حوزه و روحانیت بدون مردم هیچ است
مدیر حوزه‌های علمیه کشور یکی از مؤلفه‌های حوزه‌های علمیه را بُعد مردمی و اجتماعی آنها معرفی کرد و گفت: حوزه و روحانیت بدون مردم هیچ است، حوزه از مردم برخاسته و به سوی مردم در حرکت است، پیوند‌های عمیق عالمان بزرگ با توده‌های مردم و حس خدمتگزاری، همه عناصر مهمی است که در تاریح حوزه وجود دارد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست خبری همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم و نکوداشت آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی صبح امروز چهاردهم اردیبهشت‌ماه با حضور آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور در موزه ملی ملک تهران برگزار شد.
در بخشی از این نشست خبری آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور، پس از تبریک ایام دهه کرامت و سالروز میلاد امام رضا (ع) به بیان سخنانی در مورد این همایش پرداخت.
وی افزود: حوزه علمیه به عنوان یک کانون و نهاد علم‌بنیان، اخلاق‌مدار، سیاست‌ورز و اجتماعی از سابقه کهنی برخوردار است، در طول تاریخ زنجیره حوزه‌های علمیه در ایران، عراق و کشور‌های اسلامی حضور داشته و با همین نیت در خدمت مردم، جامعه، علم و فرهنگ بوده است. حوزه علمیه زمانی حوزه خواهد بود که بتواند این نیات را حفظ کند و استمرار بخشد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه به بیان مهم‌ترین ویژگی‌های حوزه‌های علمیه پرداخت و تصریح کرد: دانش‌بنیانی اولین ویژگی حوزه علمیه بوده و از این منظر بزرگانی از حوزه برخواسته‌اند، زمانی که حوزه و دانشگاه از هم تفکیک نشده بودند، همه علوم در حوزه علمیه رواج داشت و از وقتی اینها تفکیک شدند، عرصه‌های مهم اندیشه‌ای، فلسفی و .. در حوزه مورد احترام بود.
اعرافی دومین مولفه و ویژگی حوزه‌های علمیه را اخلاق و حکمت علمی و سنت‌های دیرپای معنوی و عبادی در قلمرو‌های مختلف برشمرد و گفت: بزرگان ما در این قلمرو‌ها گوی سبقت را ربوده و چهره‌ای بزرگ از حوزه در این زمینه ارائه شد.
نایب رئیس مجلس خبرگان رهبری سومین مولفه حوزه‌های علمیه را بُعد مردمی و اجتماعی آن معرفی کرد و افزود: حوزه و روحانیت بدون مردم هیچ است، حوزه از مردم برخاسته و به سوی مردم در حرکت است، پیوند‌های عمیق عالمان بزرگ با توده‌های مردم و حس خدمتگزاری، همه عناصر مهمی است که در تاریح حوزه وجود دارد.
این عضو شورای نگهبان تصریح کرد: مولفه و ویژگی چهارم حوزه‌های علمیه سیاست‌ورزی درست و اندیشه‌ورزی صحیح دور از افراط و تفریط در مقوله سیاست است. حوزه پیشگام نهضت‌های بزرگ بوده است، در هجوم‌ها همگام با مردم در برابر توطئه‌گران قرار گرفته و اوج این فعالیت هم نهضت یکی دو صد ساله ایران، عراق و دیگر کشور‌ها بوده و قله این کار هم تحقق انقلاب اسلامی بوده است.
رئیس همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم افزود: مولفه و ویژگی دیگر این است که ایران، چه ایرانِ بزرگِ پیشین و چه ایران امروز که مقتدر و مستقل و با منزلت است، در طول بیش از هزار سال پیشتاز معارف الهی و مکتب اهل بیت(ع) بوده است. نکته جذاب تاریخ ایران این است که در ایران هم از معارف اسلام و تشیع استقبال کرده و هم اینکه از همان قرون اول در عرصه تولید دانشِ دینی پرچمدار بوده است. ایران جامعه‌ای منفعل و صرفاً پذیرا در برابر اسلام نبود، بلکه ایرانیان با سابقه کهن و استعداد وافر پرچمدار تولید اندیشه دینی و رواج و گسترش معارف الهی شدند.
