غدیر رسمیت‌بخشی به ولایت حضرت علی(ع) است
مؤلف اثر ارزشمند «چهارده قرن با غدیر» با بیان اینکه غدیر رسمیت‌بخشی به ولایت حضرت علی(ع) است، گفت: اگر بگوییم غدیر در طول عمر ۱۴۰۰ ساله خود مانند این دو دهه جهانی نشده، درست گفته‌ایم و امروز در تمام قاره‌های پنجگانه غدیر و معارف آن در حال انتشار است.
غدیر خم با تلاش پیامبر(ص)، حضرت علی(ع)، ائمه(ع) و اصحاب برجسته ایشان و علمای شیعه در طول قرون متمادی در قبل و بعد از غیبت سینه به سینه به دست ما رسیده است و قرار است این پیام با ظهور حضرت مهدی(عج) جهانی شود؛ خبرنگار ایکنا به مناسبت فرارسیدن عید با سعادت غدیر خم با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر انصاری، پژوهشگر و نویسنده تاریخ اسلام و مؤلف اثر ارزشمند «چهارده قرن با غدیر» گفت و گو کرده است که در ادامه آن را می‌خوانید:
ایکنا ـ پیشینه اولین تلاش‌ها برای تثبیت و معرفی ولایت حضرت علی(ع) چه بوده است؟
از روز اول بعثت پیامبر(ص)، آقا رسول الله(ص) اقوام و فامیل را جمع کردند و در همان مجلس هم وصایت مولا امیرالمؤمنین(ع) را ابلاغ فرمودند: وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ. اگر بخواهیم پیشینه بیشتری را بیان کنیم باید بگوییم از صحف حضرت آدم(ع) تا مابقی انبیاء، وصایت امیرمؤمنان(ع) در همه کتب بیان شده است؛ بنابراین پیشیه غدیر از خلقت آدم(ع) است تا اینکه با بعثت و یوم الانذار مجددا اعلام می‌شود؛ ممکن است این سؤال مطرح شود که اگر وصایت حضرت علی(ع) مسئله شناخته شده و اعلام‌شده بود چرا دوباره در غدیر ابلاغ شد؟ پاسخ این است که در عرف بشری و حتی بین افراد عادی مرسوم است که رئیس یک اداره و کارخانه و کشور برای خود جانشین تعیین می‌کند و به خصوص اگر مثلا بخواهد به یک سفر سه ماهه به خارج کشور برود این فرد را به صورت رسمی هم معرفی و اعلام می‌کند تا ماجرا رسمیت و جدیت بیشتری پیدا کند؛ این رسمیت در همه دنیا عرف و ارزشمند است و معنای آن این است که جای شک و تردید و شبهه باقی نماند و کسی حق تخطی از فرمان او را ندارد؛ غدیر رسمیت‌بخشی به ولایت حضرت علی(ع) است.
پیامبر(ص) در غدیر، چنین کاری کردند، حج ایشان به حج آخر معروف است و پیامبر(ص) از وفات خودشان اطلاع دادند و برای بعد از خود علی(ع) را به عنوان جانشین به صورت رسمی معرفی کردند تا دیگر شک و شبهه باقی نماند. هیچ قضیه و رخدادی در زندگی پیامبر(ص) نبود مگر اینکه آن را بهانه برای معرفی جانشینی امیرمؤمنان(ع) قرار می‌دادند و این موضوع در جنگ بدر و خیبر و احد، خندق و ... رخ داد و در غیر جنگ‌ها هم وقایعی چون مباهله پیش آمد و او علی(ع) را نفس و جان خود معرفی کرد؛ در حج هم بارها و بارها در عرفات و منا و در مسجدالحرام و ... مسئله جانشینی را بیان فرمودند و روز غدیر فقط اعلان رسمی وصایت است.
ایکنا ـ آیا بعد از غدیر، پیامبر(ص) و امام علی(ع) تلاشی برای معرفی غدیر و زنده نگهداشتن آن داشتند؟ زیرا برخی معتقدند امام(ع) سکوت اختیار کردند.
آقا رسول الله(ص) در غدیر چندین ساعت مردم را گرد هم آوردند، با آن کیفیت که در روایات بیان شده است و گفته شده است خطبه ایشان هم یک ساعت به طول انجامیده است و ودایع نبوت به حضرت علی(ع) تحویل شد و دست ایشان را بالا بردند و معرفی کردند بنابراین عملا جایی برای تبلیغ بعد از غدیر وجود نداشت و پیام به صورت رسمی ابلاغ شده بود ولی باز هم ایشان اقداماتی ریشه‌ای در این زمینه پی‌ریزی کردند از جمله اشعار مرتبط با غدیر است که رسانه عمومی است و کاربرد زیادی در ذهن و زندگی مردم دارد.
