پاسخ غدیر به جستجوی بشر برای مسیر نجات + فیلم

یکی از نکات مهمی که در رابطه با خطبه غدیر مطرح می‌شود، چرایی پیگیری عده‌ای برای حذف و از بین بردن این خطبه در طول تاریخ بوده است. دشمنان همواره تلاش کرده‌اند تا خطبه غدیر را که در واقع چکیده‌ای از حقیقت محض دین و نسخه‌ای کامل برای دریافت مسیر سعادت انسان است، حذف کرده و به فراموش بسپارند. این خطبه نورانی که در فرازهای مختلف از سوی پیامبر(ص) ایراد شده، حاوی نکات عمیقی است که چنانچه به خوبی بدان پرداخته شود، مسیر روشن و صراط مستقیم الهی را برای کمال انسان بیان می‌کند. 

اگر به دنبال نقطه‌ای هستیم که تمام رشته‌های هدایت الهی از توحید تا امامت در آن گره خورده باشد، غدیر خم تجلی‌گاه این حقیقت است. پیامبر اکرم(ص) در این روز تاریخی، نه تنها جانشینی امیرالمؤمنین(ع) را اعلام کردند، بلکه مسیر بندگی را ترسیم کردند؛ مسیری که نور هدایت آن از وجود مبارک پیامبر(ص) و ائمه‌ اطهار(ع) می‌گذرد و به امام عصر(عج) ختم می‌شود.

آنچه غدیر را به اساس اعتقادات شیعه تبدیل کرده، تنها یک رویداد تاریخی نیست، بلکه سند زنده‌ای است که پیوند ناگسستنی توحید، نبوت و امامت را فریاد می‌زند. از تأکید بر «صراط مستقیم» در خطبه‌ غدیر تا بیان ویژگی‌های امام زمان(عج) توسط پیامبر(ص)، همگی گواهی می‌دهند که غدیر، تمدن انتظار را بنیان نهاده است.

نکته بعدی این است که دشمنان به شیوه‌های گوناگون، مانند ممنوعیت تدوین حدیث، جلوگیری از نقل خطبه پیامبر(ص) و...، از انتشار واقعه غدیر ممانعت به عمل آوردند. نکته دیگر، تحریف در محتوای خبر غدیر است که عمدتاً متوجه تغییر در معنای واژه «مولا» بوده است. نکته بعدی نیز ممانعت عملی بود که با جعل روایت‌هایی پس از واقعه شهادت پیامبر(ص) صورت پذیرفت.

با توجه به این چهار محور که نشان‌دهنده تلاش برای تحریف معنا و اصل واقعه غدیر است، شایسته است دقتی مضاعف به خطبه پیامبر(ص) مبذول داریم. یکی از فرازهای طولانی این خطبه به روشنی بیانگر آن است که وقتی مسئله‌ای با این درجه از اهمیت - که در نظام اعتقادی دین و مذهب جایگاهی بی‌نظیر دارد و شاید مهم‌ترین واقعه تاریخ اسلام محسوب است - مطرح می‌شود، طبیعی است که دشمنان تمام تلاش خود را برای تحریف آن به کار بندند. پیامبر اکرم(ص) از آغاز خطبه، بیانات و فرازهای متعددی را ایراد فرمودند تا آن‌که به فراز هفتم خطبه رسیدند. در این بخش، نکته‌ای ویژه و منحصر به فرد را بیان کردند که حائز اهمیت فراوان است.

پیش از آنکه به این فقره بپردازیم، لازم است تا به برخی از آیات قرآن کریم اشاره کنیم که کلمه ویژه‌ای در آن‌ها تکرار شده است. آیاتی همچون «وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ»، «وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ»، «وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ» از جمله آیات نورانی هستند که واژه «صراط مستقیم» در آن‌ها زیاد به کار برده شده است. نکته مهمی که در این واژه وجود دارد، تذکری است که شیطان نیز آن را مطرح می‌کند. لذا وقتی مشاهده می‌کنیم که برای مثال در سوره یاسین این‌گونه آمده است: «وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ؛ و اينكه مرا بپرستيد اين است راه راست»، در آیه‌ای دیگر از سوره اعراف نقل قولی از شیطان مطرح شده است که «قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ؛ گفت پس به سبب آنكه مرا به بيراهه افكندى من هم براى فريفتن آنان حتما بر سر راه راست تو خواهم نشست». همچنین، در ادامه آمده است: «ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ؛ آنگاه از پيش رو و از پشت‏ سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آنها مى‏‌تازم و بيشترشان را شكرگزار نخواهى يافت». 