وی افزود: حتی در ادبیات عرب که زبان قرآن و دین است نیز عالمان بزرگی از ایران فعالیت‌ها در آن عرصه را سامان دادند، حتی حوزه‌های خارج از ایران مانند بغداد، کوفه، حله، جبل عامل و به خصوص نجف همیشه لبریز از متفکران و عالمان ایرانی بوده است. همواره زعمای حوزه‌ها از عالمان ایران بوده‌اند و در طول این ۱۴۰۰ سال حوزه‌های علمیه و مراکز بزرگ علمی در ایران شکل گرفته است. در قرن‌های دوم و سوم، قم، ری و بغداد سه ضلع اصلی بودند، در ادامه شاهد درخشش حوزه‌های دیگر در اصفهان، تهران، تبریز و ... بوده‌ایم. اینها نشان دهنده پیوند عمیق معرفتی ایران با نهاد علمِ دین و حوزه‌های علمیه است.
اعرافی در ادامه با اشاره به اینکه حوزه علمیه قم در روزگار سختی شکل گرفت، گفت: این حوزه در روزگاری که ایران در معرض مخاطرات فراوان بود و قدرت‌های بزرگ جهانی در میانه جنگِ اول و دوم جهانی، جهانِ شرق و اسلام و ایران را مورد طمع خود قرار داده بودند، شکل گرفت. در دورانی شکل گرفت که دین‌زدایی و اخلاق‌زدایی و خدشه به آرمان‌های ملی و اسلامی پس از جنگ جهانی دوم رواج یافته بود. حوزه قم در کنار بزرگان و روشنفکران و فرهیختگان در چنین شرایطی تأسیس شد. در واقع بازتأسیس حوزه در سال ۱۳۰۱ و در کوران حوادث منطقه‌ای بود. در آن شرایط مرحوم آیت‌الله حائری با عقلانیت بالا و خردورزی عمیق یک نهاد علمی بزرگ را بازتأسیس کرد، نهادی که البته از سابقه ۱۲ قرنی برخوردار بود و با نقش‌آفرینی این عالم برجسته، این نهاد پرخیر و ثمر پایه‌ریزی شد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور تصریح کرد: نکته دیگر آن است که حوزه قم در یک قرن اخیر دارای یک گفتمان قوی و اندیشه سیاسی و فکر سیاسیِ متکی بر اندیشه اسلامی و ناظر به پیشرفت و تعالی ایران شده است. اگرچه حضرات آیات بروجردی و حائری قدم‌های بزرگی برداشتند، اما در این زمینه حضرت امام(ره) پیشگام و پرچمدار بودند. نظریه انقلاب اسلامی از قم برخاست و در عمل در کنار دانشگاهیان و با پشتیبانی ملت مبدا تحولات منطقه و جهان شد.
رئیس همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم یکی دیگر از مولفه‌های این حوزه را مباحث دانش بنیانی برشمرد و گفت: این موضوع گستره علوم اسلامی را هم عمق بخشید و هم گسترش داد. این علوم به ویژه پس از انقلاب بسط فراوانی پیدا کرد. یکی از اهداف همایش نیز نشان دادن گوشه‌ای از تطورات علوم اسلامی بوده است.
وی در ادامه به برپایی نمایشگاهی در حاشیه همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم اشاره کرد و افزود: در این نمایشگاه یکصد طرح تحولی که در مدیریت حوزه‌های علمیه کشور طراحی شده به نمایش گذاشته خواهد شد. همچنین طرح درختواره علوم اسلامی که شامل ۱۶ حوزه و بیش از ۴۰۰ رشته است، نیز به نمایش گذاشته خواهد شد. گسترش دامنه علوم اسلامی به ویژه در ارتباط با جهان معاصر از ویژگی‌های قمِ متأخر و نوین است. در حوزه فقه هم شاهد عمق بیشتر حوزه‌های دانشیِ فقه بوده‌ایم.
