ضرورت بازخوانی نهج‌البلاغه با نگاه به سبک زندگی معاصر
صاحبنظران و فعالان مردمی نهج‌البلاغه در نشست هم‌اندیشی، بر بازخوانی نهج‌البلاغه به سبک زندگی امروز، برگزاری کنگره بین‌المللی، مطالبه تفسیر فاخر توسط آیت‌الله جوادی آملی و ... تأکید کردند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست هم‌اندیشی صاحبنظران و فعالان مردمی نهج‌البلاغه یکشنبه ۱۱ خردادماه با حضور و سخنرانی حجت‌الاسلام حمیدرضا ارباب سلیمانی، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام محمدتقی رهبر، رئیس هیئت امنای مؤسسه نهج‌البلاغه استان اصفهان در این نشست گفت: «علی کلام علی و ما قاله المترضی مرتضی»، هزار سال است که این کلام تکرار می‌شود و شرح‌ها بر آن نوشته می‌شود. می‌خواهم از موسسه نهج‌البلاغه صحبت کنم. این موسسه در طول ۱۲ سال گذشته در تهران شروع به کار کرده و در اصفهان نیز فعالیت‌هایی داشته است که اشاره خواهم کرد. باید نهج‌البلاغه در حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، وزارتخانه‌های مرتبط و مساجد ترویج شود. در این زمینه با امور مساجد نیز صحبت کرده‌ایم و حتی کتابی با عنوان «۵۲ حکمت برای اهل مسجد» چاپ و توزیع شده است.
وی افزود: کتاب «شاخص‌های کارگزاران» نیز درباره شیوه مدیریت کارگزاران نظام اسلامی است که منتشر شده و مورد استقبال قرار گرفته است. متأسفانه صدا و سیما در این عرصه کوتاهی کرده و باید از آنها خواست تا فعال‌تر عمل کنند. آثاری، چون کتاب «میثاق با غدیر» دارم که چندین هزار نسخه از آن چاپ شده و شرح زیارت امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر است. همچنین درباره اقتصاد، معیشت، انسان‌سازی و حقوق نیز مطالبی نوشته‌ام.
حجت‌الاسلام رهبر ادامه داد: حرکت خوبی در اصفهان آغاز شده است. حتی در دانشگاه، همایش‌های بین‌المللی برگزار شده، از جمله همایشی در کربلا که حدود دو سال پیش برگزار شد و همایش‌های دیگری نیز در آینده برنامه‌ریزی شده است. در مدارس و مساجد نیز برنامه‌هایی اجرا شده، حتی برای کودکان نیز کتابی نوشته شده است. در اصفهان، یک مدرسه مخروبه ۳۰۰-۴۰۰ ساله را از حوزه تحویل گرفتیم و این مدرسه بازسازی شده و به پایگاه ترویج نهج‌البلاغه و فرهنگ علوی تبدیل شده است.
نهج‌البلاغه کتاب حکمرانی و عمل
محمدمهدی علیقلی، نهج‌البلاغه‌پژوه و مدیر مؤسسه احیای فرهنگ نهج‌البلاغه در ادامه این نشست گفت: مفتخریم که کتاب نهج‌البلاغه پس از قرآن، بزرگ‌ترین دستور زندگی در مسائل مادی و معنوی و نجات‌بخش بشر است. در کنگره هزاره نهج‌البلاغه که در سال ۱۳۶۰ و با پیام امام خمینی(ره) آغاز شد، تأکید شد که این کتاب را به جامعه بشریت معرفی کنید، چراکه این متاعی است که مشتری آن انسان‌ها و مغز‌های نورانی هستند. اگر به همین عبارت عمل می‌کردیم، مشکلات امروز را نداشتیم.
وی افزود: دفتر نشر انقلاب اسلامی چهار جلد از فرمایشات مقام معظم رهبری را منتشر کرده است. اگر این چهار جلد را مطالعه کنید، چکیده فرمایشات ایشان را در چند محور ضرورت بازگشت به نهج‌البلاغه، قرار گرفتن نهج‌البلاغه به عنوان کتاب انقلاب اسلامی و آیین‌نامه انقلاب، سفارش به انس، تدبر و آموزش نهج‌البلاغه و توصیه به مسئولین می‌توان بیان کرد؛ چراکه نهج‌البلاغه کتاب حکمرانی و عمل است.
