فیلم صیاد؛ راوی وحدت ملی و وفاق بین ارتش و سپاه
کارگردان فیلم سینمایی «صیاد» با اشاره به اهمیت نمایش ابعاد شخصیتی شهید صیاد شیرازی در سینما، گفت: این فیلم تلاش کرده تا وفاقی که شهید صیاد بین ارتش و سپاه ایجاد کرد را به نمایش بگذارد.
فیلم سینمایی «صیاد» به کارگردانی جواد افشار، از جمله آثاری است که در فضای سینمای دفاع مقدس با نگاهی متفاوت ظاهر شده است؛ نگاهی که نه فقط در صحنه‌های جنگ و میدان نبرد، بلکه در اتاق‌های فرماندهی، منازعات درونی و تعاملات میان ارتش و سپاه هم کنکاش می‌کند. جواد افشار در این اثر کوشیده است تا وجوه گوناگون شخصیتی و فرماندهی شهید صیاد شیرازی را بازتاب دهد؛ فرمانده‌ای که از جایگاه نظامی فراتر رفت و تبدیل به یک اسطوره اخلاق، نظم، شجاعت و وحدت در تاریخ انقلاب اسلامی شد.
در روزگاری که بسیاری از جوانان و نوجوانان آشنایی نزدیکی با قهرمانان دفاع مقدس ندارند، بازآفرینی چهره‌ای مانند صیاد شیرازی، ضرورتی تاریخی و فرهنگی به شمار می‌آید. کارگردان «صیاد» در این گفت‌وگو تأکید می‌کند که این فیلم در پی اسطوره‌سازی نبوده بلکه براساس واقعیاتی مستند، رفتاری انسانی و تاکتیکی از شهید صیاد ارائه داده که برای نسل امروز ملموس و الهام‌بخش باشد.
جواد افشار در گفت‌وگو با ایکنا نه‌تنها از چالش‌های فنی، تولیدی و بازیگری فیلم سخن می‌گوید، بلکه با نگاهی تحلیلی و تجربی، وضعیت فعلی سینمای دفاع مقدس، نسبت آن با مخاطب، محدودیت‌های گیشه و جایگاه واقعی آثار ارزش‌محور در حافظه جمعی مردم را مورد بررسی قرار می‌دهد. گفت‌وگویی که بیش از هر چیز، بازتاب دغدغه‌ای است برای زنده نگه‌داشتن نام‌ها و منش‌هایی که در سایه سکوت و بی‌تفاوتی امروز، همچنان در قلب تاریخ ایستاده‌اند. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم.
ایکنا - با توجه به جایگاه والای شهید علی صیاد شیرازی در تاریخ دفاع مقدس، چه دغدغه‌ای باعث شد که تصمیم بگیرید درباره زندگی این شخصیت فیلم بسازید؟ به‌خصوص که پرداختن به چنین چهره‌هایی با پیچیدگی‌های فراوان همراه است.
شهید علی صیاد شیرازی از آن دسته قهرمانان نادر تاریخ معاصر ماست که تأثیرگذاری او هم در سطح عملیاتی دفاع مقدس و هم در سطح وحدت‌بخشی نیروهای مسلح، بی‌بدیل بوده است. او نه فقط یک فرمانده نظامی بود، بلکه نماد تفکر جهادی، دیسیپلین و اخلاص در عمل بود. ساخت فیلم درباره چنین شخصیتی، یک رسالت بود، نه صرفاً یک پروژه سینمایی.
قطعاً و یقیناً پرداختن کامل به تمام ابعاد شخصیتی، نظامی، خانوادگی، سیاسی و معنوی صیاد در یک فیلم دو ساعته امکان‌پذیر نیست. با این آگاهی وارد تولید شدیم، اما این محدودیت باعث نشد که از انجام وظیفه عقب‌نشینی کنیم یا دچار انفعال شویم. هدف ما این بود که بخش‌هایی از حماسه‌سازی‌های او و تأثیرگذاری عمیقش بر مناسبات ارتش و سپاه و وحدت ملی را روایت کنیم. با توجه به شرایط تولید و فرصت محدود، فیلم موفق و تأثیرگذاری شکل گرفت که توانسته بخشی از حق مطلب را ادا کند.
