روضه، ترکیبی از فلسفه، هنر و تاریخ است

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین رسول جعفریان، پژوهشگر و نویسنده تاریخ اسلام حوزه و دانشگاه، امروز چهارشنبه 25 تیرماه در نشست علمی «بازخوانی اخبار فتوح ابن‌اعثم کوفی درباره حادثه عاشورا» با بیان اینکه کتاب فتوح مهم و از منابع رسمی ما در مورد تاریخ اسلام و عاشورا است، گفت: این کتاب اولین بار در هند به چاپ رسید و در سه دهه گذشته سه بار هم به صورت تجاری چاپ شده است. فتوح چهار نسخه دارد و هیچکدام هم کامل نیستند و نسخه‌های این کتاب هم خوب نبوده است و اغلاط زیادی دارد. 

 

وی افزود: شرح حالی که در تاریخ جرجان(حمزه بن یوسف سهمی جرجانی) از فتوح ابن اعثم آمده است جالب است. این شرح برای ابن عدی است و در معجم خود از ابن اعثم هم یاد کرده است؛ اینکه ابن اعثم در جرجان چه می‌کرده است آن هم با وجود اقلیت شیعه قابل بحث است و نشان می‌دهد اهل سنت ایرانی با عرب تفاوت داشته است. 

 

جعفریان با بیان اینکه ابن اعثم، شیخی به نام امام جمعه حران دارد، افزود: دقت روایات او زیاد نیست و با داستان و ... همراه است و بعد شرح یاقوت از این کتاب را داریم؛ یاقوت مقداری ناصبی بوده؛ در سال 600 کتاب فتوح در همه ایران منتشر شده بود و در منابر و ... از آن استفاده می‌شده است لذا طبیعی بود که یاقوت تصور کند کتابی شیعی است. 

 

نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه اوج شهرت کتاب در قرن ششم است، اظهار کرد: در این قرن کتبی در دفاع از اهل بیت(ع) از سوی حتی اهل سنت نوشته شده است ولی متکلمان شیعه اصرار دارند که فتوح از سوی نویسنده اهل سنت نوشته شده است. 

 

جعفریان اضافه کرد: ما چند متن را می‌توانیم جدا کنیم؛ یکی متون تاریخی است؛ دیگری کتب روایی که به دو بخش روایی تاریخی و روایی غیرتاریخی قابل تقسیم است مانند ماجرای کشتی گرفتن پیامبر(ص) با ابوجهل که جعلی و اصلا داستان است. در بحث قصه‌گویی هم دو نوع قصه‌گو داریم؛ قاص تاریخی و قاص روایی که نمونه قاص روایی آن ابن اعثم است و البته ممکن است او منبری هم بوده است. ابن اعثم تا مقطع کربلا خیلی شیعی است ولی بعد از آن خیر.

وی ادامه داد: ابن اعثم به ایران رفت و آمد داشته است و سبک او تاریخ روایی است و نمی‌دانیم نسخ موجود برای خود او هست یا خیر و سنی هم هست. اینکه کسی در کتاب فتوح دست برده است احتمال دارد زیرا در قرن ششم خیلی در دسترس مردم بوده است گرچه دسترسی ما به اصل فتوح کم است و قدیمی‌ترین آن در اواخر قرن پنجم وجود داشته است.  

 

پژوهشگر تاریخ اسلام بیان کرد: وقعه‌الصفین از روی چند کتاب نوشته شد است و ادبیات حماسی کوفه را دارد و بنده فتوح را هم به آن تشبیه می‌کنم؛ 22 نسخه از این کتاب در ایران چاپ شده است و در شبه قاره هم که ذهن داستانی‌تر از ما دارند این نسخ بسیار بیشتر است. 

 

جعفریان با اشاره به ناقلان از فتوح، گفت: در قرن ششم فتوح منبع درجه یک شده است؛ حاکم جشمی از وی نقل کرده است که او فردی زیدی مذهب بوده است؛ خوارزمی هم این کتاب را ترجمه کرده است و مقتل الحسین(ع) او رونویسی است و باید تک تک روایات او را با فتوح بسنجیم زیرا حدس بنده آن است که از روی آن کپی کرده است؛ محمدبن جریر طبری شیعی هم از ابن اعثم نقل می‌کند. واقدی هم از فتوح نقل زیادی دارد. 

 

وی ادامه داد: در لهوف و مثیرالاحزان اسم ابن اعثم نیست؛ البته یک بار ابن طاووس از ابن اعثم یاد کرده است ولی نقل از آن دارد زیرا برخی عباراتشان شبیه همدیگر است. عماد طبری هم چون گنجینه حدیثی اصفهان در اختیار او بوده است تاکید دارد ابن اعثم، سنی است. ابن ندیم حلبی اهل سنت هم فراوان از فتوح نقل کرده است. 

 

نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به نمونه‌هایی از اخبار عاشورا، گفت: قرآن‌خواندن سر امام حسین(ع) بر سر نیزه و گفت‌وگوی امام سجاد(ع) با منهال بن عمر صابی از جمله این اخبار است؛ براساس روایت ابن اعثم در فتوح، ابن عمر صابی در بازار دمشق به امام سجاد(ع) می‌رسد و سخنانی در مورد وضعیت اسرا در شام و شرح حال آنان بینشان رد و بدل شد همچنین این راوی در مورد دیگری می‌گوید من سر امام حسین(ع) را بر نیزه دیدم که در حال قرائت قرآن بود. ابان بن تغلب هم از منهال نقل کرده است. برخی روایات امیرمؤمنان(ع) هم از مشایخ منهال بوده‌اند. در منابع اهل سنت جز مسلم روایاتی از منهال وجود دارد.

 

جعفریان تصریح کرد: بنده بارها تاکید کرده‌ام که روضه ترکیبی از فلسفه، هنر و تاریخ است و پیام دارد ولی تاریخِ خشک و خالی پیام ندارد مگر اینکه نقش و قیافه آن را تغییر دهیم. الان ملی‌گرایی هم در ایران خیلی تقویت شده است و از بالا تا پایین تاکید بر زنده بودن این ادبیات وجود دارد و البته باید مراقب باشیم که در روضه‌خوانی این ترکیب خیلی به یک سمت منحرف نشود.

 

وی در پایان بیان کرد: به عنوان مثال، بنده شرح ماجرای حضرت علی اکبر(ص) را از منابع مختلف استخراج کردم از جمله طبقات ابن سعد و ابی مخنف و ...و نقاط مشترک و اختلاف را احصاء کردم؛ خوارزمی 120 نفر و فتوح صد نفر را جزء کشتگان توسط آن حضرت بیان کرده است در حالی که در منابع دیگر وجود ندارد.