علامه امینی در الغدیر شعرا و اشعار غدیریه را معرفی کرده است که نشان می‌دهد اشعار غدیر از همان روز غدیر سروده شده و سینه به سینه هم به نسل‌های بعد منتقل شده است. شعر به خاطر آهنگین بودن و دلنشینی در مراسم تاثیرگذارتر است و مردم آن را زمزمه می‌کنند.
پیامبر(ص) با وجود تمام روشنگری‌ها فرمودند هر کسی هر سؤالی در مورد غدیر دارد بپرسد و باب سؤال را مسدود نکردند و با برخورد دلنشین و نیک به سؤالات مردم جواب می‌دادند؛ حتی منافقین دنبال فتنه‌گری بودند و سؤالاتی را طرح می‌کردند ولی پیامبر(ص) باز از آن برای روشنگری استفاده می‌کردند؛ بنابراین مبلغ غدیر نباید از سؤال بترسد؛ بیش از ۱۰ مورد داریم که بعد از غدیر از پیامبر(ص) در مورد سخنان ایشان در روز غدیر سؤال کردند؛ حتی کسی در مدینه از پیامبر(ص) پرسید که قوم و قبیله من در حج و غدیر با شما بودند ولی من نبودم و سؤالاتی را از پیامبر(ص) مرتبط با ولایت علی(ع) پرسید.
از زمان خود پیامبر(ص) و زمان خود امیرمؤمنان(ع) و در طول زندگی ائمه(ع) سؤالات مختلفی در مورد غدیر از ایشان پرسیده شده است و با روی باز استقبال کرده‌اند و امروز هم منطق شیعه این است که از پرسش و طرح سؤال واهمه ندارد. کار دیگر پیامبر(ص) این بود که غدیر را تا ابد عید معرفی کردند و فرمودند یوم غدیر خم افضل اعیاد امتی ...؛ اینکه تا قیامت عید اعلام شد یعنی عمومی‌سازی کردند تا همه مردم تا قیامت این روز را جشن بگیرند.
کار دیگر ایشان آن بود که فرمودند: «مَعاشِرَالنّاسِ، إِنِّى أَدَعُها إِمامَةً وَ وِراثَةً (فى عَقِبى إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ)، وَقَدْ بَلَّغْتُ ما أُمِرتُ بِتَبْلیغِهِ حُجَّةً عَلى کُلِّ حاضِرٍ وَغائبٍ وَ عَلى کُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْلَمْ یَشْهَدْ، وُلِدَ أَوْلَمْ یُولَدْ، فَلْیُبَلِّغِ الْحاضِرُ الْغائِبَ وَالْوالِدُ الْوَلَدَ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ»و این بنیانی بود که ایشان برای هیچ حکمی جز اعلام ولایت امیرمؤمنان(ع) بنیان نگذاشتند؛ دستور دادند هر پدری به فرزندش و هر حاضری به غایبین ابلاغ کنند تا غدیر سینه به سینه تا قیامت منتقل شود. این سنت توسط خود امیرمؤمنان(ع) هم تداوم یافت و ایشان این روز را جشن گرفتند و ائمه(ع) هم هر کدام شرایط را داشتند این کار را کردند گرچه برخی ائمه(ع) هم در خفقان به سر بردند و نتوانستند و در دوره غیبت کبری هم علما همیشه این سنت را زنده نگه داشته‌اند.
ایکنا ـ آیا اطلاع پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) از غیب و حوادث آینده و اینکه برخی سقیفه تشکیل می‌دهند و مانع تحقق خلافت امیرمؤمنان(ع) خواهند شد دلیلی برای سکوتی که برخی مدعی آن هستند می‌شود؟
این سؤال بسیار زیبا و بنیادی است؛ کار انبیاء هم ابلاغ است و هم اجرا و اگر شرایط را برای اجرا فراهم نمی‌دیدند به خاطر وجود ظالمان و حاکمان جور وظیفه ابلاغ و تبیین را بر عهده داشتند که عمدتا هم با چنین ظالمانی مواجه بودند. انبیاء حتی اگر نمی‌توانستند به صورت جمعی رسالت خود را پیش ببرند به صورت فردی این کار را می‌کردند، در حد خانواده، محله و روستا و کلاس درس و یک دانشگاه نباید از تبیین و تبلیغ کوتاهی شود تا روز قیامت کسی نگوید من اگر تبعیت نکردم چون خبر نداشتم. جایی نماز را نمی‌شود در فضای عمومی تبلیغ کرد ولی به شکل فردی که می‌توان در منزل نماز خواند.
