ضرورت ورود جامعه قرآنی به عرصه هوش مصنوعی

امروزه هم علم، در حال جهش است و هم زمان در حال گذر و ما در عصر تحولی نفس‌گیر زندگی می‌کنیم؛ عصری که در آن مرز‌های دانایی با سرعتی بی‌سابقه در حال جابجایی است. هوش مصنوعی، نه صرفاً یک ابزار تکنولوژیک، بلکه پدیده‌ای تمدن‌ساز و تعیین‌کننده آینده بشر است. همان‌گونه که روزگاری صنعت چاپ، برق یا اینترنت، مناسبات انسانی را دگرگون کرد، امروز هوش مصنوعی آمده تا نظام تعلیم و تربیت، اقتصاد، فرهنگ، دین‌ورزی و حتی تفکر انسان را بازتعریف کند.

در این میان، پرسشی مهم و بنیادین پیش روی ما قرار دارد و آن اینکه جامعه قرآنی کجای این تحولات ایستاده است؟ آیا اهل قرآن، مفسران، حافظان، قاریان، پژوهشگران و فعالان دینی، همچون گذشته‌ پرافتخار تمدن اسلامی، در صف اول مواجهه علمی با پدیده‌های نوین قرار دارند؟ یا صرفاً به نظاره‌گرانی تبدیل شده‌اند که با تأخیر به جریان‌های شکل‌گرفته، واکنش نشان می‌دهند؟

این نوشتار مجال مختصری است برای روشن ساختن ضرورت و فوریت ورود جامعه قرآنی به عرصه هوش مصنوعی؛ هم به‌عنوان فرصتی استثنایی برای خدمت به قرآن و ترویج معارف وحی و هم به عنوان خطری که در صورت غفلت، می‌تواند بستری برای انحراف مفاهیم دینی شود.

چرا جامعه قرآنی باید به هوش مصنوعی توجه کند؟

همگامی با علم، تکلیف قرآنی است: قرآن ما را بار‌ها به تفکر، تدبر و کسب علم دعوت می‌کند. بی‌اعتنایی به تحولات علمیِ بنیادین مانند هوش مصنوعی، نوعی غفلت از وظیفه‌ قرآنی «علم‌آموزی برای هدایت» است.

ابزارسازی هوشمند برای ترویج معارف: با استفاده درست از هوش مصنوعی می‌توان نرم‌افزار‌هایی ساخت که آموزش حفظ، قرائت، ترجمه، تفسیر، تحلیل موضوعی و حتی پاسخ‌گویی به شبهات قرآنی را به شکل گسترده و دقیق گسترش دهد.

جلوگیری از تحریف مفاهیم: در غیاب حضور متخصصان قرآنی در طراحی و تولید محتوای دینی در فضای دیجیتال و هوش مصنوعی، این فضا به دست کسانی می‌افتد که ممکن است فاقد صلاحیت علمی یا اخلاقی باشند و این، تهدیدی جدی برای سلامت مفهومی قرآن در دنیای فناوری است.

هشدار‌ها و نکات مهم برای ورود ایمن و مؤثر

پیوست اخلاقی و معرفتی فراموش نشود: همان‌طور که در قرآن از «نور» به عنوان راهنما یاد شده، هوش مصنوعی نیز باید در پرتو نور قرآن به‌کار گرفته شود. هرگونه استفاده ابزاری، افراطی یا تجاری‌زده، خطر از بین رفتن پیام اصیل قرآن را دارد.

ضرورت تربیت نخبگان دوساحتی (دینی – فناورانه): باید نسلی پرورش یابد که هم حافظ و مفسر قرآن باشد، هم آشنا با زبان هوش مصنوعی، الگوریتم، یادگیری ماشین و علوم داده؛ تا بتواند نقش راهبردی در مهندسی آینده قرآنی ایفا کند.

پاکی داده‌ها، همچون پاکی نیت: همان‌طور که قرآن به تهذیب نفس توصیه می‌کند، هوش مصنوعی نیز نیازمند «داده‌های پاک» و منبع‌های معتبر است. مدل‌های زبانی و تفسیری باید با منابع اصیل، دقیق و به دور از تحریف تغذیه شوند.

سخن پایانی

ورود فعالانه‌ جامعه قرآنی به عرصه هوش مصنوعی، فقط یک انتخاب فناورانه نیست؛ بلکه یک ضرورت دینی، فرهنگی و تمدنی است. همان‌گونه که نسل‌هایی از مسلمانان با نبوغ خود تمدن‌ساز شدند، امروز نیز این فرصت فراهم است که با نور وحی، ابزار‌های هوشمند را در مسیر تربیت انسان قرآنی به کار گیریم.

اگر از این فرصت استفاده نکنیم، دیگرانی خواهند آمد که جای خالی ما را پر خواهند کرد؛ اما نه برای ترویج قرآن، بلکه برای بازتفسیر آن با نگاهی بیرون از روح وحی؛ پس وقت آن رسیده که اهل قرآن، در میدان آینده نیز پرچم‌دار باشند و با ورود به حوزه هوش مصنوعی، که نه یک انتخاب لوکس، بلکه یک ضرورت تمدنی و مسئولیت تاریخی است در مسیر رشد و روشنگری بشر قدم بردارند. این مأموریتی مهم و حیاتی برای اهل فکر، اهل دل و اهل قرآن است.

وهاب خدابخشی