هنر دست‌ساز ایرانی؛ سفیر فرهنگی معرفی هویت ملی و دینی

دهم ژوئن برابر با ۲۰ خرداد از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شده است، که فرصتی ارزشمند برای توجه به نقش صنایع دستی به عنوان میراثی زنده و پویا در حفظ هویت فرهنگی و توسعه اقتصادی فراهم می‌شود. این مناسبت بین‌المللی، نه‌تنها بر اهمیت صنایع دستی به عنوان هنری اصیل تأکید دارد، بلکه توجه جهانیان را به ضرورت حمایت از هنرمندان و صنعتگران این عرصه جلب می‌کند. 

در ایران نیز صنایع دستی با پیشینه‌ای غنی و تنوع بی‌نظیر، همواره به عنوان نمادی از هنر، خلاقیت و اصالت فرهنگی مطرح بوده است. روز جهانی صنایع دستی فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های حمایتی، معرفی ظرفیت‌های این حوزه به نسل جوان و توسعه بازار‌های داخلی و بین‌المللی محسوب می‌شود. با توجه به جایگاه ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های صنایع دستی جهان، این روز می‌تواند محرکی برای تحقق اهدافی همچون افزایش اشتغال، تولید ملی، توسعه صادرات غیرنفتی و ترویج اقتصاد خلاق باشد. 

خبرگزاری ایکنا در این راستا، با نگاهی به راهکار‌های عملی، در گفت‌و‌گو با محبوبه عشوریان، مدرس دانشگاه رشته پژوهش هنر، گرایش صنایع دستى و معمارى به بررسی این موضوع می‌پردازد.

ایکنا - صنایع دستی چگونه می‌تواند به عنوان سفیر فرهنگی، هویت ملی و دینی ما را به نسل‌های آینده منتقل کند؟

صنایع دستی به عنوان یک مؤلفه شناخته‌شده در سراسر جهان، نه‌تنها هویت فرهنگی و ملی را نمایش می‌دهد، بلکه به‌عنوان هنری اصیل و ریشه‌دار، تمدن و اندیشه‌های ناب بشری را در قالب طرح‌ها و نقش‌های نمادین به نمایش می‌گذارد. این هنر دست‌ساز، در جایگاه یک سفیر فرهنگی، نقش بی‌بدیلی در معرفی هویت ملی و دینی ایفا می‌کند. 

از آنجا که صنایع دستی تجلی‌گاه فرهنگ، تاریخ و باور‌های یک ملت محسوب می‌شود، می‌توان آن را به‌عنوان پل ارتباطی میان نسل‌های گذشته و آینده دانست. این هنر اصیل، صرفاً یک کالای تزئینی نیست، بلکه رسانه‌ای قدرتمند برای انتقال ارزش‌های دینی، اخلاقی و اجتماعی است. نقوش و طرح‌های به‌کاررفته در صنایع دستی، اغلب از مضامین عمیق ملی و دینی همچون وحدت، عشق، مقاومت، جاودانگی و پیوند با طبیعت الهام گرفته‌اند. 

برای مثال، نقش‌های اسلیمی و ختایی در هنر‌های سنتی ایران، تنها زیبایی بصری ندارند، بلکه نماد‌هایی از مفاهیم عرفانی و توحیدی هستند. همچنین، صنایع دستی هر منطقه بازتاب‌دهنده جغرافیا، اقلیم و سبک زندگی مردمان آن دیار است که این خود گویای تنوع فرهنگی و غنای هنری یک تمدن است. 

در عصر جهانی‌سازی، صنایع دستی می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در حفظ هویت بومی و مقابله با یکسان‌سازی فرهنگی عمل کند. حمایت از این هنر، درواقع سرمایه‌گذاری بر میراث ناملموس بشری است که انتقال آن به نسل‌های آینده، تضمین‌کننده‌ تداوم فرهنگ و ارزش‌های انسانی خواهد بود. بنابراین، صنایع دستی نه‌تنها یک هنر، بلکه زبان گویای تمدن و اندیشه‌های ناب انسانی است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

ایکنا - چگونه می‌توان نسل جوان را به یادگیری تا تداوم فعالیت صنایع دستی اصیل علاقه‌مند کرد؟

با آموزش‌های کامل و جامع، ارائه‌ روند صحیح تولید و خلق کالا‌های کاربردی و قابل لمس، همراه با آموزش اصول بازاریابی و فروش در حوزه‌ی صنایع دستی، می‌توان نسل جوان را به این عرصه ارزشمند علاقه‌مند کرد. 

برای جذب جوانان به صنایع دستی، باید این هنر را از حالت سنتیِ صرف خارج کرده و با نوآوری و خلاقیت، آن را با نیاز‌ها و سلیقه‌های امروزی تطبیق داد. طراحی محصولات کاربردی یا حتی ادغام صنایع دستی با فناوری‌های روز می‌تواند این هنر را برای نسل جدید جذاب‌تر کند. همچنین، آموزش بازاریابی دیجیتال، برندسازی و فروش آنلاین به هنرمندان و علاقه‌مندان کمک می‌کند تا بتوانند محصولات خود را به بازار‌های داخلی و بین‌المللی معرفی کنند. 