بنابراین اطلاع پیامبر(ص) از آینده درست است ولی مانعی برای تبلیغ نبوده است لذا با اینکه غدیر در عمل محقق نشده است ولی ابلاغ غدیر و ترویج اعتقاد به آن وجود داشته است تا مردم بدانند گرچه ائمه(ع) نتوانستند حکومت کنند ولی ولایت بر همه داشته‌اند؛ در حالی که برخی معتقدند اطاعت از هر حاکمی واجب است ولو اینکه فاسق و فاجر باشد ولی ما این را قبول نداریم و حق را با کسانی می‌دانیم که ماذون از جانب خداوند هستند.
ایکنا ـ برخی معتقدند حضرت علی(ع) تلاش زیادی برای گرفتن خلافت نکردند آیا این در تضاد با ماموریت الهی برای حاکمیت امام معصوم در جامعه نبود؟
از نظر بنده این ادعا و مطلب صددرصد باطل است؛ باید ببینیم معنای تلاش چیست و اینکه امام چه کرده‌اند. در سقیفه جمع عظیم ۹۰درصدی مردم پشتیبان غاصبان خلافت بو.دند و این نبود که یک جمع چند نفری اقدام به این کار بکنند یعنی اگر ۹۰ درصد مردم طرفدار غدیر بودند آن‌ها جرئت چنین کاری نداشتند. وقتی امکانی وجود ندارد امیرمؤمنان(ع) چه باید می‌کردند؛ ایشان هر اقدامی هم می‌کردند وقتی حمایت عمومی مردم وجود نداشت کاری از پیش نمی‌بردند و این تلاش را هم انجام دادند و نتیجه نگرفتند.
مسئله دیگر اینکه ممکن بود اگر امیر مؤمنان(ع) در سقیفه دخالت می‌کردند منجر به شهادت حضرت هم می‌شد؛ آیا این بهتر بود یا اینکه ایشان زنده باشند و به تدریج روشنگری کنند؟ با صراحت به حضرت گفتند اگر از ما اطاعت نکنی تو را می‌کشیم، پس تلاش زمانی به درد می‌خورد که یک پیش‌بینی برای نتیجه گرفتن باشد.
البته با همه این مسائل باز می‌بینیم حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) هر شب به در منازل مردم مدینه می‌رفتند ولی نتیجه نگرفتند؛ در شب‌های خطرناک، امام علی (ع) دست حضرت زهرا(س) و فرزندانشان امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) را می‌گرفتند و به منزل مردم می‌بردند. ابتدای شب که مردم بیدار بودند و دور هم در کوچه و خیابان جمع می‌شدند از آنان طلب کمک می‌کردند و مباهله و آیه تطهیر و روایات پیامبر(ص) در مورد اهل بیت(ع) را به ایشان گوشزد می‌کردند. به مردم می‌گفتند مگر غدیر را به یاد ندارید و مگر نمی‌بینید که حق ما را غصب کردند.
در انتهای شب هم در تک تک خانه‌ها را می‌زدند و گوشزد می‌کردند؛ بنابراین چگونه باید تلاش می‌کردند ضمن اینکه بنابر آن روایت، وظیفه امیرمؤمنان(ع) نبود که به در خانه مردم برود زیرا امام(ع) مانند کعبه است که مردم باید به آن مراجعه کنند ولی برای اتمام حجت این کارها را می‌کردند. این کارها هم چند شب پشت سر هم تکرار می‌شد؛ برخی می‌گفتند چرا زودتر نیامدید و برخی می‌گفتند ما با شما هستیم ولی با چند نفر مگری کاری درست می‌شود؟ و برخی بهانه‌های دیگری هم می‌آوردند. حال با این وجود آیا امیرمؤمنان(ع) باید با مردم گلاویز شود؟ آیا بیش از این کاری از دست ایشان ساخته بود؟
در اخبار از ۴۰ نفر، ۶۰ نفر، ۱۲۰ نفر و کمتر و بیشتر قید شده است که گفتند به کمک شما می‌آییم؛ امیرمؤمنان(ع) هم فرمودند هر کسی قصد دارد به کمک ما بیاید باید با سر تراشیده و شمشیر به دست به فلان محل بیاید تا برویم سقیفه رار یشه‌کن کنیم و غاصبان خلافت را کنار بزنیم؛ این هم یک محکم‌کاری و تلاش جدی؛ فردا صبح خود امیرمؤمنان(ع) به وعده‌گاه رفتند، سلمان، ابوذر و مقداد آمدند و عمار هم مقداری دیر آمد یعنی از ۴۰ نفری که قول داده بودند فقط همین چهار نفر آمدند. آیا با چهار نفر کاری از پیش می‌رود؟ اگر این چهار نفر اقدامی می‌کردند همه کشته می‌شدند و بنا هم نبود که ایشان از معجزه استفاده کنند. نتیجه اینکه امام(ع) فرمودند که اگر آن ۴۰ نفری که با من بیعت کردند من اهل سقیفه و غاصبان خلافت را سرنگون می‌کردم.
