نمایش آنلاین سنت‌ها و میراث‌های غذایی در جهان اسلام

در معرفی این نمایشگاه آمده است:

این نمایشگاه به کاوش در جهان اسلام از دریچه سنت‌های غذایی غنی آن می‌پردازد. هدف این نمایشگاه، تعمیق شناخت از فرهنگ اسلامی و ترویج گفت‌وگوی میان‌فرهنگی است. وجه تمایز این نمایشگاه، تیم بین‌المللی و منحصربه‌فرد آن است که از افرادی با فرهنگ‌ها و پیشینه‌های گوناگون تشکیل شده و خود نمونه‌ کوچکی از مشارکت‌کنندگان متنوع در «موزه بدون مرز» به‌شمار می‌رود.

غذا، این نیاز بنیادین بشر، می‌تواند عامل پیوند یا جدایی باشد، صلح بپروراند یا جنگ بیفروزد. غذا صرفاً وسیله‌ای برای بقا نیست، بلکه آینه‌ای است تمام‌نما از هویت فرهنگی، سلایق شخصی و پویایی‌های قدرت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی.

در مناطقی که میراث فرهنگی در معرض تهدید قرار دارد، برجسته‌سازی سنت‌های غذایی جهان اسلام، مایه تقویت غرور و تاب‌آوری فرهنگی می‌شود. این کار، بستری برای ترویج رواداری فراهم می‌‌کند، چرا که نشان می‌دهد چگونه خوراک‌ها مرزها را در می‌نوردند، تاریخ‌هایِ مشترک را بازتاب می‌دهند و به همزیستی کمک می‌کنند.

در دهکده جهانی‌ امروز، فرهنگ غذایی همچون سفیری عمل می‌کند که می‌تواند با بهره‌گیری از قدرت نرم، فاصله‌ها را کم کند. این نمایشگاه، زبان جهان‌شمول غذا را ارج می‌نهد و بر نقش آن در شکل‌دهی به هویت‌ها، پاسداشت میراث‌ها و ترویج تفاهم میان‌فرهنگی تأکید می‌ورزد.

این نمایشگاه حول شش مضمون سامان یافته است که هر یک به بخش‌های فرعی تقسیم شده است و حاوی تصاویر و توضیحات مرتبط است. در ادامه توضیح کوتاهی درباره هر یک از این محورها ارائه می‌شود:

۱) غذا در دربارهای اسلامی

از قرن هشتم تا سیزدهم میلادی (قرن دوم تا هفتم هجری)، در دوران خلافت امویان و عباسیان، غذاهایی مانند کباب‌ها، پای گوشت، سوپ‌ها و آبمیوه‌ها محبوبیت یافتند. این غذاها نه فقط سلیقه سلاطین، بلکه نیازهای ساکنان قلعه‌ها را نیز تأمین می‌کردند. آشپزخانه سلطنتی با آتشی «خاموش‌نشدنی» وصف شده است که نماد فعالیت بی‌وقفه‌ آن برای برگزاری ضیافت‌های روزانه و مناسبت‌های خاص مانند عروسی‌ها، ختنه‌سوران، رویدادهای ورزشی یا تشریفات حج بود. سُفره‌ها در تالارهای ستون‌دار یا ایوان‌ها برپا می‌شد و سلطان در رأس آن می‌نشست و شاهزادگان و مقامات بر اساس رتبه خود در دو طرف او جای می‌گرفتند.

امپراتوری عثمانی با گسترش در مدیترانه، غذاهایی مانند دلمه سبزیجات، خوراک‌های مبتنی بر ماست، برنج و شیرینی‌های آغشته به عسل را به غرب جهان اسلام معرفی کرد. در هند، امپراتوری گورکانی با ترکیب طعم‌های تند کاری و عناصری از فرهنگ ایرانی و آسیای مرکزی، غذاهایی منحصر به فرد خلق کرد. ظروف غذاخوری نیز با طراحی‌های پیچیده، اهمیت فرهنگی و اجتماعی غذا را در جامعه اسلامی نشان می‌داد. از جمله قسمت‌های این بخش اشاره به آداب و تشریفات جلوس بر سر سفره‌ سلطان و عادات غذایی دربارهای اسلامی است.