ایکنا - یکی از مباحث مهم تاریخی در دوران دفاع مقدس، رابطه میان ارتش و سپاه است. فیلم «صیاد» چقدر بر این موضوع تمرکز کرده و شهید صیاد در این زمینه چه نقشی ایفا کرده که در فیلم بازتاب یافته است؟
وحدت میان ارتش و سپاه، یکی از نقاط حساس و در عین‌حال کلیدی تاریخ دفاع مقدس بود. در مقاطعی از آن دوران، اختلافات عمیق، سوءتفاهم‌ها و حتی نگاه‌های متضادی بین این دو نهاد نظامی وجود داشت. شهید صیاد شیرازی یکی از معدود فرماندهانی بود که با شجاعت و درایت وارد این میدان شد و برای ایجاد وفاق تلاش کرد، حتی اگر این به قیمت قرار گرفتن او در معرض هجمه‌ها و فشارها بود.
در آن ایام، ارتش با چالش‌های جدی روبه‌رو بود؛ از جمله باقی‌مانده‌های وابسته به رژیم گذشته، مسئله کودتا، بی‌اعتمادی انقلابیون به بدنه ارتش و در عین حال، حضور نیروهای مؤمن و انقلابی که صیاد دقیقاً بر همین طیف تمرکز کرد. او توانست به کمک این عناصر سالم، توطئه‌ها را خنثی کند و ارتش را به جایگاه واقعی خود در کنار سپاه برساند. در فیلم تلاش کردیم این بعد از عملکرد صیاد را با دقت و با پرهیز از شعارزدگی نشان دهیم.
ایکنا - برای شخصیت‌پردازی صیاد، چه تدابیری اندیشیده شد تا هم جنبه‌های درونی و هم رفتارهای بیرونی او به شکل واقعی و باورپذیر به تصویر درآید؟ بازیگر نقش صیاد چه اندازه در تحقق این هدف موفق بود؟
شخصیت‌پردازی شهید صیاد در این فیلم یکی از چالش‌برانگیزترین بخش‌های کار بود. برای او نمودار شخصیتی طراحی کردیم، منحنی رشد و تحولش را در بستر روایت فیلم ترسیم کردیم و به شکل دقیق روی جنبه‌های مختلف رفتاری، روانی و عاطفی او مطالعه داشتیم.
علی سرابی به عنوان بازیگر این نقش، واقعاً فوق‌العاده ظاهر شد. او نه فقط در بازسازی فیزیکی و لحن گفتار صیاد موفق بود، بلکه توانست به لایه‌های عمیق‌تری از شخصیت او نیز نفوذ کند. روحیه نظم، علاقه به عبادت، صراحت در مواجهه با قدرت، تواضع در عین اقتدار را سرابی با دقت و ظرافت به تصویر کشید. ساعت‌ها درباره نحوه ایستادن، نگاه کردن، حتی تردیدهای درونی صیاد صحبت کردیم و به نظرم نتیجه، بسیار درخشان از آب درآمد.
ایکنا - در فیلم «صیاد» به خانواده این شهید نیز اشاره‌هایی شده، اما نه به صورت محوری. چرا نقش خانواده در حاشیه قرار گرفت و این تصمیم چطور توجیه می‌شود؟
از ابتدا بنا نداشتیم که فیلم به شکل بیوگرافی کامل باشد یا تمام زندگی شخصی صیاد را روایت کند. تمرکز اصلی ما بر بخشی از حیات او بود که درگیر فضای سیاسی، نظامی و استراتژیک کشور بود. با این حال، نادیده گرفتن خانواده هم ممکن نبود؛ چراکه خانواده همیشه نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری شخصیت دارد. در همین راستا، در چند سکانس کوتاه، تلاش کردیم رابطه انسانی و صمیمی صیاد با خانواده‌اش را نمایش دهیم. حضور مارال بنی‌آدم در نقش همسر صیاد، برگ برنده ما بود. وی توانست با بازی درخشان و باورپذیر، گرمای این رابطه را منتقل کند. همین اندک سکانس‌ها نیز، به نظرم توانسته‌اند بار عاطفی قابل توجهی به فیلم دهند و وجه انسانی صیاد را تکمیل کنند.