وی افزود: خلاصه و چکیده فرمایشات مقام معظم رهبری را اگر در یک کلمه بیان کنیم، نظام‌سازی برای رسیدن به جامعه علوی و تمدن علوی است و امیدواریم که باتوجه به اینکه در آستانه قانون برنامه هفتم توسعه هستیم، برنامه‌ای کوتاه‌مدت یک‌ساله، برنامه سه‌ساله و پنج‌ساله داشته باشیم تا مدلی مناسب طراحی کنیم و به اهدافمان برسیم.
نهج‌البلاغه بومی‌سازی شود
محمدحسین محمدزاده، فعال قرآنی در ادامه نشست گفت: بحث درباره نهج‌البلاغه از دیدگاه اجتماعی، رسانه‌ای و فرهنگ‌سازی می‌تواند نکات ارزشمندی را دربر داشته باشد. تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری بر انس با قرآن کریم و مطالبات قرآنی ایشان در سال‌های اخیر، نشان می‌دهد که بسیاری از مؤلفه‌های قرآنی با اصول تمدن‌سازی نوین اسلامی که مدنظر معظم‌له است، کاملاً همخوانی دارد. به نظر می‌رسد نهج‌البلاغه نیز با دارا بودن مؤلفه‌هایی همچون خودسازی و جامعه‌پردازی، به خوبی با این الگوی تمدنی سازگار است و نقاط اشتراک عمیقی بین محتوای نهج‌البلاغه و این مؤلفه‌های تمدنی وجود دارد.
وی افزود: در بحث بومی‌سازی و رسانه‌ای کردن نهج‌البلاغه، آنچه تاکنون مشاهده شده بیشتر معطوف به مخاطبان خاص بوده است. اما اگر بخواهیم نهج‌البلاغه را به صورت عمومی ترویج دهیم و برای مخاطب عام برنامه‌ریزی کنیم، باید به چند اصل اساسی در رسانه و عمومی‌سازی توجه داشته باشیم. در مواجهه با مخاطب عام، برنامه‌ریزی و تولید محتوا باید براساس سه ضلع مثلث نیاز مخاطب، مصلحت مخاطب و علاقه مخاطب صورت گیرد. این اصول در عصر حاضر که رسانه‌ها تنها محدود به رادیو و تلویزیون نبوده و شامل تمام ابزار‌های ارتباط جمعی و فضای مجازی می‌شوند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های مهم در تولید محتوا برای مخاطب عام، کوتاه‌سازی است. با توجه به سرعت زندگی امروزی و کمبود فرصت مخاطبان برای مطالعه یا تماشای برنامه‌های طولانی، ارائه محتوای فشرده و مختصر بسیار مؤثرتر خواهد بود. امروزه حتی کتاب‌های بسیاری با عنوان «کوتاه زیباست» منتشر می‌شوند که نشان‌دهنده جذابیت این شیوه برای مخاطبان است.
محمدزاده تصریح کرد: در برنامه‌ریزی برای معرفی نهج‌البلاغه به عموم مردم، لزوماً نباید از ابتدای کتاب و خطبه‌ها شروع کرد. بخش حکمت‌های نهج‌البلاغه از این جهت بسیار مناسب است که تمامی آنها بدون نیاز به ممیزی خاصی قابل ارائه به تمام سنین و سلیقه‌ها هستند. همچنین در بخش نامه‌ها و خطبه‌ها نیز می‌توان گزیده‌هایی را انتخاب کرد که برای مخاطب عام جذاب و کاربردی باشد. روش محوریابی و ارائه محور‌های کوتاه نیز از دیگر شیوه‌های مؤثر در این زمینه است.
وی یادآور شد: اصولی که بیان شد، در صورت تبدیل به قانون و دستورالعمل‌های اجرایی، می‌تواند راهگشای نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف در ترویج فرهنگ نهج‌البلاغه باشد. البته هر یک از این موارد نیاز به بحث و بررسی تخصصی بیشتری دارد.
کنگره نهج‌البلاغه با محور حکمرانی علوی
حجت‌الاسلام علی‌اصغر بیگی، پژوهشگر نهج‌البلاغه در بخش دیگری از این نشست هم‌اندیشی تصریح کرد: براساس فرامین رهبر فرزانه انقلاب که همگی از نهج‌البلاغه استخراج شده‌اند، حاکمیت نظام را بر مبنای بهترین اصول نهج‌البلاغه می‌دانیم. معیار‌ها و شاخص‌های آن نیز استخراج شده است که هم اکنون آماده چاپ است. از سال‌های قبل از انقلاب اسلامی، جلساتی با حضور شهید مطهری برگزار می‌شد که تأکید می‌کردند، باید حاکمیت را بر مبنای نهج‌البلاغه پایه‌ریزی کنیم، اما متأسفانه این موضوع فراموش شد. اسناد و مدارک آن در کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین در مشهد موجود است. از انقلاب و ایران اسلامی انتظارات جهانی وجود دارد و وعده داده شده است، همانطور که امام صادق (ع) فرمودند: «مردانی از فارس (ایران) در جستجوی حق می‌کوشند و اگر حضرت مهدی(عج) قیام کند، او را یاری خواهند کرد.»
