گرامیداشت غدیر؛ فرصتی برای معرفی جهانی شخصیت آرمانی امام علی(ع)
از جمله زیبایی‌هایی که امروزه رونق گرفته، راه انداختن جشن‌های خیابانی در گرامیداشت غدیر است که نگاه همگان نه تنها از مذاهب که از سراسر جهان را به سمت شخصیتی آرمانی به نام علی(ع) دوخته که در تاریخ نماد عدالت‌خواهی است.
سیدجلال امام، متولد استان یزد و فارغ‌التحصیل کارشناسی تاریخ اسلام و ارشد رشته تاریخ تشیع است. وی پس اتمام مقطع کارشناسی ارشد در ایران، ابتدا برای تحصیل در مقطع دکترا به چین سفر می‌کند و در حال حاضر با مدرک دکترای تاریخ چین، مدرس زبان فارسی در دانشگاه شهر شی‌آن چین است.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چین صاحب مقالات متعدد از جمله «شیعه‌پژوهی در کشور چین، بررسی تعداد جمعیت حاضر در غدیر، تاریخ اجتماعی شیعیان ایران و عراق در قرن پنجم هجری، کعبه و بررسی تاریخ بنای آن در قرآن، بررسی منابع کتاب تشیع نوشته هاینس هالم، از جنگ مقدس تا صلح مقدس» همزمان با فرارسیدن ایام الله عیدالاکبر، عید سعید غدیر خم در گفت‌وگو با ایکنا پیرامون تعدد روایات درباره واقعه غدیر خم در تاریخ اسلام مطالبی را بیان کرد.
سیدجلال امام گفت: روایاتی که شمار باشندگان در رخداد غدیر را گزارش کرده‌اند گوناگون است. از هزار و سیصد نفر گرفته تا یکصد و بیست هزار نفر. آنچه که بنده در بررسی‌های تاریخی دیده‌ام گزارش‌های مربوط به قبل از سده پنجم هجری، جمعیت هفده هزار نفر و یا کمتر از آن را گزارش کرده‌اند. البته دستیابی به این که کدامیک از این گزارش‌ها و روایت‌ها درست است کمی سخت است و نیاز به بررسی آماری جامعه آن زمان مدینه و مکه دارد.
صاحب مقاله «بررسی تعداد جمعیت حاضر در غدیر» توضیح داد: در مقاله‌ای که حدود بیست سال پیش در نشریه تاریخ در آیینه پژوهش به چاپ رسید، تلاش کردم این کار را انجام دهم. نتیجه آنکه آنچه در این دهه‌ها گفته می‌شود یکصد و بیست هزار نفر و بر منابر خوانده می‌شود و نزد جامعه شیعه زبانزد بوده به نظر می‌رسد با واقعیت فاصله بسیار زیادی دارد.
وی درباره روایات مختلفى که به نوعى به تعداد جمعیت حاضر در غدیر پرداخته‌اند اشاره و تصریح کرد: آشفتگی روایت‌ها به چند دلیل است؛ یکی اینکه دست‌کم در چند دهه نخست اسلام نقل قول‌ها همه سینه به سینه بوده و گفتاری؛ یعنی یک کتاب تاریخی که ویژه گزارش تاریخ باشد و نه روایت و تفسیر و ...، از جمعیت غدیر سخنی به میان نیاورده است. گویا اهمیتی نداشته؛ تنها نقل قول‌هایی هست که در زیر تفسیر یک آیه، به جمعیت غدیر هم اشاره کرده‌اند. این نقل قول‌های زبانی و سینه به سینه در درازای زمان دستخوش دگرگونی شده است. شما همین امروز تاریخ معاصر را و نمونه‌های زنده یک کلاغ و چهل کلاغ‌هایی که در فضای مجازی می‌شود، می‌توانید ببینید.