علاوه بر این، ایجاد کارگاه‌های عملی، دوره‌های آموزشی تعاملی و حمایت از استارت‌آپ‌های فعال در این حوزه می‌تواند انگیزه‌ جوانان را برای ورود به عرصه‌ صنایع دستی افزایش دهد. معرفی موفقیت‌های الهام‌بخش هنرمندان جوان و داستان‌سرایی حول آثار صنایع دستی نیز می‌تواند حس تعلق و اشتیاق را در نسل جدید تقویت کند. 

در نهایت، صنایع دستی زمانی پایدار خواهد ماند که نه‌تنها به عنوان یک میراث فرهنگی، بلکه به عنوان یک فرصت شغلی پرسود و خلاقانه معرفی شود. با ترکیب آموزش، نوآوری، و بازاریابی هوشمند، می‌توان صنایع دستی را به مسیری جذاب و آینده‌دار برای جوانان تبدیل کرد.

ایکنا - آموزش صنایع دستی در مدارس و مراکز فرهنگی چه تأثیری در تقویت حس تعلق ملی و دینی کودکان و نوجوانان دارد؟

با گنجاندن آموزش صنایع دستی در برنامه‌های درسی مدارس و مراکز فرهنگی، می‌توان نه‌تنها فرهنگ‌سازی پایدار انجام داد، بلکه نسل جوان را به‌صورت عملی با میراث غنی فرهنگی و هنری خود آشنا کرد. این رویکرد آموزشی، ظرفیت بی‌نظیری برای حفظ و احیای هنر‌های سنتی ایجاد می‌کند، به‌گونه‌ای که هر فرد با کشف استعداد‌ها و علایق خود می‌تواند در این مسیر گام نهاده و به‌عنوان حافظ و ادامه‌دهنده‌ی این میراث ارزشمند عمل کند. 

آموزش صنایع دستی در مدارس، فرصتی استثنایی برای نهادینه کردن حس تعلق ملی، فرهنگی و دینی در میان کودکان و نوجوانان فراهم می‌آورد. هنگامی که دانش‌آموزان از همان سال‌های نخست تحصیل با هنر‌های بومی منطقه‌ی خود آشنا می‌شوند، در واقع پیوندی ناگسستنی میان آنان و هویت جمعی شان شکل می‌گیرد. این فرآیند نه‌تنها به حفظ آثار و سنت‌های گذشتگان کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز خلق آثار جدید با حفظ اصالت فرهنگی خواهد بود. 

علاوه بر این، ایجاد کارگاه‌های عملی در مراکز فرهنگی و خانه‌های محله می‌تواند فضایی پویا برای تبادل تجربیات بین نسل قدیم و جدید فراهم کند. از طریق این تعاملات، هم ارزش‌های معنوی و فرهنگی منتقل می‌شود و هم امکان اشتغال‌زایی و کارآفرینی در این حوزه افزایش می‌یابد. 

بدون شک، سرمایه‌گذاری بر آموزش صنایع دستی به‌ویژه برای نسل جوان، نوعی سرمایه‌گذاری بر آینده‌ فرهنگی یک ملت محسوب می‌شود. این اقدام نه‌تنها باعث زنده نگه داشتن هنر‌های اصیل می‌شود، بلکه با تقویت غرور ملی و حس دلبستگی به میراث فرهنگی، جامعه را در برابر موج‌های مخرب فرهنگ‌های بیگانه مقاوم می‌سازد. در نهایت، هر فردی که با علاقه و انگیزه وارد این عرصه شود، به‌صورت خودجوش سفیری برای ترویج و حفظ این گنجینه‌ ملی خواهد بود.

ایکنا - صنایع دستی چگونه می‌تواند به عنوان موتور محرک اقتصاد خلاق در مسیر توسعه تولید ملی عمل کند؟

اقتصاد خلاق به مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی گفته می‌شود که در آن ایده‌ها و خلاقیت‌ها به سمت تولید محصولات و خدمات کاربردی سوق داده می‌شوند و ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کنند. این روند بر پایه‌ی خلاقیت انسانی، میراث فرهنگی و ایده‌های فکری شکل می‌گیرد و نقش مهمی در ایجاد مشاغل نوین، توسعه‌ی پایدار و رشد اقتصادی ایفا می‌کند. 

صنایع خلاق، با ترکیب هنر، فناوری و نوآوری، می‌توانند به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی عمل کنند. این صنایع نه‌تنها به ایجاد شغل‌های متنوع و پایدار کمک می‌کنند، بلکه از طریق افزایش درآمد‌های ارزی و تقویت صادرات غیرنفتی، سهم قابل‌توجهی در توسعه‌ ملی خواهند داشت. در این میان، صنایع دستی به‌عنوان بخشی مهم از اقتصاد خلاق، با تکیه بر اصالت فرهنگی و قابلیت‌های منحصر‌به‌فرد خود، می‌توانند ارزش اقتصادی بالایی خلق کنند. 

