نهج‌البلاغه؛ منشور حکمرانی اسلامی برای همه دوران‌ها
پژوهشگر نهج‌البلاغه با تاکید بر قابلیت‌های این اثر بی‌نظیر در حل معضلات حکمرانی معاصر، گفت: اگر امروز حاکمان به آموزه‌های علوی در نهج‌البلاغه تمسک کنند، دیگر چیزی در حوزه سیاست، اقتصاد، فرهنگ و عدالت کم نخواهند داشت. در واقع نهج‌البلاغه فقط یک اثر تاریخی یا ادبی نیست، بلکه منشور حکمرانی اسلامی برای همه دوران‌هاست.
امروزه حکمرانی مطلوب از سوی اندیشمندان و فعالان عرصه سیاست، حکمرانی و حاکمیت‌های گوناگون، به‌عنوان یکی از الگوهای غالب در حوزه اداره و راهبری جوامع مطرح است. با این حال، حکمرانی مطلوب مفهومی صرفاً مدرن نیست، بلکه ریشه‌های آن به آموزه‌های اسلامی بازمی‌گردد؛ چنان‌که نمود عینی و دست‌یافتنی آن را می‌توان در حکمرانی علوی مشاهده کرد.
نهج‌البلاغه، این مجموعه گران‌قدر از سخنان گوهربار مولای متقیان حضرت علی (ع)، منبعی ارزشمند برای درک مبانی حاکمیت مطلوب بشری، ویژگی‌های حاکم عادل و رابطه میان حاکم و مردم است؛ رابطه‌ای دوسویه و متقابل که بر پایه حقوق و وظایف مشترک بنا شده است.
بنابراین، برای دستیابی به حاکمیت و حکمرانی مطلوب در جوامع مدرن، با توجه به الزامات و اقتضائات روز، ناگزیر از بهره‌گیری و الگوبرداری از اصول و ویژگی‌های حکمرانی علوی هستیم.
در این راستا حجت‌الاسلام والمسلمین سید یدالله شیرمردی، پژوهشگر نهج‌البلاغه و مدرس حوزه و دانشگاه با ایکنا گفت‌وگو کرد که در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا ـ با توجه به پیچیدگی نظام‌های سیاسی معاصر، تا چه اندازه می‌توان از نهج‌البلاغه به‌عنوان منشور حکمرانی اسلامی بهره برد؟ زیرا برخی معتقدند اجرایی‌سازی آموزه‌های نهج‌البلاغه در حوزه حکمرانی در عصر حاضر دشوار است.
اگر به فرمایش معروف امام علی (ع) توجه کنیم که می‌فرمودند «سلونی قبل أن تفقدونی؛ از من بپرسید پیش از آن‌که مرا از دست بدهید»، درمی‌یابیم که این جمله فقط مربوط به زمان حیات ایشان نبود. بلکه امروز هم ما می‌توانیم پاسخ بسیاری از مسائل خود را از طریق نهج‌البلاغه دریافت کنیم. نهج‌البلاغه تجلی حکمت امام علی (ع) در تمامی عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی است.
مقام معظم رهبری در یکی از بیاناتشان فرمودند «اگر بخواهیم نهج‌البلاغه را تجسم کنیم، خود امیرالمؤمنین علی (ع) است» یعنی هر فردی بخواهد امام علی (ع) را بشناسد، کافی است کلمات و خطبه‌های او را در نهج‌البلاغه بخواند.
نهج‌البلاغه؛ معجزه معرفتی و مدیریتی
نهج‌البلاغه معجزه‌ای ادبی، معرفتی و مدیریتی است. بزرگان ادب همواره گفته‌اند که این سخن نه کلام بشر است و نه کلام خالق. گویی بین انسان و خدا قرار گرفته است. به همین دلیل، نهج‌البلاغه در همه عرصه‌های حکمرانی قابل استفاده است.
برای هر حوزه‌ای، از تربیتی و سیاسی گرفته تا اقتصادی و فرهنگی می‌توان دستورالعمل‌های خاص از نهج‌البلاغه استخراج شود. به طور نمونه، نهج‌البلاغه در مورد تربیت انسان، خانواده، اداره جامعه، شهر، کشور و حتی جهان دستورالعمل دارد. در حال حاضر مؤسسات معتبری از جمله مؤسسه‌ای در اصفهان در حال انجام این کار هستند.
ما باید کاری کنیم که هر قشر، شغل و رشته‌ای بتواند از نهج‌البلاغه بهره ببرد. در این صورت، نهج‌البلاغه جایگاه واقعی خود را در حکمرانی اسلامی پیدا خواهد کرد.