اعرافی بیان کرد: در حوزه فلسفه که مورد نیاز جامعه و نشان‌دهنده وجوه عقلانی حوزه است، متأثر از میراث ماندگار حوزه‌های علمیه بوده‌ایم و البته فلسفه‌های جدید نیز مورد توجه قرار گرفته است، در حوزه کلام مباحث جدید کلامی و پرسش‌های جدید کاملاً مورد اهتمام بزرگان حوزه بوده است.
عضو شورای نگهبان یکی دیگر از مولفه‌های حوزه علمیه قم را موضوع قرآن و تفسیر برشمرد و گفت: به شکل بی‌سابقه‌ای در حوزه‌های علمیه، تفسیر‌های مختلفی به زبان‌های گوناگون رونمایی شده است. در حوزه حدیث نیز تطورات مهمی رخ داده است. در کنار اینها در حوزه ادبیات هم وضعیت به همین صورت بوده است. انتقال معارف اسلام به زبان فارسی سابقه کهنی دارد که در حوزه قم به اوج خود رسید و در روزگار ما قالب آثار به زبان فارسی است.
نایب رئیس مجلس خبرگان رهبری در بخش دیگری از صحبت‌های خود در این نشست خبری، مولفه دیگر حوزه علمیه قم را فعالیت در بخش بانوان برشمرد و اظهار کرد: قم امتداد بسیار جذابی در ارتباط با بانوان پیدا کرد، بانوان همیشه در حوزه علوم اسلامی پیشگام بوده‌اند، اما به شکل نهادینه و ساختارمند و به ویژه بعد از انقلاب اسلامی همه دروازه‌های علمیه برای بانوان گشوده شد و امروز هر تعداد مدارس و مراکز برای آقایان باشد به همان تعداد برای بانوان نیز هست. بانوان ما با سرعت و شتاب در قلمرو‌های گوناگون علوم اسلامی در حال پیشرفت هستند. امروز قریب ۵۰۰ مدرسه و مرکز قوی بانوان در کشور فعال است. این فعالیت در کشور‌های دیگر نیز دایر است.
اعرافی امتداد بین‌المللی حوزه علمیه قم را یکی دیگر از ویژگی‌ها و مولفه‌های این حوزه برشمرد و اظهار کرد: حوزه علمیه قم انواری از معارف اسلامی را در جهان منتشر کرده است، قمِ متأخر دارای امتداد در کشور‌های متعدد است، در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا جوانان، علما و مردم علاقه‌مند به معارف الهی و اسلامی با بهره‌گیری از منابع ایران و قم، مراکز خود را سامان داده‌اند.
وی ارتباط حوزه علمیه قم با دانشگاه را یکی دیگر از مولفه‌های این مرکز برشمرد و گفت: حوزه علمیه قم از ابتدا در زمینه ارتباط با دانشگاه دغدغه‌مند بود، از آغاز شکل‌گیری دانشگاه دغدغه زعمای حوزه قم، داد و ستد و هم‌افزایی میان نخبگان جامعه و حوزویان و دانشگاهیان بود. آیت‌الله طباطبایی شخصاً این رفت و آمد را پایه‌ریزی کرد و آیت‌الله مطهری پیشران یک سبک قوی تعاملی در این زمینه بود. این امر استمرار پیدا کرد و این تعامل باید قوی ادامه پیدا کند.
اعرافی در بخش دیگری از این نشست به جزئیاتی از همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم اشاره و اظهار کرد: با توجه به حرکت آیت‌الله العظمی حائری در سال ۱۳۰۱ از اراک به قم، مناسب بود این همایش در سال ۱۴۰۱ برگزار شود، اما دبیرخانه برای اتقان کار نیاز به فرصت بیشتری داشت و لذا مقرر شد روز‌های هفدهم و هجدهم اردیبهشت‌ماه شاهد برگزاری این همایش باشیم.
وی افزود: در این همایش بیش از ۳۰۰ محقق و پژوهشگر از حوزویان و دانشگاهیان همکاری داشتند تا ۲۵ جلد از دستاورد‌ها رونمایی شود، در این ۲۵ جلد هم تطورات دانشی در بیش از ۲۰ قلمرو علمی و هم تطورات عملکردی نشان داده خواهد شد. همچنین در این ایام ۳۰ مجله منتشر و رونمایی خواهد شد.
