمانان یک امت واحد هستند.
زکات فطره و ترویج عدالت اجتماعی؛ یکی از واجبات روز عید فطر، پرداخت زکات فطره است که هدف آن کمک به نیازمندان و کاهش فقر در جامعه اسلامی است. زکات فطره باعث می‌شود که پیوند میان ثروتمندان و فقرا تقویت شود و فقر و محرومیت که عامل مهمی در ایجاد شکاف‌های اجتماعی است؛ به کاهش این فاصله‌ها کمک کند. وقتی جامعه‌ای بر اساس عدالت اجتماعی شکل بگیرد، بستر وحدت نیز مستحکم‌تر می‌شود.
تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی؛ عید فطر، فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی است، زیرا در این روز، مسلمانان به دید و بازدید یکدیگر می‌پردازند و کینه‌ها و اختلافات را کنار می‌گذارند.
نقش عید فطر در کاهش اختلافات مذهبی؛ عید فطر یکی از اعیادی است که همه مذاهب اسلامی آن را جشن می‌گیرند، هرچند ممکن است در تعیین روز آن اختلافاتی وجود داشته باشد. اما همین مناسبت، ظرفیت بالایی برای نزدیک کردن مذاهب به یکدیگر دارد.
به همین جهت می‌شود نتیجه گرفت که عید فطر، تنها یک جشن مذهبی نیست، بلکه فرصتی برای تقویت وحدت میان مسلمانان است. این عید با ظرفیت‌های گسترده‌ای که دارد، می‌تواند شکاف‌های اجتماعی، اقتصادی و مذهبی را کاهش داده و مسلمانان را به یکدیگر نزدیک‌تر کند. برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها، لازم است که رهبران مذهبی، رسانه‌ها و عموم مردم به‌طور جدی در راستای تقویت همبستگی اسلامی تلاش کنند.
ایکنا ـ دعای زیبا و پرمضمونی هم در این نماز قرائت می‌شود که به بخش‌هایی از آن اشاره شد، در انتها مایه امتنان است بیشتر به محتوی آن پرداخته شود.
دعای عید فطر یکی از دعاهای مهمی است که در این روز مبارک خوانده می‌شود و حاوی معانی عمیق توحیدی، عبادی و اخلاقی است؛ ساختاری زیبا دارد که از ستایش خداوند آغاز شده، به بیان جایگاه عید فطر می‌پردازد، سپس خیر و برکت را طلب می‌کند و در نهایت از شرور دوری می‌جوید.
در ابتدا ستایش خداوند متعال مطرح می‌شود؛ اللّهُمَّ أَهْلَ الْكِبْرِياءِ وَ الْعَظَمَةِ، وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ أَهْلَ التَّقْوَى وَ الْمَغْفِرَةِ؛ در آغاز دعا، اوصاف مختلفی از خداوند ذکر می‌شود که همگی نمایانگر جنبه‌های گوناگون ربوبیت الهی هستند: «اهل الكبرياء و العظمة»: خداوند، صاحب بزرگی و شکوه مطلق است. این یادآوری نشان می‌دهد که عید فطر تنها یک جشن معمولی نیست، بلکه روزی است که بندگان در برابر عظمت خداوند به شکرگزاری می‌ایستند.
«اهل الجود و الجبروت»: خداوند هم کریم و بخشنده است و هم قادر و شکست‌ناپذیر. این ترکیب، توازن میان لطف و اقتدار الهی را نشان می‌دهد. «اهل العفو و الرحمة»: خداوند، هم گذشت دارد و هم مهربان است. این دو صفت برای بندگان روزه‌دار که امید به مغفرت دارند، بسیار مهم است. «اهل التقوی و المغفرة»: خداوند، سرچشمه تقوا و آمرزش است. عید فطر نمادی از دستیابی به تقوا و رسیدن به پاکی پس از یک ماه روزه‌داری است.
نکته دیگر تاکید بر اهمیت عید فطر در اسلام است؛ در جایی که فرمود: أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هذَا الْيَوْمِ الَّذِي جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِينَ عِيداً، وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ مَزِيداً؛ در این بخش، از خداوند درخواست می‌شود که به حق این روز مقدس، حاجات بندگان را برآورده کند. این عبارت دو نکته مهم را بیان می‌کند:
اول اینکه عید فطر، عیدی برای مسلمانان است: این یعنی که عید فطر فقط یک روز شادی نیست، بلکه روزی است که خداوند آن را مخصوص مسلمانان قرار داده تا پس از یک ماه عبادت، به نعمت‌های معنوی و مادی دست یابند.
دوم اینکه عید فطر، ذخیره و افزایش مقام برای پیامبر (ص) است؛ این جمله نشان می‌دهد که عید فطر به پیامبر اسلام نیز تعلق دارد و باعث رفعت مقام او و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می‌شود. یعنی این روز، نماد پیروزی دین اسلام و راهنمایی پیامبر اکرم (ص) برای هدایت بشر است.
سوم درخواست خیر و دوری از شر. أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي كُلِّ خَيْرٍ أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُخْرِجَنِي مِنْ كُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ؛ درخواست صلوات بر پیامبر و اهل‌بیت: این بخش نشان می‌دهد که ارتباط با اهل بیت (ع) یکی از راه‌های جلب رحمت الهی است.
چهارم؛ درخواست ورود به خیر: دعاکننده از خداوند می‌خواهد که او را در هر خیری که نصیب پیامبر و اهل‌بیت شده، شریک کند. یعنی: هر لطفی که به پیامبرت عطا کردی، مرا هم بهره‌مند کن و پنجم درخواست نجات از شر؛ دعا شامل درخواست بیرون آمدن از هر شری است که پیامبر و اهل بیت(ع) از آن محفوظ بودند، یعنی: مرا از هر گونه انحراف و آفتی که آنان را از آن مصون داشتی، دور بدار.
پیام این بخش این است که ما باید مسیر زندگی خود را در همان جهتی قرار دهیم که پیامبر و اهل بیت(ع) حرکت کرده‌اند، چراکه خیر و دوری از شر، در پیروی از آنان است.
مضمون دیگر درخواست کلی خیر و پناه بردن از شر است. اللّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا سَأَلَكَ مِنْهُ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُكَ الْمُخْلَصُونَ؛ درخواست خیر همانند بندگان صالح: در اینجا از خدا خواسته می‌شود که بهترین خیراتی را که بندگان صالح طلب کرده‌اند، به ما نیز عطا کند. این نشان می‌دهد که برای درخواست خیر، بهترین الگوها همان بندگان صالح خدا هستند.
پناه بردن از هر شری که بندگان مخلص از آن به خدا پناه برده‌اند: مخلصین کسانی هستند که به درجه خلوص کامل در بندگی رسیده‌اند. آنها از شروری که ممکن است ایمانشان را تهدید کند، به خدا پناه می‌برند و ما نیز با اقتدا به آنان، همین درخواست را مطرح می‌کنیم.
گفت‌وگو از علی فرج‌زاده
انتهای پیام مطالب مرتبط