ایکنا ـ علمای صدر اسلام تا غیبت و از غیبت به بعد چه فعالیتی برای معرفی غدیر و پاسداشت آن داشته‌اند؛ مراد مهمترین تلاش ها و عالمان است؟
علما شامل علمای زمان ائمه(ع) یعنی صحابه ایشان و علمای غیرصحابی می‌شود؛ در دورانی دشمنان اهل بیت(ع) سختگیری زیادی داشتند و اگر کسی کوچکترین بهانه را به دست آنان می‌داد آن فرد را زندانی می‌کردند و آزار می‌دادند ولی گاهی شرایط بهتری وجود داشته است؛ بنابراین برخی از علما در شرایط سختی بودند و برخی راحت‌تر و گاهی عمر یک عالم هم وضعیت متفاوتی داشته است و گاهی برخی مهاجرت کردند تا بتوانند پیام اهل بیت(ع) را به مردم برسانند لذا شرایط برای همه یکسان نبوده است.
نتیجه اینکه علما در نهایت درجه ممکن در تبلیغ و ترویج غدیر، کوتاهی نکردند و این بسته به مقدار توان آنان و شرایط بوده است. عموم مردم هم این وضع را داشتند یعنی اگر شرایط فراهم بود علنی جشن می‌گرفتند و اگر خیر در جمع محدود خانوادگی و در گوش همدیگر آن را تبلیغ وترویج می کردند.
اما به صورت کلی علما چند روش را دنبال کردند؛ یکی با نقل سینه به سینه اسناد غدیر را منتقل کردند؛ یعنی یک راوی به راوی بعد و همینطور هر راوی به جمعی از مردم و اطرافیان، بنابراین خطبه غدیر و حدیث غدیر از روز غدیر تاکنون در بین شیعه رواج دارد و سند آن متصل است و کسی نمی‌تواند منکر انقطاع سند و ضعف آن شود؛ در حدی متواتر است که علمای ما ضمن اینکه خودشان روایات را نقل کرده‌اند اسناد مخالفان غدیر را هم جمع کرده‌اند؛ از زمان شیخ طوسی، نعمانی و شیخ صدوق و قبل از آنان حتی در اصول اربعمائه وجود داشته است تا به نسل علمای میانی مانند ابن طاووس و علامه حلی و ... رسیده است و در معاصرین هم به کسانی چون علامه مجلسی، علامه میرحامد حسین و علامه امینی و محقق طباطبایی که برای غدیر سنگ تمام گذاشته‌اند و از خود کتب اهل سنت روایاتی را در تایید غدیر و ولایت امیرمؤمنان(ع) جمع کرده‌اند که عین معجزه است و خداوند حجت را بر همه تمام کرده است.
بعد از علامه امینی مستدرک بر الغدیر نوشته شده است و اسنادی را که علامه امینی نداشته است جمع کرده‌اند و مطالب الغدیر را تکمیل می‌کنند و این کار ادامه دارد که به معنای محکم‌کاری در اسناد غدیر است.
کار دیگر عالمان ما این بوده است که به شبهات غدیر در طول تاریخ پاسخ داده‌اند که الان منابع و کتب آن موجود است؛ بنابراین شبهات غدیر برای امروز و دیروز نیست و از همان قرون ابتدایی برخی شبهه‌پراکنی کرده‌اند و البته همه جواب گرفته است.
کار دیگر عالمان این بوده است که ما کاری به این نداریم که غدیر مورد توجه دیگران بوده یا خیر ما خودمان تلاش علمی برای تبیین بیشتر و تدقیق بیشتر آن داشته باشیم. لذا برخی از علما به خصوص در قرن اخیر به معارف غدیر و به تفسیر خطبه غدیر پرداخته‌اند و کتب مفصلی هم در این باره تدوین شده است.