وی افزود: در رابطه با مرجعیت علمی نهج‌البلاغه، تاکنون سه کنگره «ابعاد شخصیتی امیرالمؤمنین (ع)»، «انسان در تراز نهج‌البلاغه» و سومین کنگره با محوریت زیست‌بوم‌های تربیتی، حقوقی، مدیریتی و روانشناسی برگزار کرده‌ایم که کنگره سوم در مرداد ماه سال گذشته در سالن اجلاس سران اصفهان برگزار شد. مهمانانی از بیش از ۵۰ کشور داشتیم و ۱۷ رئیس دانشگاه از کشور‌های مختلف حضور یافتند. صدا و سیما ۴۰ ساعت پخش مستقیم داشت و بیش از ۵۰۰ مقاله از سراسر جهان دریافت کردیم.
حجت‌الاسلام بیگی ادامه داد: برای کنگره چهارم با عنوان «نهج‌البلاغه و حکمرانی علوی» که در آبان‌ماه برگزار می‌شود، پوستر‌ها را به ۱۲۰ کشور ارسال کرده‌ایم. در حال ایجاد شبکه جهانی اساتید نهج‌البلاغه هستیم. پیش‌همایش‌هایی نیز در کشور‌های اندونزی، مالزی، هند، پاکستان، افغانستان و عراق برنامه‌ریزی شده است. بودجه این برنامه‌ها را خیرین اصفهان تأمین می‌کنند و اخیراً یکی از خیرین زمینی بسیار ارزشمند را برای فعالیت‌های فرهنگی وقف کرده است.
وی در پایان گفت: مسابقه «نبأ عظیم» را برنامه‌ریزی کردیم که برگزار می‌شود و برای جایزه «المرتضی» نیز مشابه جایزه «المصطفی» ویژه نخبگان نهج‌البلاغه در علوم انسانی، هنر و رسانه برنامه‌ریزی شده است و برگزار خواهد شد.
نهج‌البلاغه عمومی‌سازی شود
لاله افتخاری، فعال قرآنی و مشاور امور بانوان کمیته امداد امام خمینی(ره) نیز در ادامه بیان کرد: اهمیت این موضوع بر کسی پوشیده نیست، چرا که شرایط زمان ما بسیار به دوران حضرت علی(ع) شباهت دارد. پیچیدگی‌های موجود در عرصه‌های مختلف، چه در میان دوستان و چه در دیگر حوزه‌ها، این ضرورت را ایجاد می‌کند که از تمام امکانات استفاده کنیم. همانطور که قرآن فرموده است و در اقدامات خوبی که تاکنون انجام شده نیز اشاره شد، باید برای تمام اقشار و گروه‌ها برنامه‌ریزی کنیم. خوشبختانه کار‌هایی برای عمومی‌سازی نهج‌البلاغه و انتقال آن به منازل انجام گرفته است تا بتوانیم خانواده‌ها را درگیر این موضوع کنیم.
وی پیشنهاد کرد: جلسات و کرسی‌های قرآنی خانگی که مقام معظم رهبری بر آن تأکید فرموده‌اند را با نهج‌البلاغه همراه کنیم. یعنی هم قرآن و هم نهج‌البلاغه به منازل راه یابد. همانطور که ایشان تأکید کردند، خانم‌های تربیت‌شده می‌توانند نقش بسیار ارزشمندی در این زمینه ایفا کنند. استفاده از روش‌های مختلف، از پادکست و عکس‌نوشته گرفته تا فیلم و فضای مجازی و همچنین آموزش‌های آنلاین و آفلاین، می‌تواند تأثیرگذار باشد. حفظ موضوعی و حفظ خطبه‌های نهج‌البلاغه نیز بسیار مفید است، به‌ویژه با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب که می‌تواند برای مسئولان و حتی دانش‌آموزان و کودکان راهگشا باشد.