عدم پایبندی به آموزه‌های نهج‌البلاغه در حکمرانی
ایکنا ـ آیا در عمل، ما به آموزه‌های نهج‌البلاغه در نظام حکمرانی خود پایبند بوده‌ایم؟
متأسفانه نه. بعضا شاهد هستیم که برخی از کشورهای غربی در بعضی موارد از ما جلوتر هستند. برای مثال، در حوزه اقتصاد اسلامی، مفاهیم نهج‌البلاغه مثل پرهیز از ربا، عدالت اقتصادی و تأمین اجتماعی در کشورهایی مثل سوئد، سوئیس و آلمان پیاده شده است، در حالی که ما هنوز با مشکلات ساختاری در بانکداری ربوی مواجه هستیم.
در ارزیابی‌های بین‌المللی، مالزی به‌عنوان تنها کشور اسلامی که تا حدی به آموزه‌های اقتصاد اسلامی نزدیک شده به طوری که رتبه ۳۸ را دارد، در حالی که ایران در رتبه ۱۶۰ به بعد قرار دارد. این جای تأسف دارد. حتی رشته‌ای به نام «بهداشت معنوی» که برگرفته از مفاهیم نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه است، در دانشگاه‌هایی مثل آکسفورد و برخی دانشگاه‌های آمریکا تا سطح پسادکتری تدریس می‌شود اما در دانشگاه‌های ما چنین رشته‌ای وجود ندارد.
وابستگی بیش از حد به علوم انسانی غربی
ایکنا ـ ریشه این فاصله در چیست؟
ریشه اصلی در وابستگی دانشگاه‌های ما به علوم انسانی غربی است. علوم انسانی غربی هر چند سال یک‌بار تغییر می‌کند اما ما میراثی پایدار و وحیانی در نهج‌البلاغه داریم که بر فطرت بشر منطبق است. علوم انسانی اسلامی باید جایگزین سیستم فعلی شود.
تئوری‌های غربی مانند مدهای زودگذر هستند؛ هر ده سال یک نظریه اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی جدید می‌آید اما آموزه‌های اسلامی از ۱۴۰۰ سال پیش تاکنون تغییر نکرده‌اند، چون مبتنی بر وحی هستند و وحی بالاتر از تجربه است.
توصیه اسلام به علم
اسلام نه‌تنها با علم مخالفتی ندارد، بلکه به آن توصیه می‌کند اما مبانی حکمرانی ما باید از اسلام و نهج‌البلاغه گرفته شود. ما می‌توانیم نظریه‌های جامع و پاسخ‌گو برای همه عرصه‌های زندگی، از هوش مصنوعی گرفته تا زراعت و اقتصاد مدرن، از نهج‌البلاغه استخراج کنیم.
ایکنا ـ یکی از موضوعات مهم در نهج‌البلاغه، رابطه مردم و حاکمان است. توجه به این موضوع چقدر در افزایش اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی می‌تواند نقش داشته باشد؟
امام علی (ع) در نهج‌البلاغه بارها به حقوق متقابل امام و امت اشاره کرده‌اند. حاکم باید خدمتگزار مردم باشد، با آنان مشورت کند، با شفافیت عمل کند، خود را بالاتر از آنان نبیند و در مشکلات در کنارشان باشد. از سوی دیگر، مردم نیز باید خالصانه از حاکم تبعیت کنند.
اگر این رابطه به‌درستی در نظام ما برقرار شود، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد؛ از طلاق و اعتیاد گرفته تا شکاف طبقاتی، نارضایتی اجتماعی و حتی پرونده‌های قضایی.
نهج‌البلاغه؛ منشور حکمرانی اسلامی برای همه دوران‌ها
متأسفانه امروز این مفهوم در برخی ساختارهای قانونی و آموزشی ما کم‌رنگ شده است. به‌ویژه در دانشگاه‌ها، رابطه امت و امامت آن‌طور که باید تدریس نمی‌شود. ما باید به این رابطه حیاتی برگردیم تا شاهد کاهش ناهنجاری‌ها و افزایش سرمایه اجتماعی باشیم.
ایکنا ـ سخن پایانی.
نهج‌البلاغه فقط یک اثر تاریخی یا ادبی نیست، بلکه منشور حکمرانی اسلامی برای همه دوران‌هاست. اگر به‌درستی به آن رجوع کنیم و آن را در ساختارهای آموزشی، سیاسی و اقتصادی کشور نهادینه کنیم، بسیاری از مشکلات ما قابل حل خواهد بود. اما لازمه آن بازنگری جدی در علوم انسانی و رویکردهای مدیریتی در کشور است.
گفت و گو از سمیرا انصاری
انتهای پیام
بسیار عالی و آموزنده. نکات دقیق و علمی. تشکر از زحمات حاج آقا شیرمردی حفظه الله 