اهمیت درنگ در جمعیت غدیر
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چین افزود: اگر بر نبود نوشت‌ابزار و محدودیت‌های نگاشتن چشم بپوشیم، رسم‌الخط یا همان سبک نگارش و نوشتن در دهه‌های نخست اسلام، سر و سامانی نداشته است. حتماً شنیده‌اید که گفته می‌شود «روشن نیست حضرت فاطمه(س) هفتاد روز پس از پیامبر(ص) زنده بود یا نود روز، چون سبعین و تسعین بی‌نقطه نوشته می‌شد و این دو کلمه اگر نقطه نباشد همانند هم هستند. حال در روند بازنویسی‌ها و نسخه‌برداری‌های پرتکرار در سده‌های پسین‌تر گاهی کلمه‌ها و اعداد کم و زیاد نوشته می‌شدند. نگاه بفرمایید 1300 نفر، 12000 نفر، و 120000 شکل نوشتاری آنها چقدر به هم نزدیک است. برای نمونه اگر در پایان عدد 12000 یک قطره مرکب از قلم ناخواسته افتاده باشد یا خرابکاری یک مگس روی کتاب به‌گونه‌ای باشد که عدد را از دوازده هزار به صد و بیست هزار تغییر داده باشد، ببینید چه می‌شود.
افزون بر این، در یک دوره از تاریخ تشیع ما با یک برداشت اشتباه روبه‌رو بوده‌ایم و آن اینکه هر چقدر تعداد حاضرین در غدیر بیشتر جلوه داده شود بزرگی آن افزونتر و باورپذیری آن آسانتر خواهد بود. این در حالی است که یک منتقد می‌تواند از شما بپرسد پیامبر(ص) چند ماه پس از غدیر از دنیا رفت، کجا بودند این صد و بیست هزار نفر که اعتراض نکردند؛ البته ناگفته نماند که در میان گزارش‌های تاریخی می‌توان ده، پانزده نفر از باشندگان و شاهدان را برشمرد که هرکدام در جایی به رخداد غدیر اشاره کرده‌اند اما اینها با صد و بیست هزار نفر همخوانی ندارد و می‌بایست در جمعیت غدیر به راستی درنگ کرد؛ نکته‌ای که به شکل سنتی کمتر به آن توجه می‌شود.
وی درباره دلیل اصلی اختلاف نقلها پیرامون واقعه غدیر گفت: یک نکته بسیار مهم بحث آمار در نقل‌های تاریخی است؛ کوتاه عرض کنم که خیلی وقت‌ها می‌شنویم چهل هزار نفر، هفتاد هزار فرشته، پنجاه هزار سال و ... اینها که اعداد و ارقام و آمار دقیق نیستند، بلکه اعداد کثرت‌نما هستند، یعنی می‌خواهند بگویند «خیلی زیاد». نه اینکه دقیقاً هفتاد هزار نه یکی کم و نه یکی بیش. نکته دیگر بحث تحمل جمعیت هست. یعنی اینکه آیا ممکن بوده هزار و چهارصد سال پیش یکصد و بیست هزار نفر کنار خانه خدا حج بجا آورند؟ آذوقه و سرویس بهداشتی این شمار آدم چطور ممکن بوده؟ اصلاً مدینه توانایی فرستادن این شمار مسافر را داشته است؟ تازه تا چند دهه پیش خیلی‌ها جمعیت حاجیان یمنی را هم بخشی از این باشندگان می‌دانستند در حالی که یمنی‌ها پس از حج به سمت جنوب می‌رفتند و نه شمال، و یا گفته می‌شد که غدیر «مفترق‌الطرق» بوده در حالی که هنوز اسلام چندان گسترش جغرافیایی نداشت که اینجا چهارراه جدایی مسافران باشد و .... نکته‌های بسیاری که اگر دوستان علاقه دارند می‌توانند در سطح اینترنت مقاله بنده را جستجو کنند و بخوانند.
