ورود امام حسین(ع) به مکه با تلاوت سوره قصص

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام ماه محرم یادداشت‌هایی با محور «استنادات قرآنی امام حسین(ع)» تهیه و منتشر می‌کند که مشروح پنجمین قسمت را در ادامه می‌خوانیم.

منبر ششم 

امام حسین(ع) پس از طی کردن حدود ۴۵۰ کیلومتر مسافت از مدینه به مکه، هنگامی که به شهر مکه رسیدند، آیه 22 سوره مبارکه قصص را تلاوت کردند. «وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْيَنَ قَالَ عَسَىٰ رَبِّي أَنْ يَهْدِيَنِي سَوَاءَ السَّبِيلِ؛ و هنگامی که به (شهر) مدین روی آورد، گفت امید است که خدا مرا به راه‌ راست رهنمون فرماید». این دومین آیه از سوره قصص است که امام(ع) آن را در مسیر مدینه به مکه قرائت کردند.

امام حسین(ع) آیه ۲۱ سوره قصص را در آغاز سفر، یعنی هنگام خروج از مدینه و آیه ۲۲ را در پایان سفر(هنگام رسیدن به مکه) قرائت کردند. شرح و تحلیل آیه ۲۱ سوره قصص در گفتار سوم تقدیم حضور مخاطبان گرامی ارائه شد. در این گفتار به شرح و تحلیل آیه ۲۲ می‌پردازیم. میان این دو آیه و شرایط ‌و موقعیت امام(ع) نیز پیوندها و دلالت‌هایی برقرار است که در جای خود بررسی و تحلیل می‌شود.

چنانچه اشاره شد، امام حسین(ع) هنگامی این سفر را آغاز کرده و یا به تعبیر دقیق‌تر مجبور به هجرت از زادگاهشان شدند که از سوی حاکم مدینه تحت تعقیب بودند. از این رو، امام حسین(ع) پس از نگاشتن وصیتنامه بسیار مهم که دلائل و اهداف قیام در آن تصریح شده است، با توکل بر خداوند و توفیق از ذات اقدس الهی سفرشان را آغاز کردند.

امام حسین(ع) با استناد به آیه ۲۱ سوره قصص، شرایط حاکم بر این سفر را نیز بیان کردند. منابع تاریخی ذکر می‌کنند که امام(ع) در تاریکی شب و از راه اصلی، این سفر پرخطر را آغاز کردند.  اغلب خویشاوندان امام(ع) از جمله فرزندان، برادران، خواهران و برادرزاده‌ها ایشان را در این سفر همراهی می‌کردند. 

منابع تاریخی، مدت سفر از مدینه به مکه را حدود پنج تا هفت روز یا اندکی بیشتر ذکر کردند. این مدت کوتاه از سفر با توجه به مسافت طولانی نشان می‌دهد که امام حسین(ع) این سفر را سریع، پرشتاب با پرهیز از درگیری و ... طی کردند؛ زیرا کاروان‌های آن روز به طور معمول در طول روز مسافتی بین ۳۰ تا ۵۰ کیلومتر را طی می‌کردند. تعداد روزهای طی شده تا رسیدن به مکه نشان می‌دهد مسافتی که کاروان امام(ع) طی کردند، از مسافت معمول آن روز بیشتر بوده است.

امام حسین(ع) هنگامی که به مکه رسیدند و کوه‌های شهر را دیدند، آیه مزبور را تلاوت کردند. در بررسی دلالت‌های آیه استناد شده، ابتدا آیه ۲۲ سوره قصص را در بافتار قرآنی بررسی می‌کنیم.  چنانچه اشاره شد، آیه مربوط به حکایت حضرت موسی(ع) است. به سبب سوء قصدی که فرعون و درباریان او به جان موسی(ع) داشتند، ایشان تصمیم به فرار از مصر و هجرت به مدین گرفت که جزو قلمرو حکومتی فرعون نبود.

شهر مدین که موسی(ع) قصد رفتن به آنجا را داشت، برای او آشنا نبود؛ زیرا موسی(ع) تا به آن روز از مصر خارج نشده بود. موسی(ع) شبانه‌روز راه رفت تا به مدین رسید. بدیهی است، این سفر برای موسی(ع) که نه زاد و توشه‌ای و نه هیچ مرکبی به همراه داشت تا چه حد طاقت‌فرسا بود. از این رو وقتی به شهر مدین رسید، چنان گفت که در آیه ۲۲ سوره قصص شرح آن گذشت. 

همانگونه که شواهد تاریخی گواهی می‌دهند، وضعیت سفر امام حسین(ع) از مدینه به مکه نیز مشابه وضعیت سفر حضرت موسی(ع) به مدین بود. آیه‌ای که امام حسین(ع) به آن استناد کردند نیز به چنین وضعیتی دلالت دارد. از این رو وقتی امام حسین(ع) به مکه رسیدند، اظهار امیدواری می‌کنند که عاقبت کارشان ختم به خیر شود و از راه‌های خالی از آفت و مخالفت به مقصد خود برساند. عبارت «سواء‌السبیل» در این آیه نیز به راهی دلالت دارد که خطر گم شدن در آن نباشد و بتوان با فراغ بال به مقصد رسید.