افتخاری در مورد پویش‌هایی مانند «زندگی با آیات» گفت: کمیته امداد امام خمینی(ره) در این طرح حدود یک میلیون نفر را فعال کرده است. پیشنهاد می‌کنم برای امسال، نهج‌البلاغه نیز به این برنامه اضافه شود تا «زندگی با نهج‌البلاغه» برای مددجویان و خانواده‌های زیر پوشش (حدود ۵ تا ۶ میلیون خانواده) اجرا شود. این اقدام می‌تواند بسیار مؤثر باشد. از آنجا که حضرت علی(ع) همواره مدافع مظلومان و یتیمان بوده‌اند، کمیته امداد آمادگی دارد تا در این زمینه همکاری کند.
وی تصریح کرد: بحث پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است. باید تأکید شود که در دانشکده‌های حکمرانی، به‌ویژه در رشته‌های مرتبط، سرفصل‌های نهج‌البلاغه و قرآن گنجانده شود. متأسفانه گاهی می‌بینیم که فقط نامی از این مباحث باقی مانده است، بدون آنکه محتوای مناسبی ارائه شود. تربیت مدرسان و تبیین مفاهیم نهج‌البلاغه برای داخل و خارج از کشور نیز ضروری است. آمادگی داریم این مفاهیم را برای دیگر کشور‌ها در قالب اجلاس‌ها و نشست‌ها تبیین کنیم.
افتخاری تأکید کرد: پیوند زدن مسائل اجتماعی با نهج‌البلاغه نیز بسیار مهم است. اگر به عهدنامه مالک اشتر نگاه کنیم، می‌بینیم که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی امروز به رفتار مسئولان بازمی‌گردد، در حالی که معمولاً مسئولان خود را مبرا از این آسیب‌ها می‌دانند. همچنین رفتار‌های جمعی، مانند تأثیرپذیری از سلبریتی‌ها و ایجاد موج‌های ناگهانی، از منظر نهج‌البلاغه نیاز به تحلیل دارد. حضرت علی(ع) در مواجهه با چنین رفتار‌هایی روش‌های مشخصی داشتند که باید مورد توجه قرار گیرد. هدف‌گذاری و تهیه سند و منشور برای این کار ضروری است. همانطور که شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی مرسوم است، بدون آنکه بخواهیم جایگاه نهج‌البلاغه را با آنها مقایسه کنیم، می‌توانیم نهج‌البلاغه‌خوانی را در مساجد و مناسبت‌های مختلف ترویج دهیم.
پیشنهاد تغییر روز ملی نهج‌البلاغه
مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به وضعیت نهج‌البلاغه در دانشگاه‌ها گفت: خوشبختانه امروز رشته تخصصی نهج‌البلاغه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری فعال است و سالانه دانشجویان بسیاری در این رشته تحصیل می‌کنند. پیشنهاد می‌کنم وزارت ارشاد از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های کاربردی و راهگشای این رشته حمایت ویژه‌ای به عمل آورد. هم‌اکنون انجمن علمی نهج‌البلاغه با مجوز وزارت علوم و چندین مجله علمی-پژوهشی تخصصی در این زمینه فعال هستند که ظرفیت خوبی برای توسعه بیشتر محسوب می‌شوند.
وی با اشاره به روز ملی نهج‌البلاغه افزود: با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۹ رمضان به عنوان روز ملی نهج‌البلاغه تعیین شده است. اما به نظر می‌رسد این تاریخ به دلیل همزمانی با شهادت امام علی(ع) و ایام پربرکت لیالی قدر، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. پیشنهاد می‌کنم وزارت ارشاد تغییر این تاریخ به ۱۳ رجب، ولادت امام علی(ع) را بررسی کند تا فضای مناسبت‌تری برای ترویج نهج‌البلاغه فراهم شود.
معارف با اشاره به تجربیات موفق مردمی ادامه داد: پیشنهاد می‌کنم، دوره‌های کوتاه‌مدت ۳ تا ۶ ماهه برای تربیت مربی نهج‌البلاغه برگزار شود و کارگاه‌های تک‌جلسه‌ای برای آشنایی اقشار مختلف جامعه طراحی شود.
وی تأکید کرد: امام علی(ع) در نامه ۴۵ نهج‌البلاغه پس از بیان ویژگی‌های زهد و تقوای خود، بر اهمیت عمل تأکید می‌کنند. مؤثرترین تبلیغ برای نهج‌البلاغه، تجلی آموزه‌های آن در عمل مسئولان و مبلغان است. وقتی مردم عدالت، آزادی، تقوا و زهد را در رفتار مسئولان ببینند، خودبه‌خود به سوی نهج‌البلاغه جذب خواهند شد. برنامه‌ریزی‌های نظری هرچند ضروری است، اما بدون عملگرایی اثرگذاری چندانی نخواهد داشت.