مدیر حوزه‌هایی علمیه کشور با اشاره به صدور پیام مقام معظم رهبری به این همایش، گفت: ما در انتظار صدور منشور مهم مقام معظم رهبری در خصوص حوزه هستیم، این منشور از لحاظ کمیت و کیفیت ماندگار و نقطه جدید و عطفی در حوزه و ارتباطات حوزوی و دانشگاهی خواهد بود. در کنار این، دو نفر از مراجع تقلید سخنرانی دارند و دو نفر نیز پیام خواهند داد.
نایب رئیس مجلس خبرگان رهبری در ادامه این نشست خبری و در پاسخ به سوالی در برخی تناقض‌ها در اظهارات بزرگان حوزه در دروس خارج و قوانین فقهی که اجرا می‌شود، گفت: حوزه ناظر به نیاز‌ها و شرایط زمان و مکان که امام هم تأکید داشتند، است، این یک ضرورت است، به همین دلیل در فقه ابواب نوینی که بالغ بر ۲۰ قلمرو جدید است، در حال شکل گرفتن است، در موضوع فناوری هم همینطور است، ما هم در یک دهه اخیر طرح بزرگی در هوش مصنوعی و اجتهاد در دست مطالعه داریم. در حال حاضر ده‌ها طلبه نخبه روی این موضوع فعالیت می‌کنند.
اعرافی با اشاره به اینکه در برخی حوزه‌ها دچار افراط و تفریط هستیم، گفت: دین برای هدایت و راهبری بشر است، ندیدن نیاز‌ها و عناوین جدید و ثانویه و تطورات زمانی که مطابق آنها در منابع و متون نسخه داریم، یک موضوع غلط است و باید اصلاح شود. بزرگان اعتقاد دارند با نگاه به اصالت و با نگاه به نیاز‌ها یک بازنگری صورت بگیرد، طبیعی است که در این راه با چالش‌هایی مواجه خواهیم بود، حتماً وظیفه حوزه است که از یک سو پاسدار اصالت‌ها باشد و از سوی دیگر باید با نگاه عقلی به مقوله‌های جدید بپردازد و به آن پاسخ دهد. فقه معاصر به این مسائل می‌پردازد و تحقیقات حوزه زمینه را فراهم می‌کند تا مراجع فتوا بدهند.
رئیس همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم در پاسخ به سوالی در مورد استقلال مالی حوزه از دولت نیز اظهار کرد: حوزه همیشه وامدار مردم بوده است، الان هم بخش عمده تأمین نیاز نهاد دین در مساجد و حوزه‌های علمیه با حمایت مردمی و وجوهات شرعی است، به دلیل گستره این موضوعات طبعاً کمکی از بودجه‌های عمومی هم دریافت می‌شود که در برابر حجم بالای کار مردمی برای حمایت از حوزه‌های علمیه ناچیز است، البته امیدوار هستیم بخش پایدار حوزه‌ها تقویت شود.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در پایان در مورد فعالیت‌های حوزه علمیه در زمینه هوش مصنوعی نیز بیان کرد: هوش مصنوعی پدیده‌ای نو بوده و در غرب هم از منظر حقوق، فلسفه و اخلاق مورد تحقیق قرار گرفته است و اسنادی برای هوش مصنوعی طراحی شده است، در کشور ما هم کار‌هایی صورت گرفته است، ما در قم نیز در مباحثی همچون فلسفه هوش مصنوعی، اخلاق هوش مصنوعی و حقوق هوش مصنوعی باید تولیدات خوبی داشته باشیم. نکته دیگر ارتباط هوش مصنوعی با علوم اسلامی است، از جمله کلان پروژه‌های این بخش هوش مصنوعی و اجتهاد است. موضوع سوم نیز انتقال معارف و ذخایر معارفی به وب و در دسترس هوش مصنوعی قرار دادن آن است. موضوع چهارم هم مباحث فرهنگی و تبلیغی و تبیینی اسلامی با هوش مصنوعی است.