نکته مهم آیات اشاره‌شده این است که شیطان این‌گونه بیان می‌کند که کار من برای انحراف انسان، نشستن بر سر راه کسی است که در صراط مستقیم مشغول قدم زدن است. صراط مستقیم همان راهی است که خداوند متعال می‌فرماید شیطان قرار است اینجا بنشیند. صراط مستقیم واژه‌ای است که ده مرتبه در نمازهای روزانه تکرار می‌شود. این آیه شریفه در سوره حمد آمده است و معنای آن این است که «خدایا ما را به راه راست هدایت کن». بنابراین موضوع مهم این است که صراط مستقیم چه راهی است و کدام راه را شامل می‌شود. این سؤال مطرح می‌شود که آیا باید این راه را خود انسان تشخیص دهد یا اینکه این مسئله نیز برای انسان توضیح داده شده است.

شاید یکی از وجوه تحریف و جلوگیری از نقل ماجرای غدیر و خطابه پیامبر(ص)، همین فراز هفتمی باشد که پیامبر(ص) در خطبه خود تکرار فرمودند. پیامبر اکرم(ص) در فراز هفتم خطبه غدیر چنین بیان کردند: «مَعاشِرَ النّاسِ، أنا صِراطُ اللهِ الْمُستَقیمُ الّذی أمَرَکُمْ بِاتِّباعِهِ؛ من همان راه مستقیم الهی هستم که خداوند در قرآن کریم مقرر فرموده است، پس از آن پیروی کنید». این بیان نورانی بدان معناست که صراط مستقیم مورد جستجوی مردم، همان وجود مقدس پیامبر اعظم(ص) است. در ادامه این فراز از خطبه غدیر، پیامبر اکرم(ص) بلافاصله پس از این کلمات حیات‌بخش می‌فرمایند: «ثُمَّ عَلِی مِنْ بَعْدِی ثُمَّ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةٌ یهْدُونَ إِلَى الْحَقِ‎ وَ بِهِ یعْدِلُونَ؛ پس از من، علی(ع) صراط مستقیم است و سپس فرزندانم از نسل او، امامان هدایتگری هستند که به سوی حق رهنمون می‌سازند و به آن دادورزی می‌کنند».

طبق این خطبه پیامبر(ص) در روز غدیر، چنانچه ادعا کنیم که مسیر هدایت و عبودیت تمام بندگان الهی تا روز قیامت به طور کامل مشخص، ترسیم و تبیین شده است، سخنی به گزافه نگفته‌ایم. پیامبر اکرم(ص) مسیر مستقیم الهی را به روشنی تعیین و تشریح فرموده‌اند. البته یادآوری این نکته ضروری است که خداوند متعال از ما نخواسته است تا راه بندگی را خود تشخیص دهیم؛ چراکه در روایات متعددی به ما رسیده که پروردگار متعال به پیامبر هر زمان خطاب فرموده که: «من آن‌گونه که می‌خواهم مسیر عبادت و بندگی را مشخص می‌کنم و انسان باید آن‌گونه که من خواسته‌ام عمل کند، نه آن‌گونه که خود می‌پسندد».

اگر قرار باشد مسیر بندگی و عبودیت به شیوه‌ای باشد که خود انسان می‌پسندد، دقیقاً همان خواست و هدف شیطان محقق شده است. شیطان صریحاً اعلام کرد: «من به آدم(ع) سجده نخواهم کرد» و در عوض قصد دارد کاری انجام دهد که هیچ‌کس پیش از آن انجام نداده و پس از آن نیز انجام نخواهد داد. بنابراین نکته اساسی این است که خداوند متعال صراحتاً بیان می‌فرماید: انسان باید تنها آنچه را که خداوند خواسته است انجام دهد، نه آنچه را که خود می‌طلبد. صراط مستقیمی که در نماز به آن اشاره می‌شود، دقیقاً همان مسیری است که پیامبر اکرم(ص) در واقعه غدیر ترسیم کردند. مسیری که همان راه هدایت است و از وجود مقدس پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین علی(ع) و ائمه معصومین(ع) می‌گذرد. خداوند متعال در آیات متعدد قرآن کریم تأکید فرموده است که این صراط مستقیم، تنها راه نجات بشر از وسوسه‌های شیطان است.