کریم دولتی، فعال قرآنی در ادامه گفت: نکته مهمی که می‌خواهم به آن اشاره کنم، موضوع «نهج‌البلاغه‌های موضوعی» است. امروزه بیش از هر زمان دیگری نیازمند استخراج و ارائه موضوعات کاربردی نهج‌البلاغه برای جامعه هستیم. پیشنهاد می‌کنم؛ گزینش‌های مناسب از کلام گهربار حضرت علی(ع) حتی بدون شرح و تفسیر انجام شود و به صورت مستقیم به مردم ارائه و سبک زندگی علوی براساس این آموزه‌ها تبیین شود.
وی تصریح کرد: به تجربه دیده‌ام که وقتی کلام نورانی امیرالمؤمنین به درستی در معرض دید مردم قرار گیرد، خودبه‌خود آنها را به الگوبرداری از سیره علوی ترغیب می‌کند و زندگی‌شان را بر اساس این رهنمود‌ها سامان خواهند داد.
تفسیر نهج‌البلاغه مطالبه عمومی باشد
حجت‌الاسلام سیدیدالله شیرمردی، پژوهشگر نهج‌البلاغه در ادامه این نشست گفت: این کار بسیار با برکتی است که وزارت ارشاد در حوزه قرآن و عترت این موضوع راهبردی و حیاتی را پیگیری می‌کند. پیشنهاد می‌کنم از حضرت آیت‌الله جوادی آملی درخواست شود تا تفسیر نهج‌البلاغه را آغاز کنند. ان‌شاءالله ایشان عمری با برکت داشته باشند. این کار می‌تواند اثری ماندگار باشد.
وی افزود: در حال حاضر قوی‌ترین کار در زمینه نهج‌البلاغه از اهل سنت، اثر ابن ابی‌الحدید است که حدود ۱۱۰ جلد نوشته شده و حدود ۶۰-۷۰ جلد آن را علمای اهل سنت تألیف کرده‌اند. ما هنوز یک تفسیر فاخر و جامع از نهج‌البلاغه نداریم و این ظرفیت در وجود آیت‌الله جوادی آملی وجود دارد. پیشنهاد می‌کنم این درخواست به یک خواسته عمومی تبدیل شود. همچنین بهتر است درس نهج‌البلاغه به عنوان درس اصلی در حوزه‌های علمیه مطرح شود. متأسفانه در حال حاضر تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه در حوزه‌ها به صورت جمعی ارائه می‌شود که این یک آسیب بزرگ است و باید اصلاح شود.
حجت‌الاسلام شیرمردی ادامه داد: در بخش هنر، ما فقیریم و نیازمند تولید سناریو و فیلمنامه‌های قوی هستیم. نهج‌البلاغه می‌تواند منبع غنی‌ای برای تولید محتوا در زمینه‌های مختلف هنری مانند سینما، تئاتر، شعر، هنر‌های تجسمی و صنایع دستی باشد. برای مثال، در شیراز تئاتری بر اساس خطبه‌های نهج‌البلاغه اجرا شد که با استقبال بی‌نظیری روبهرو شد و تأثیر عمیقی بر مخاطبان گذاشت.
وی تصریح کرد: در حوزه دانشگاه‌ها، علوم انسانی ما هنوز متکی به علوم غربی است. حتی در دانشکده‌های الهیات، الهیات غربی تدریس می‌شود. در حالی که نهج‌البلاغه غنی‌ترین کتاب در دنیاست که می‌تواند منبع علوم انسانی قرار گیرد. دانشگاه‌های معتبر دنیا مانند آکسفورد و هاروارد می‌توانند علوم انسانی خود را از نهج‌البلاغه استخراج کنند. وقتی ما قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را داریم، چرا باید از منابع غربی استفاده کنیم که هر چند سال یکبار نظریه‌هایشان تغییر می‌کند؟
حجت‌الاسلام شیرمردی پیشنهاد کرد: با همکاری حوزه‌های علمیه و اندیشمندان، دروس دانشگاه‌ها را براساس قرآن و نهج‌البلاغه بازنگری کنیم. حتی دانشگاه امام صادق که یکی از بهترین دانشگاه‌های علوم انسانی است، هنوز کاملاً به دیدگاه‌های حوزه نزدیک نشده است.