۲) زندگی اجتماعی

غذا در آیین‌های دینی به عنوان واسطه‌ای برای ارتباط با امر مقدس عمل کرده است. در فرهنگ اسلامی، برخی غذاها مانند خرما و قهوه از نمادهای عمیق دینی و فرهنگی به شمار می‌رود. عبارت «نان و نمک» (خُبز و مِلح) بیانگر اعتماد و پیوندهای ناشی از غذاخوردن جمعی است. قرآن با تأکید بر اطعام نیازمندان، غذا را به زبانی از همبستگی تبدیل کرده است؛ از مهمانی‌های شهری تا پذیرایی در خیمه‌های بادیه‌نشینان، غذا همواره نمادی از تعلق و یکپارچگی بوده است. در این محور به نمادهای غذایی در فرهنگ اسلامی و نیز نقش اطعام به عنوان یک آیین دینی پرداخته شده است.

۳) دین

شرع اسلامی بر شیوه‌های تهیه، مصرف و تقسیم غذا تأثیرگذار بوده است. احکام غذایی حلال و حرام، آداب ماه رمضان و عیدها و نقش آشپزخانه در آموزش‌های صوفیان از موضوعات این بخش است. غذا در این بافت نه تنها مسئله‌ای مادی، بلکه بیانگر روحانیت، اخلاق و جامعه است. این بخش از نمایشگاه، بازدیدکنندگان را به کشف جنبه‌های تاریخی و مذهبی غذا در جهان اسلام دعوت می‌کند.

۴) محیط زیست

تمدن اسلامی با توسعه روش‌های کشاورزی پایدار، تعادل بین محیط زیست و نیازهای انسانی را حفظ کرد. مدیریت آب، کودهای طبیعی و تناوب کشت از جمله این نوآوری‌ها بودند. دانشمندانی مانند ابن العوام و ابن بصال با الهام از متون یونانی و رومی، روش‌های آبیاری و کشت را بهبود بخشیدند. تغییر فصل‌ها و جشن‌های مذهبی بر تنوع مواد اولیه و ظروف غذاخوری تاثیر گذاشتند. طراحی این ظروف نه تنها سلیقه هنری، بلکه ساختار اجتماعی و تجربه مشترک غذاخوردن را بازتاب می‌داد.

۵) نقش‌های جنسیتی

زنان در کشاورزی، دامداری و تجارت محصولاتی مانند روغن و تخم مرغ نقشی محوری داشتند، در حالی که مردان مسئولیت‌های سنگین‌تری مانند شخم زدن و آبیاری را بر عهده می‌گرفتند. در شهرها، مشاغلی مانند قصابی و نانوایی عمدتاً در اختیار مردان بود، اما زنان در خانه‌های اشرافی بر آشپزخانه‌ها نظارت می‌کردند. آشپزهای زن در دوره فاطمیان و ایوبیان به مهارت خود شهرت داشتند. آشپزخانه‌های عمومی که از طریق وقف تأمین می‌شدند، نمادی از نیکوکاری و تعهد مذهبی بودند و زنان در حفظ این نهادها نقش کلیدی ایفا می‌کردند.

۶) همزیستی فرهنگی

شرع اسلامی تعامل بین ادیان مختلف را تنظیم می‌کرد و بستر همزیستی فرهنگی را فراهم می‌آورد. غذا در این فرآیند به رسانه‌ای برای ارتباط تبدیل شد. مهمان‌نوازی، صنایع دستی مرتبط با غذا و نوآوری‌های آشپزی نتیجه تعامل بین ادیان و فرهنگ‌ها بود. این بخش از نمایشگاه نشان می‌دهد که چگونه غذا در جهان اسلام بیش از آن که تفاوت‌ها را برجسته کند، مردم را به هم پیوند داده است.