استخراج معارف غدیر اصل مطلب است؛ اگر ما دنبال سند غدیر می‌رویم برای مقابله با دشمنان است وگرنه برای ما که سند غدیر و ولایت امیرمؤمنان(ع) امری مسلم است لذا باید مردم را بیشتر با معارف غدیر آشنا کنیم.
معمولا ۷۰ تا ۸۰ درصد مردم نه حوصله دارند و نه وقت آن را دارند که دنبال معارف دین و شیعه بروند بنابراین باید معارف شیعه از جمله غدیر با زبان روز برای مردم بیان و تبلیغ شود؛ جشن گرفته شود و اطعام بدهیم تا عموم مردم این مراسم را به نسل‌های بعد منتقل کنند. بنابراین احیای غدیر به شکل جشن و خوشحالی و اظهار سرور و مداحی و منبر رفتن و ... یکی از خدماتی است که در طول قرون متمادی از سوی علما و عاشقان به اهل بیت(ع) صورت گرفته است.
یکی از موارد دیگری که علما انجام داده‌اند تالیف کتاب است؛ زیرا گفتار به خصوص در قدیم که فیلمبرداری و ضبط صوت نبوده است تمام می‌شده است لذا کتب زیادی در تبلیغ غدیر نوشته شد تا معارف آن بین مردم باقی بماند. البته ابعاد دیگری هم وجود دارد ولی اجمالا ابعاد شاخصی که بدون وقفه علما و جمعی از شیعیان انجام داده‌اند مورد اشاره قرار گرفت.
در یکی دو دهه اخیر هر کاری در دنیای فضای مجازی و هوش مصنوعی و کارهای رسانه‌ای درباره غدیر شده است همه نان‌خور زحمات عالمان و اندیشمندان و عاشقان اهل بیت(ع) در طول ۱۴۰۰ سال گذشته است که از میراث آنان به شکل جدیدی بهره‌برداری شده است و معارف غدیر امروز در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در دسترس همه بشریت در سراسر جهان است و بدون ترس این پیام به دنیا منتقل می‌شود و در همه جای دنیا هم مخاطب دارد.
اگر بگوییم غدیر در طول عمر ۱۴۰۰ ساله خود مانند این دو دهه جهانی نشده بود درست گفته‌ایم و امروز از قطب شمال تا قطب جنوب و در تمام قاره‌های پنجگانه غدیر و معارف آن در حال انتشار است و کافی است حتی غدیر به فارسی تبلیغ شود و به برکت کارهای ترجمه‌ای مردم زبان‌های دیگر از آن بهره می‌برند و این هم می‌تواند از علائم ظهور باشد که در روایات داریم آقا امام زمان(عج) وقتی از کنار کعبه می‌فرمایند: انا بقیت الله؛ همه مردم عالم در تمام جهان به زبان خود صدای ایشان را می‌شنوند و می‌فهمند و شاید حضرت با معجزه این کار را بکند و اگر به معجزه هم استناد نکنیم همین امکانات روز می‌تواند این شرایط را به راحتی برای امام(عج) فراهم کند و ما باید این شرایط را قدر بدانیم و از فرصت بهره ببریم.
ایکنا ـ سخن پایانی؟
تا کسی در مفهوم غدیر به این معنا نرسد که ما بالاتر از غدیر چیزی نداریم به عظمت آن پی نخواهد برد؛ اگر غدیر از معارف شیعه حذف شود ما هیچ چیزی نداریم؛ غدیر، پذیرش ولایت ۱۲ امام(ع) بعد از پیامبر(ص) است و اینکه هر چه آنان گفتند درست و لازم‌الاطاعه است و هر چیزی بر ضد سخنان آن باطل و نادرست است؛ بنابراین غدیر نه بهترین راه که تنهاترین راه هدایت است.
بعد دیگر آن محبت به امیرمؤمنان(ع) و اهل بیت(ع) است؛ اگر کسی لذت و شیرینی غدیر را چشید و اهمیت آن را کاملا درک کرد و تصمیم داشت برای خدا کار کند، واجب‌تر و با لذت‌تر از غدیر چیزی نخواهد یافت.
قبل از پرداختن به هر موضوعی باید این پایه را در اندیشه مردم قوی کنیم؛ اگر کسی مفهوم غدیر را خوب درک کند و محبت علی(ع) را در دل جای دهد عشق به غدیر پیدا خواهد کرد و در هر شرایطی از تبلیغ در مورد غدیر فروگذار نمی‌کند و اگر همه این کار را بر دوش بگیرند غدیر هم قطعا جهانی خواهد شد.
گفت‌و‌گو از علی فرج‌زاده
انتهای پیام