وی اظهار کرد: در قوانین و مقررات کشور، جای نهج‌البلاغه خالی است. باید گروهی تشکیل شود تا قوانین را با نهج‌البلاغه منطبق کند. اصل چهارم قانون اساسی تصریح می‌کند که همه قوانین باید مطابق با اسلام باشد. این یعنی نهج‌البلاغه و قرآن باید حاکم بر قوانین باشند. ما نباید از قوانین غربی که برآمده از اندیشه‌های ارسطو و دیگران است استفاده کنیم، در حالی که خودمان منابع کامل و جامعی داریم.
تدوین سند ملی نهج‌البلاغه
محمدهادی امین‌ناجی، نایب‌رئیس انجمن علمی مطالعات نهج‌البلاغه ایران در ادامه گفت: یکی از ضروری‌ترین نیاز‌های ما در حوزه نهج‌البلاغه، تربیت محققان و پژوهشگرانی است که بتوانند به صورت علمی و تخصصی چه در حوزه‌های علمیه و چه در دانشگاه‌ها در این زمینه نقش‌آفرینی کنند. در این راستا، خوشبختانه بیش از ۱۵ سال است که رشته‌های تخصصی نهج‌البلاغه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در برخی دانشگاه‌های کشور دایر شده است. به نظر می‌رسد هم توجه به این مراکز علمی و هم استفاده از یافته‌ها، انتشارات و پژوهش‌های آنها می‌تواند بسیار اثربخش باشد.
وی افزود: پیشنهاد می‌کنم طرح «کتاب سال نهج‌البلاغه» که قبلاً یکبار اجرا شده بود، مجدداً با همکاری وزارت علوم و وزارت ارشاد احیا شود تا بهترین رساله‌ها و پایان‌نامه‌های حوزه نهج‌البلاغه در کشور شناسایی و تجلیل شوند. این اقدام می‌تواند به رشد فعالیت‌های پژوهشی در این حوزه کمک شایانی کند.
امین‌ناجی با تأکید بر تربیت مبلغان نهج‌البلاغه اظهار کرد: اگرچه فعالان بسیاری در جمع‌های مختلف رسمی و غیررسمی به ترویج نهج‌البلاغه می‌پردازند، اما متأسفانه شاهد آسیب‌های متعددی هستیم که ناشی از عدم اشراف کافی به کلیت و اجزای این کتاب ارزشمند است. این موضوع ضرورت تربیت مبلغان آگاه و مسلط به تمام ابعاد نهج‌البلاغه را بیش از پیش آشکار می‌کند. همچنین لازم است میان مؤسسات فعال در حوزه نهج‌البلاغه هماهنگی و هم‌افزایی بیشتری ایجاد شود تا از موازی‌کاری و تکرار فعالیت‌ها جلوگیری شود. شاید این مجموعه بتواند نقش هماهنگ‌کننده را در این زمینه ایفا کند. موضوع مخاطب‌شناسی در ترویج نهج‌البلاغه نیز حائز اهمیت است و باید برای گروه‌های مختلف مخاطبان(کودکان، بزرگسالان، مدیران و ...) برنامه‌های متناسب طراحی کنیم و همه را به یک چشم نبینیم. در این زمینه، تدوین سند ملی نهج‌البلاغه می‌تواند بسیار راهگشا باشد.
وی ادامه داد: باید توجه داشت که اگرچه قانونگذاری امری ضروری است، اما قانون آخرین راه حل است. آنچه واقعاً جامعه را اداره می‌کند، فرهنگ نهادینه شده در وجود افراد است. این نکته بر اهمیت کار هنری و رسانه‌ای در ترویج نهج‌البلاغه تأکید دارد. باید از تحریف و گزینش‌های نابجا در نهج‌البلاغه پرهیز کنیم. کار بزرگ سید رضی را نباید دستکاری کنیم. اگر لازم است گزینش‌هایی انجام دهیم، بهتر است با عناوین دیگری منتشر شوند، اما عنوان «نهج‌البلاغه» باید به همان شکل اصیل خود باقی بماند تا از بروز مشکلاتی که در گذشته برای متون دیگر پیش آمده، جلوگیری شود.
پنج وظیفه مهم در قبال نهج‌البلاغه
حجت‌الاسلام حسن ملک‌محمدی، پژوهشگر نهج‌البلاغه در ادامه با اشاره به موضوع غدیر اظهار کرد: محرومیت و مظلومیت نهج‌البلاغه ناشی از غفلت از غدیر است. اگر غدیر را به درستی تبیین و نهادینه کنیم، نهج‌البلاغه نیز به تبع آن در جامعه جایگاه واقعی خود را خواهد یافت. این رمز سعادت جامعه است، همانطور که غفلت از ولایت عامل شکست و ذلت جوامع بشری است.
