دلالت‌های سیاسی قرآن در سیره امام حسین(ع) از مدینه تا عاشورا

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عصر امروز پنجشنبه ۱۹ تیرماه در دومین نشست از سلسله نشست‌های تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) با محوریت قیام امام حسین(ع) که با حضور اساتید حوزه و دانشگاه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، اظهار کرد: بحث ما پیرامون دلالت‌ها و وجوه سیاسی آیاتی از قرآن کریم است که از زمان حرکت امام حسین(ع) از مدینه تا روز عاشورا و شهادت ایشان مورد توجه بوده است، البته به دلیل کثرت این آیات، فرصت کافی برای پرداختن به همه آنها وجود ندارد و تنها به برخی از آنها اشاره خواهم کرد.

عضو هئیت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: بحث ما این نیست که کدام آیات قرآن درباره امام حسین(ع) نازل شده است، زیرا این موضوع در منابع مختلف به تفصیل آمده است و همچنین قصد نداریم میزان استناد امام حسین(ع) به قرآن در طول زندگی پربرکت ایشان را بررسی کنیم، هرچند که این نیز بحث مهم و گسترده‌ای است. زندگی امام حسین(ع) همانند سایر معصومین(ع) یک زندگی قرآنی است که می‌تواند درس بزرگی برای ما باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی ادامه داد: ضروری است ما خود را به عنوان پیروان امام حسین(ع) مورد بررسی و تأمل قرار دهیم تا ببینیم جایگاه قرآن در زندگی‌مان چیست و تا چه میزان قرآن را حفظ و در زندگی خود پیاده کرده‌ایم و آیا زندگی ما براساس آیات قرآن تنظیم می‌شود یا قرآن به شکل رایج و بی‌تأثیر در زندگی ما حضور دارد؟

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: از لحظه‌ای که خبر مرگ معاویه به مدینه رسید و فرماندار مدینه قصد داشت امام حسین(ع) را به بیعت با یزید وادارد تا لحظه شهادت ایشان، می‌بینیم که چگونه امام حسین(ع) آیات متناسب با هر موقعیت را به‌کار می‌بردند و براساس آنها اقدام می‌کردند.

وی گفت: وقتی یکی از همراهان امام حسین(ع) دچار اتفاقی شد که انتظار می‌رفت حضرت خشمگین شود، آن فرد آیه «والکاظمین الغیظ» را تلاوت کرد و امام فرمود: «ذم غیظ کردن بسیار خوب است» و از او گذشت و سپس آن فرد آیات دیگری را خواند و امام نیز با مهربانی پاسخ داد و اعلام کرد که از آن پس حقوق او دو برابر خواهد شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی افزود: این نشان می‌دهد که بحث عفو با کنترل خشم و احسان با بخشش تفاوت دارد و این اصول در سیره امام حسین(ع) بسیار دقیق رعایت شده است.

وی درباره برخورد اولیه امام حسین(ع) با مروان، فرماندار مدینه که از ایشان درخواست بیعت با یزید را داشت، گفت: «امام حسین(ع) آیه «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» را تلاوت کردند و فرمودند «فاتحه اسلام با آمدن کسی مثل یزید خوانده شده است.» حضرت پیام توحید را ارائه کردند و با تلاوت آیاتی از سوره احزاب نشان دادند که خاندان اهل‌بیت پاک و طاهر هستند و نمی‌توانند با یزید بیعت کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی اظهار کرد: وقتی حضرت تصمیم به حرکت از مدینه به سمت مکه گرفتند، آیاتی را تلاوت کردند که مربوط به سفر حضرت موسی(ع) از مصر به مدینه بود و در سوره قصص آمده است که این آیات به گونه‌ای است که نشان می‌دهد یکی از نیرو‌های حضرت موسی(ع) از کارمندان پایین‌رتبه دربار فرعون بود که اطلاعات حیاتی را به ایشان رساند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، اظهار کرد: «آیه‌ای از سوره قصص که خطاب به حضرت موسی(ع) است، بیانگر نقشه مسئولان حکومتی فرعون برای کشتن ایشان بود: «یَا مُوسَى إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّی لَکَ مِنَ النَّاصِحِینَ» (ای موسی، بزرگان قوم تو به دنبالت هستند تا تو را بکشند؛ از مصر خارج شو که برای تو خیرخواهانی هست). امام حسین(ع) این آیه را تلاوت کردند تا وضعیت خود را با شرایط حضرت موسی(ع) مقایسه کنند.»

وی افزود: «آیه بعدی همان سوره، آیه ۲۱ است که می‌فرماید: «فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا یَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» یعنی موسی با ترس و امید به پروردگارش از قوم ظالم خارج شد و امام حسین(ع) با تلاوت این آیات، یک شبیه‌سازی دقیق از شرایط خود با موسی ایجاد کردند؛ چرا که یزید را نه به عنوان یک حاکم اسلامی بلکه به عنوان فرعونی که حکومت اسلامی را غصب کرده می‌دانستند که قصد کشتن ایشان را دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی تصریح کرد: این آیات حامل مفاهیم عمیق سیاسی و اجتماعی هستند و رسالت موسی(ع) نجات سیاسی مردم مصر از ظلم فرعون بود؛ مشابه این نقش را امام حسین(ع) در عصر خود ایفا می‌کرد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: وقتی امام حسین(ع) وارد مکه شدند، ادامه آیه ۲۲ سوره قصص را قرائت کردند که مربوط به ورود حضرت موسی(ع) به مدینه و دیدار با حضرت شعیب(ع) است «قال ربی إنی لما أنزلت إلی من خیر فقیر» (پروردگار من، من به سوی راه درست هدایت شده‌ام).»