ایکنا - بازسازی فضای دهه ۶۰ از منظر بصری چه دشواری‌هایی داشت؟ چه روشی برای ایجاد فضاسازی مستندگونه انتخاب کردید؟
بازسازی فضای دهه ۶۰، هم دشوار بود و هم بسیار حساس. سعی کردیم همه چیز را تا جای ممکن به سمت واقع‌گرایی ببریم. از طراحی صحنه و لباس گرفته تا انتخاب لوکیشن‌ها و نوع قاب‌بندی‌ها، همه چیز با هدف ایجاد حس حضور در آن دوران انجام شد. بخش زیادی از فیلم در مناطق غرب کشور فیلم‌برداری شد، در لوکیشن‌های واقعی و نه بازسازی‌شده. این موضوع فشار زیادی بر گروه تولید وارد کرد، اما به باورپذیری فضاها کمک بزرگی کرد. ترکیب صحنه‌پردازی دقیق با فیلم‌برداری مستندگونه باعث شد که حس حضور در مقطع جنگی و سیاسی آن دوران به خوبی منتقل شود.
ایکنا - در زمینه صداگذاری، موسیقی و صحنه‌های احساسی، چه ویژگی‌هایی برای مخاطب فراهم کردید تا او درگیر روایت شود؟
صدا و موسیقی در این فیلم نقش مهمی در انتقال حس و معنا دارند. امین شریفی در صداگذاری، کار بی‌نظیری انجام داد. او از صداهای محیطی واقعی و ترکیب‌شده با صداهای استودیویی بهره گرفت تا فضای فیلم را کاملاً زنده کند. موسیقی فیلم توسط مسعود سخاوت‌دوست ساخته شد که خو استاد این فضاست. او با درک عمیقی که از موضوع داشت، قطعاتی را خلق کرد که هم حس حماسی و هم جنبه‌های عاطفی و عرفانی شخصیت صیاد را پوشش می‌داد.
ایکنا - فکر می‌کنید فیلم «صیاد» چه پیامی برای مخاطب امروز، به‌ویژه نسل جوان دارد؟ و چه تصویری از شهید صیاد در ذهن آن‌ها شکل می‌دهد؟
مهم‌ترین پیام فیلم، نشان دادن تعادلی است که صیاد بین اقتدار و تواضع ایجاد کرده بود. وی در عین حال که یک فرمانده مقتدر و قاطع بود، هیچ‌گاه از اخلاق، معنویت، احترام به قانون و ولایت فاصله نگرفت. اینها پیام‌هایی است که برای نسل امروز بسیار الهام‌بخش است.
از بازخوردهایی که گرفتم متوجه شدم بسیاری از مخاطبان بعد از دیدن فیلم، برای اولین بار متوجه شدند که صیاد فقط نام یک اتوبان یا یک شخصیت درسی نیست، بلکه کسی است که امنیت امروز ما را مدیون او و امثال او هستیم. آن‌ها تازه فهمیدند که صیاد نه فقط در میدان جنگ، بلکه در میدان سیاست و تصمیم‌سازی‌های کلان هم یک قهرمان واقعی بوده است.
ایکنا - درباره نقش رسانه‌ها و سینما در حفظ یاد شهدا توضیح دهید.