وی افزود: در مورد نهج‌البلاغه، پنج وظیفه اصلی داریم؛ اول، کسب معرفت نسبت به نهج‌البلاغه که «أخ القرآن» و کلام امیرالمؤمنین(ع) است، دوم، ایجاد محبت به نهج‌البلاغه در دل‌ها، همانطور که نسبت به قرآن توصیه شده است، سوم، مؤدت و احترام عملی به نهج‌البلاغه و بلند کردن پرچم آن در تمام مراکز علمی و فرهنگی، چهارم، اطاعت و عمل به دستورات نهج‌البلاغه و پنجم، برائت از دشمنان نهج‌البلاغه.
حجت‌الاسلام ملک‌محمدی ادامه داد: ثمره عمل به نهج‌البلاغه را در وجود رهبر انقلاب، امام خمینی(ره)، شهید سلیمانی و شهید رئیسی به وضوح می‌بینیم؛ بنابراین تأکید می‌کنم که باید بر غدیر و نهج‌البلاغه تمرکز ویژه داشته باشیم.
چالش‌های ترویج نهج‌البلاغه
حجت‌الاسلام محمد رضازاده جویباری، پژوهشگر نهج‌البلاغه نیز گفت: در زمینه مسابقات نهج‌البلاغه، به‌ویژه در بخش مفاهیم و ارتباط با عموم مردم، فعالیت‌های کمی انجام شده است. مثلاً در زمینه معارف نهج‌البلاغه، کتاب‌خوانی یا روش‌های دیگر ترویج، کار‌های محدودی انجام شده و حتی پس از گذشت ۴۰ سال از انقلاب اسلامی، مسابقات جامع نهج‌البلاغه نداشتیم. در سال ۱۳۸۳، اولین دوره مسابقات ملی حفظ و مفاهیم نهج‌البلاغه را در تهران برگزار کردیم. در آن زمان، تعداد شرکت‌کنندگان بسیار محدود بود. مثلاً در بخش خطبه‌ها و نامه‌ها، فقط یک نفر شرکت کرده بود، اما در بخش حکمت‌ها وضعیت بهتری داشتیم. در مرحله نهایی، ۱۴۰ نفر از استان‌های مختلف حضور یافتند. این مسابقات تا سال ۱۳۹۳ ادامه یافت و هفتمین دوره را در مشهد برگزار کردیم. متأسفانه با مشکلات مالی مواجه شدیم و حتی برای اهدای جوایز به ۹۰ نفر برگزیده، با چالش‌هایی روبهرو بودیم. پس از آن، چند سالی این مسابقات متوقف شد.
وی افزود: حدود ۲۰۰ نمایندگی در سراسر کشور داشتیم و آزمون‌ها را به‌صورت همزمان در ساعت معینی برگزار می‌کردیم. تعداد شرکت‌کنندگان حضوری چندان زیاد نبود، اما همین که این تعداد در یک ساعت مشخص، کتابی خاص را مطالعه کرده و در آزمون شرکت کردند، بسیار ارزشمند بود. پس از آن، ۴ هزار نفر در مصلای تهران در یک همایش ملی جمع شدند و آزمون دیگری دادند. این برنامه هزینه‌های سنگینی داشت و از میان آنها، ۲۰۰ نفر برای مرحله نهایی (شفاهی) انتخاب شدند. داوران نیز از کتاب‌های معتبری مانند آثار شهید مطهری برای طرح پرسش‌ها استفاده کردند. متأسفانه از سال ۱۳۹۳ تاکنون، این مسابقات برگزار نشده است. حتی یک زمین ارثی پدری را فروختم تا بتوانم هزینه‌های آن را تأمین کنم، اما موفق نشدم. امیدوارم امسال با تأکید مقام معظم رهبری، این مسابقات مجدداً احیا شود. متأسفانه در بخش‌هایی مانند ورزش، هزینه‌های کلانی می‌شود (مثلاً ۲۰ میلیارد تومان برای یک ورزشکار)، اما اگر همین مبلغ به موسسات قرآنی و نهج‌البلاغه اختصاص یابد، می‌تواند برای صد‌ها هزار نفر در کشور مفید باشد.
حجت‌الاسلام رضازاده یادآور شد: از رئیس‌جمهور نیز انتظار داریم که با توجه به تأکیداتشان بر عدالت، به این بخش نیز توجه ویژه‌ای داشته باشند.