وی افزود: «در موارد مختلف، امام حسین(ع) آیاتی از قرآن را تلاوت می‌کردند، از جمله آیه ۲۳ سوره احزاب که مومنان را به دو گروه تقسیم می‌کند؛ کسانی که به عهد خود با خدا عمل کردند و شهید شدند و کسانی که به عهد خود پایبند هستند و منتظر شهادتند «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا».

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی به تلاوت آیات دیگری توسط امام حسین(ع) اشاره کرد و گفت: «از جمله آیه‌ای که می‌فرماید: «وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذی جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَکَ مِنَ اللّهِ مِنْ وَلِیّ وَ لا نَصیر» و یا آیه ۵۱ سوره کهف «وما کنت متخذ المضلین عضدا» که در پاسخ به عبیدالله بن حر جوفی که به امام پیشنهاد کمک داد ولی خودش همراهی نکرد، توسط امام قرائت شد.»

وی اظهار کرد: امام تأکید داشت که در مسیر توحید، کمک از گمراهان پذیرفته نیست و همراهی با گمراهان خلاف مسیر الهی است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، اظهار کرد: زمانی که امام حسین(ع) مکه را به سمت عراق ترک کردند، نقشه‌های یزیدیان برای دستگیری و شهادت ایشان که شامل تغییر فرماندار مکه به عمر بن سعید بن عاص بود، نقش بر آب شد و امام متوجه این نقشه‌ها شدند و حتی فرمودند ولو به اندازه یک وجب هم که شده از منطقه حرم امن الهی دور شوند تا آنجا چنین حادثه‌ای رخ ندهد.

وی افزود: عمر بن سعد برای جلوگیری از حرکت امام، نامه امانی نوشت و آن را به برادرش یحیی بن سعد سپرد تا به امام حسین(ع) تحویل دهد و ایشان را مجاب کند به مکه بازگردند، اما امام این دعوت را نپذیرفتند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی ادامه داد: با وجود اصرار فرستادگان، امام تأکید کردند که بین ما و شما هیچ نقطه مشترکی نیست و این را با تلاوت آیه ۴۱ سوره یونس بیان کردند «وَقُلْ لِعِبَادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطَانَ کَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِینًا» امام با این تلاوت به معنای برائت از روش‌ها و مسیر دشمنان خدا و پیامبر اشاره داشتند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: همچنین امام در گفت‌و‌گو با ابن عباس، که تلاش می‌کرد ایشان را از قیام منصرف کند، آیه‌ای را تلاوت کردند که در وصف منافقان است و می‌فرماید: «َمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ» و اشاره به این داشت که برخی کسانی که ظاهراً مسلمان‌اند، اما باطناً کافرند و اعمالشان نزد خدا قبول نیست.

وی افزود: این آیات نشان می‌دهد که امام حسین(ع) با شناخت دقیق شرایط سیاسی و اجتماعی، از قرآن برای بیان مواضع سیاسی و دینی خود بهره می‌بردند و همواره فاصله خود را با کسانی که در مسیر حق نبودند حفظ می‌کردند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در تشریح برخی آیات قرآنی که امام حسین(ع) در مسیر حرکت و روز عاشورا تلاوت کردند، گفت: امام در مواجهه با فرستادگان عمر بن سعد و کسانی که تلاش داشتند ایشان را منصرف کنند، آیات متعددی را قرائت کردند که نشان‌دهنده شناخت عمیق امام از وضعیت سیاسی و اجتماعی آن زمان بود.

حجت الاسلام والمسلمین لکزایی افزود: یکی از آیات مهمی که امام خواندند، آیه ۵۴ سوره توبه و آیه ۱۴۲ سوره نساء بود که درباره منافقان بود؛ کسانی که ظاهر مسلمان دارند، اما باطناً ایمان ندارند و انفاق‌هایشان از سر اکراه است نه با رغبت و عشق و امام این آیات را برای رد درخواست‌های ابن عباس که می‌گفت اینها مسلمانی می‌کنند، تلاوت کردند.

وی ادامه داد: امام همچنین آیات دیگری از جمله آیه ۴۱ سوره قصص را در پاسخ به حر و لشکر یزید تلاوت کردند که هشدار می‌دهد کسانی که مردم را به سوی آتش دعوت می‌کنند، در قیامت یاری نخواهند شد و این یعنی مقابله روشن بین حق و باطل.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: امام حسین(ع) خود را به عنوان ولی خدا و جانشین رسول خدا معرفی کردند و آیاتی مانند آیه ۱۹۶ سوره اعراف و آیه ۷۱ سوره یونس را خواندند که بیانگر ولایت الهی و دعوت به اطاعت از ولی صالح است.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی افزود: ایشان در روز عاشورا نیز سخنانی همراه با تلاوت آیات داشتند که ضمن تبیین حقانیت خود، به تلاش برای هدایت لشکر دشمن و دعوت آنان به بازگشت به مسیر حق پرداختند، البته تأثیر این آیات بر بسیاری از آنان کم بود.

وی گفت: قیام امام حسین(ع) نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود که طومار حکومت ظلم و جور امویان را پیچید و آیینه‌ای برای شناخت دو جبهه حق و باطل در هر زمان باقی ماند.