وقتی درباره قهرمانانی همچون شهید صیاد صحبت می‌کنیم، مسئولیت سینما و رسانه‌ها در این زمینه بسیار مهم است. سینما می‌تواند ابعاد پنهانی از شخصیت‌های تاریخی را که ممکن است در تاریخ‌نگاری رسمی یا حتی در صحبت‌های روزمره جامعه گم شوند، به تصویر بکشد. یاد شهدا فقط نباید به کلمات یا تصاویر محدود شود، بلکه باید به شکلی خاص و با درک دقیق از تاریخ و فرهنگ کشور، در آثار هنری بازنمایی شود تا نسل‌های آینده از آن بهره‌مند شوند. سینما می‌تواند ارتباطی عاطفی و معنوی بین مردم و این قهرمان‌ها برقرار کند که دیگر رسانه‌ها قادر به انجام آن نیستند.
ایکنا - درباره چالش‌های ساخت این فیلم و بازسازی دقیق فضاسازی‌ها بگویید.
یکی از بزرگترین چالش‌های این پروژه، بازسازی فضاسازی‌ها و خلق فضاهای تاریخی و اجتماعی آن دوران بود. برای انتخاب لوکیشن‌ها بسیار دقت کردیم و تلاش کردیم که تا جایی که ممکن است، از لوکیشن‌های واقعی در مناطق غرب کشور استفاده کنیم. این کار نه تنها به اعتبار و صداقت فیلم کمک کرد، بلکه تماشاگر را بیشتر در فضای آن روزگار قرار می‌دهد. بازسازی دقیق لباس‌ها، معماری و حتی جزئیات کوچک مانند نوع وسایل و تجهیزات نظامی از مهم‌ترین اولویت‌های ما بود، چرا که اینها به باورپذیری فیلم و جذابیت آن کمک بسیاری می‌کند.
یکی دیگر از چالش‌ها در ساخت فیلم‌های دفاع مقدس، رسیدن به توازن میان روایت تاریخی و جذابیت سینمایی است. در بسیاری از مواقع، کارگردان‌ها با این مشکل مواجه هستند که چگونه تاریخ را به گونه‌ای به تصویر بکشند که هم‌زمان واقع‌گرایانه و تاثیرگذار باشد، اما از نظر سینمایی نیز جذاب و هیجان‌انگیز باشد. سینما باید فضای خاص خودش را داشته باشد، حتی وقتی که در حال روایت تاریخ است. همیشه تلاش کرده‌ام که در «صیاد» این توازن را حفظ کنم، به طوری که مخاطب احساس کند که در دنیای آن زمان زندگی می‌کند، اما در عین حال از یک تجربه سینمایی فراموش‌نشدنی بهره‌مند می‌شود. این کاری است که سینما باید انجام دهد؛ هم حفظ حقیقت تاریخی و هم ارائه یک تجربه بصری و احساسی که برای نسل امروز جذاب باشد.
ایکنا - در پایان از تاثیرات سینما در تغییر نگرش‌ها و آشنایی نسل‌های جدید با تاریخ معاصر بگویید.
یکی از مهم‌ترین کارکردهای سینما، انتقال مفاهیم و تاریخ به نسل‌های جدید است. برای بسیاری از جوانان امروز که شاید کمتر با تاریخ جنگ و دفاع مقدس آشنا باشند، فیلم‌هایی مانند «صیاد» می‌تواند دریچه‌ای به تاریخ کشور و روحیات قهرمانان این دوران باشد. برای من به عنوان کارگردان، بزرگترین دستاورد این است که تماشاگر بعد از دیدن فیلم، علاوه بر اینکه با یک شخصیت تاریخی آشنا می‌شود، بتواند در زندگی روزمره خود، از ویژگی‌های این شخصیت مانند نظم، دیسیپلین و اخلاق استفاده کند. این ویژگی‌ها همیشه در تاریخ ماندگار می‌شود و تاثیرگذاری بیشتری نسبت به فقط روایت یک داستان دارد.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