سند محتوایی علمی نهج‌البلاغه تدوین شود
علیرضا رحیمی، پژوهشگر نهج‌البلاغه در ادامه بیان کرد: این سؤال اساسی مطرح است که چرا با وجود تمام فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی گسترده در نهاد‌هایی مانند آموزش و پرورش، صدا و سیما و وزارت ارشاد، نتایج ملموس و رضایت‌بخشی مشاهده نمی‌شود، به نظر می‌رسد بخشی از مشکل به نگرش ما به مفاهیم تربیت و آموزش بازمی‌گردد. غالباً فرآیند تربیت را چندان جدی نمی‌گیریم و به جزئیات آن توجه کافی نداریم. این بی‌توجهی به ریزه‌کاری‌ها موجب می‌شود فعالیت‌های گسترده‌ای که انجام می‌دهیم، نتایج مطلوبی به همراه نداشته باشد.
وی افزود: برای ایجاد تحول مثبت، لازم است محتوا و اهداف تربیتی را با نیاز‌های واقعی مخاطبان هماهنگ کنیم. باید تعادلی بین نیازها، خواسته‌ها و روش‌های تربیتی برقرار شود. همچنین ضروری است سطح‌بندی مناسبی بین گروه‌های مختلف مخاطبان (از متخصصان تا عموم مردم) و فعالان این حوزه انجام گیرد تا هرکس در حوزه تخصص خود فعالیت کند. بدون تخصص کافی، طرح‌ها تنها به ابزاری برای جذب بودجه تبدیل می‌شوند و نتایجی جز فعالیت‌های بی‌ثمر نخواهند داشت.
رحیمی پیشنهاد کرد: معاونت قرآن و عترت با تهیه یک سند محتوایی علمی، اهداف تربیتی مبتنی بر نهج‌البلاغه را به زبان علمی و دقیق تنظیم کند. این کار می‌تواند مبنای مناسبی برای برنامه‌ریزی‌های آینده باشد. امیدوارم با همکاری همه نهاد‌های ذیربط، شاهد تحولی اساسی در این حوزه باشیم.
توجه به جنبه‌های کاربردی نهج‌البلاغه
سیدمجتبی مکبری، حقوقدان نیز در بخش دیگری از این نشست هم‌اندیشی بیان کرد: در طول تاریخ، سه دوره حساس وجود داشته که فرهنگ اسلامی در معرض انحراف به سمت غرب قرار گرفته است؛ دوران معاویه، قیام امام حسین(ع) و انقلاب اسلامی. در این مقاطع، بازسازی فرهنگی صورت گرفته تا ارزش‌های اصیل اسلامی حفظ شود. امیرالمؤمنین(ع) با ظرافت خاصی، با تغییر پایتخت از شام به عراق، زمینه را برای قیام امام حسین(ع) فراهم کردند. ایشان در نهج‌البلاغه به‌ویژه بر مسئله حقوق تأکید ویژه داشتند و پس از توحید، بیش از ۳۰۰ مورد به حقوق انسان و قوانین اسلامی پرداخته‌اند.
وی افزود: امروز منابع استنباطی ما در قوای سه‌گانه و مراکز قانونگذاری محدود به قرآن و نهج‌البلاغه است. قرآن بیانگر کلیات است و نهج‌البلاغه به‌عنوان آیین‌نامه اجرایی آن عمل می‌کند. اگر بتوانیم مفاهیم نهج‌البلاغه را به‌صورت کاربردی و متناسب با نیاز‌های روز ارائه دهیم، استقبال عمومی مناسبی از آن خواهد شد.
مکبری تصریح کرد: برنامه‌هایی مانند «کلام امیر» در رادیو نشان داده که حتی بیان کوتاهی از کلمات امیرالمؤمنین(ع) می‌تواند تأثیر عمیقی بر مخاطب بگذارد. امروز نیاز داریم اساتید مجربی تربیت کنیم که بتوانند مباحث نهج‌البلاغه را به‌صورت تخصصی و متناسب با مسائل روز مانند استرس و مشکلات روانی، روابط خانوادگی، مسائل اقتصادی، معضلات حقوقی (مانند اختلافات ارثی) و تبیین صحیح وصیت‌نامه براساس نهج‌البلاغه به‌تنهایی می‌تواند از بسیاری از پرونده‌های قضایی بکاهد؛ از این رو پیشنهاد می‌کنم به این جنبه‌های کاربردی و تخصصی نهج‌البلاغه بیشتر توجه شود.
انتهای پیام