نکته قابل تأمل این است که پس از بیان این فراز از خطبه غدیر از سوی پیامبر اکرم(ص)، بلافاصله پس از اتمام کلام نورانی‌شان، با تلاوت آیات سوره حمد سخنان خود را ادامه دادند تا برای مردم روشن سازند که صراط مستقیم مورد اشاره در نماز، همان مسیری است که از وجود مقدس پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) عبور می‌کند.

امام صادق(ع) در روایتی شریف می‌فرمایند: «شیطان در چهار مقطع حساس از حیات خود ناله‌هایی جانسوز سر داد: نخستین بار زمانی بود که مورد لعنت ابدی قرار گرفت؛ دومین بار هنگام رانده شدن و هبوط به زمین بود؛ سومین بار در زمان بعثت پیامبر خاتم(ص) و چهارمین بار در روز عید غدیر خم بود که ناله شیطان تا آسمان‌ها طنین‌انداز شد.» در منابع روایی آمده است هنگامی که یاران شیطان از علت این ناله‌ها پرسیدند، چنین پاسخ دادند: «پیامبر(ص) امروز گره‌ای بر دستان این امت زد که اگر بدان پایبند بمانند، تا روز قیامت هرگز طعم دوزخ را نخواهند چشید.»

نکته‌ قابل تأمل این است که در برخی روایات، به جای اشاره به روز غدیر به عنوان چهارمین مرحله از ناله‌های شیطان، به روز نزول سوره فاتحة‌الکتاب اشاره شده است. از این رو، آیه شریف «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ» که روزانه در نمازها تکرار می‌شود، دقیقاً همان مفهومی است که پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر بیان فرمودند: «مَعاشِرَ النّاسِ، أنا صِراطُ اللهِ الْمُستَقیمُ الّذی أمَرَکُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِی مِنْ بَعْدِی ثُمَّ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةٌ یهْدُونَ إِلَى الْحَقِ‎ وَ بِهِ یعْدِلُونَ». بنابراین، هنگامی که در نماز به دنبال شناخت صراط مستقیم هستیم، باید با تأمل ویژه به این فراز از خطبه غدیر توجه کنیم. گویی پیامبر رحمت(ص) در هر نمازی که برپا می‌داریم، این پیام را به ما متذکر می‌شوند. بدین ترتیب، راه، مسیر و صراط حقیقی همان است که در روز غدیر ترسیم شد و آن مسیر امیرالمؤمنین علی بن‌ابی‌طالب(ع) و ائمۀ معصومین(ع) است.

پیامدهای پیروی از وجود مقدس امیرالمؤمنین(ع) در آیات متعدد قرآن کریم به وضوح بیان شده است. تمامی آیات الهی با صراحت اعلام می‌دارند که هر که طالب سلوک در مسیر الهی است، باید در صراط مستقیم گام بردارد که تنها راه رستگاری از وسوسه‌های شیطان است. براساس خطبه‌ی غدیر، تنها آنان که از رسول اکرم(ص)، امیرالمومنین علی(ع) و ائمه‌ اطهار(ع) پیروی می‌کنند، در مسیر راستین الهی گام نهاده‌اند.

براساس آی 88 سور انعام، خداوند متعال می‌فرماید: «ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ؛ این هدایت خداست که هر کس از بندگانش را بخواهد بدان رهنمون می‌شود». از این رو، مسیر هدایت و صراط مستقیم، دقیقاً همان راهی است که پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر ترسیم فرمودند. امام صادق(ع) نیز در زیارت غدیریه که خطاب به امیرالمؤمنین(ع) بیان می‌شود، با عبارت «صراطک المستقیم» از آن حضرت یاد کرده‌اند. در روایتی از امام ششم(ع) نقل شده که هنگام تفسیر آیه شریف «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ»، شرح مفصلی در این زمینه ارائه فرمودند. این هماهنگی میان وجود مقدس پیامبر(ص) و تأکید بر آیi «اهدنا الصراط المستقیم» که در هر نماز تکرار می‌کنیم، یادآوری و تأکیدی است بر این که در هر نماز باید به خاطر داشته باشیم: صراط مستقیمی که خداوند متعال همواره بر آن تأکید کرده، همان مسیر پیروی از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) به عنوان راه نجات است. این مسیر پس از پیامبر(ص) در امتداد امام علی(ع) و فرزندان معصوم ایشان(ع) ادامه یافته و در نهایت به وجود مقدس امام زمان(عج) منتهی می‌شود.