برای بهره‌برداری کامل از این پتانسیل، لازم است زیرساخت‌های لازم از جمله آموزش‌های تخصصی، دسترسی به بازار‌های جهانی، حمایت‌های مالی و حقوقی، و ترویج کارآفرینی خلاق در این حوزه تقویت شود. همچنین، ادغام صنایع دستی با فناوری‌های دیجیتال و بازاریابی نوین می‌تواند افق‌های جدیدی را برای جذب مخاطبان جهانی و افزایش سهم این صنایع در اقتصاد کشور باز کند. 

در نهایت، سرمایه‌گذاری بر روی صنایع خلاق و به‌ویژه صنایع دستی، نه‌تنها باعث حفظ میراث فرهنگی می‌شود، بلکه به عنوان راهبردی هوشمندانه برای تنوع‌بخشی به اقتصاد، کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی و ایجاد اشتغال مولد عمل خواهد کرد. این رویکرد، هم‌اکنون در بسیاری از کشور‌های پیشرو به عنوان یکی از ارکان توسعه‌ اقتصادی شناخته می‌شود و ایران نیز با توجه به غنای فرهنگی و هنری خود، می‌تواند از این فرصت برای جهش اقتصادی استفاده کند.

ایکنا - چه سازوکار‌های حمایتی می‌تواند صنایع دستی را از حالت فعالیت‌های پراکنده به زنجیره‌های تولید منسجم ملی تبدیل کند؟

با توجه به اینکه صنایع دستی تجلی هویت ایران و ایرانی است، ایجاد نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی و همچنین برگزاری بازارچه‌های فصلی و دائمی، نقش بسزایی در گسترش، رونق و بازاریابی این محصولات ارزشمند ایفا می‌کند. این اقدامات نه‌تنها باعث معرفی بهتر صنایع دستی به مخاطبان داخلی و خارجی می‌شود، بلکه زنجیره تولید را مستحکم‌تر و منسجم‌تر خواهد کرد. 

نمایشگاه‌های بین‌المللی به عنوان ویترینی از هنر و فرهنگ ایران، فرصتی استثنایی برای جذب گردشگران فرهنگی و هنری فراهم می‌آورند. حضور در این نمایشگاه‌ها نه‌تنها امکان معرفی ظرفیت‌های صنایع دستی ایران را به بازار‌های جهانی افزایش می‌دهد، بلکه باعث تبادل تجربیات بین هنرمندان ایرانی و سایر کشور‌ها شده و زمینه‌ساز نوآوری در تولیدات این حوزه می‌شود. 

از سوی دیگر، بازارچه‌های فصلی و دائمی با ایجاد فضایی پویا و در دسترس، امکان ارتباط مستقیم هنرمندان با مصرف‌کنندگان را فراهم می‌کنند. این بازارچه‌ها می‌توانند به کانونی برای جذب گردشگران داخلی تبدیل شوند و با ارائه محصولات متنوع و باکیفیت، سهم صنایع دستی را در سبد خرید خانوار‌ها افزایش دهند. 

علاوه بر این، تقویت زنجیره تولید از طریق حمایت از مواد اولیه بومی، آموزش نیروی انسانی متخصص، و ایجاد تعاونی‌های صنایع دستی می‌تواند به بهبود کیفیت محصولات و افزایش بهره‌وری بینجامد. با ایجاد شبکه‌ای منسجم از تولیدکنندگان، طراحان و فروشندگان، می‌توان صنایع دستی را از حالت سنتی خارج کرد و با حفظ اصالت، آن را با نیاز‌های روز بازار هماهنگ کرد. 

این اقدامات با توسعه اقتصاد خلاق و ایجاد اشتغال پایدار، به ویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته، می‌تواند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور ایفا کند. صنایع دستی به عنوان پلی میان گذشته و آینده، نه‌تنها هویت ملی ما را حفظ می‌کند، بلکه می‌تواند به یکی از ارکان مهم توسعه اقتصادی و فرهنگی ایران تبدیل شود. 

ایکنا - آیا ایجاد زنجیره ارزش کامل از تولید تا بازاریابی برای صنایع دستی می‌تواند به کاهش قاچاق و تقلب در این حوزه کمک کند؟

بله، ایجاد زنجیره ارزش کامل از تولید تا بازاریابی می‌تواند به طور چشمگیری به کاهش قاچاق و تقلب در حوزه صنایع دستی کمک کند. این راهکار با مکانیزم‌هایی، چون ساماندهی زنجیره تأمین، اعطای تسهیلات کم‌بهره با ضمانت‌های آسان، ایجاد صندوق‌های ضمانت تولید برای صنعتگران و طراحی بیمه‌های تخصصی، صدور گواهی اصالت و ... می‌تواند مؤثر باشد.