سیدجلال امام در پاسخ به این سؤال که «از واقعه غدیر خم چگونه می‌توان در راستای تقریب مذاهب بهره برد؟» گفت: چرا تقریب مذاهب؟ باید دید چرا مذاهب و ادیان از هم دور می‌شوند که حالا برای تقریب آنها تکاپو داشته باشیم؟ اگر بخواهیم پیرامون تقریب بدون تعارف صحبت کنیم یعنی دولا دولا شتر سوار نشویم، نیاز است به بازآفرینی دیالوگ سازنده که دربردارنده نگاهی همهسونگر باشد. مثالی بزنم اگر جلوی مغازه‌تان را جارو می‌کنید نگاه کنید خاکروبه‌ها جلوی مغازه همسایه ریخته نشود؛ یا اینکه شما وقتی که با همسایه‌تان بر سر پارک کردن خودرو بگو مگو می‌کنید همزمان به این هم می‌اندیشید که زیادی پرخاش نکنید چرا که فردا او باز همسایه شماست؛ اگرچه صددرصد می‌دانید که حق جانب شماست.
درس‌های غدیر برای امروز شیعیان
این محقق شیعه‌پژوه با اشاره به درس‌های قابل استفاده از حدیث غدیر برای شیعیان در عصر حاضر گفت: شعار روز غدیر این است: «ما دوستداران و پیروان علی(ع) هستیم»؛ این شعارِ بسیار زیبا، مانیفست شیعه است، یعنی ما خواستاران عدالت، جوانمردی، نیکوکاری و خداپرستی هستیم. فکر نمی‌کنم هیچ مسلمانی با این شعار مشکل داشته باشد. کار زیبایی که امروزه رونق گرفته، راه انداختن جشن‌های خیابانی و سفره‌های بلند عید است؛ اینها چقدر می‌تواند جاذبه داشته باشد و نگاه همگان نه تنها از مذاهب که از سراسر جهان را بکشاند به سمت یک انسان آرمانی به نام علی(ع) که در تاریخ نماد عدالت‌خواهی شده است. اگر همین باشد، نه تنها دیگر مذاهب که همه آزادگان جهان آن را جشن خواهند گرفت و این شعار را زمزمه خواهند کرد. البته از روز روشن‌تر است که اگر در جشن غدیر یا دیگر روزهای سال بی‌احترامی و هتک دیگر مذاهب در کار بیاید، هر آنچه در غدیر رشته شده پنبه می‌شود. همهسونگر، یعنی همزمان بدانیم آتش جشن غدیر دودی به پا نکند که به چشم دیگران برود؛ طبیعی است دیگران آن را بر نمی‌تابند و می‌شود آغاز بداندیشی‌ها و زشتی‌ها. همهسونگر یعنی بُلد کردن و پررنگ کردن آرمانگرایی و معرفی شخصیت آرمانی امام علی(ع) و همزمان پرهیز از دشمن‌تراشی و بی‌احترامی به دیگر مذاهب و دیگر کشورها.
سیدجلال امام در پایان خاطرنشان کرد: فرقی هم بین شیعه و سنی نیست. این آن چیزی است که هم خرد جمعی چنین می‌گوید، هم بخش بزرگی از پیکره آموزه‌های ادیان بر آن تأکید دارند و هم راه و رسم طبیعت جز این نیست؛ شما در طبیعت یک نوع گل نمی‌بینید؛ گل ها جورواجور هستند و رنگارنگ و با عطر و بوی متفاوت؛ این سنتی است که خداوند پی ریخته و آن را سامان داده است. البته تاریخ نشان داده مردم عادی به احترام با هم زیسته‌اند؛ نمونه‌های آن حتی امروز هم از شماره خارج است اما شوربختانه گاه یک گروه تندرو و زیاده‌خواه و یکسونگر همزیستی انسان‌ها با باورهای گونه‌گون را خدشه‌دار می‌کنند. یکسونگرها به جای نگاه به آموزه‌های ناظر به هم‌افزایی دینی، می‌چسبند به انگاره‌های اختلاف‌انگیز مذهبی. به هر روی اگر تاریخ درست روایت شود، ارزش‌ها بازآفرینی شوند، همه‌سونگری نهادینه شود، غدیر می‌تواند از یک جشن مذهب‌مدار تبدیل شود به پرچم دینمداری و جایگاه اصلی خود را بازستاند و شیعه بتواند بر سر بازار فرهنگ‌ها چراغی روشن و پر مشتری داشته باشد.
گفت‌وگو از اشرف بصیری
انتهای پیام