لذا دستوری که در هر سال رسیده است تا مسلمانان و شیعیان در روز غدیر به یکدیگر تبریک بگویند و عبارت «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلاَیَهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّهِ» را به کار ببرند، مبین همین امر است. پیامبر اکرم(ص) دستور دادند که مسلمانان باید تا روز قیامت، ماجرا و خطبه غدیر را برای فرزندان خود بیان کنند. اهمیت تذکر این مسئله و ابلاغ آن تا روز قیامت در این است که هر کسی باید تا روز قیامت نسبت به امام زمان(عج) شناخت داشته باشد و صراط مستقیم را در وجود ایشان بیابد که این مسئله نشان‌دهنده اهمیت ویژه مقوله مهدویت است. جالب اینجاست که پیامبر(ص) بعد از این فرازها، بلافاصله در یک فراز به وجود امام زمان(عج) پرداخته و چیزی نزدیک به چهل گزاره درباره وجود ایشان بیان می‌کنند. ایشان در این فراز دائماً نسبت به ویژگی‌های امام زمان(عج) تذکر می‌دهند و با این وجود، چنانچه گفته شود که خواندن خطبه غدیر یکی از واجبات فراموش‌شده دوران ماست، بیراه نبوده است.

خطبه غدیر و خطابه پیامبر(ص) اصل اصول اعتقادی جامعه شیعه است. پیامبر(ص) بیانات خود را به نیکویی و با تأکید فراوان از توحید شروع کرده و تمامی نکات را یکی پس از دیگری در سیری دقیق بیان فرمودند. ایشان وقتی این سیر را در کنار یکدیگر چیدند، تذکر ویژه‌ای نسبت به کسی که خواهد آمد، ارائه می‌کنند. این فرد همان منجی است که انتقام مظلوم را از ظالم خواهد گرفت. پیامبر(ص) در روز عید غدیر و با این بیانات نورانی، بذر امید را از لحظه بلند کردن دست حضرت امیر(ع) در دل شیعه کاشتند. وقتی در روایات می‌نگریم، مشاهده می‌کنیم که اصحاب ائمه(ع) همواره به دنبال چهره‌ای می‌گشتند که این ویژگی‌ها در او وجود داشته باشد. لذا وقتی خطبه غدیر را می‌خوانیم و مسیر توحید را به در خانه حضرت امیر(ع) می‌رسانیم و امام‌شناسی ما منجر به معرفت‌الله می‌شود، پیامبر(ص) نکات ویژه خود را یک به یک تذکر می‌دهند و اعلام می‌کنند که بعد از حضرت امیر(ع) فرزندان ایشان مسیر صراط مستقیم هستند تا این مسیر به وجود مبارک امام زمان(عج) برسد. لذا موضوع غدیر، جامع تمامی این اتفاقات بوده و تذکری ویژه نسبت به وجود امام عصر(عج) است.

با ایراد این خطبه، بذر امیدی در دل جامعه کاشته شد و شیعیان در طول تاریخ همواره به دنبال پاسخ به این سؤال بودند که منجی عالم بشریت که پیامبر(ص) از ایشان سخن می‌گویند، چه کسی خواهد بود؟ «انت صاحب هذا الامر». شیعیان و اصحاب ائمه(ع) دائماً این سؤال را از ائمه(ع) می‌پرسیدند که آیا آن منجی موعود شما هستید؟ که آن بزرگواران ضمن ارائه پاسخ منفی به ایشان، ویژگی‌هایی را برای امام زمان(عج) از قبل مطرح کرده‌اند. لذا پیامبر اکرم(ص) با ایراد خطبه غدیر، اکمال دین را به وضوح به عالمیان نشان دادند؛ چراکه مسیر هدایت و بندگی تا روز قیامت را به همگان اعلام کردند. این همان مسیری است که اگر مردم در آن حرکت کنند، خداوند متعال خطاب به ایشان می‌فرماید که اکنون مرا بندگی کردید. لذا باید به خاطر داشته باشیم که پیامبر اکرم(ص) صراط مستقیم الهی را در وجود مبارک خود و ائمه معصومین(ع) تا وجود مبارک امام زمان(عج) ترسیم کردند. همچنین، باید به این موضوع نیز توجه کنیم که طبق آیات سوره مبارکه حمد، این مسیر کسانی است که خداوند متعال به ایشان نعمت (نعمت ولایت) عطا کرده، نه مسیر کسانی که خداوند بر ایشان خشم گرفته و جزء گمراهان هستند. امیدوارم که خداوند متعال همگی ما را در مسیر امیرالمؤمنین(ع) ثابت‌قدم نگاه دارد.

به کوشش محسن مسجدجامعی