ستایشگری؛ مهمترین رسانه ارائه معارف اهل بیت(ع) به جامعه
یک پژوهشگر و نویسنده دینی از مهمترین رسانه‌های ارائه معارف اهل بیت(ع) به مردم را ستایشگری و مدیحه‌سرایی دانست و گفت: به دلیل اهمیت موضوع، جوانان و نوجوانان در ابتدای ورود به عرصه مدیحه‌سرایی و ستایشگری اهل بیت(ع) باید تحقیق و بررسی دقیقی انجام دهند و یک استاد مجرب و کارشناس را برای یادگیری انتخاب کنند.
در روزگاری که زندگی ماشینی و دغدغه‌های روزمره گاه انسان را از مفاهیم عمیق و ارزشمند معنوی دور می‌کند، بازگشت به مفاهیم اصیل همچون ستایش، نیایش و ارتباط با مبدأ هستی می‌تواند جان تازه‌ای به روح انسان ببخشد. ستایشگری نه تنها یک عمل عبادی و آیینی است، بلکه رویکردی انسانی و جهان‌شمول است که در فرهنگ‌های مختلف ریشه دارد. در فرهنگ اسلامی و ایرانی نیز ستایشگری، چه در قالب شعر و هنر و چه در رفتار و منش انسان‌ها، جایگاهی ویژه داشته و دارد.
برای پرداختن به این موضوع مهم، به سراغ یکی از پژوهشگران و نویسندگان صاحب‌نام در این حوزه رفتیم. محمد فراهانی، دکترای علوم قرآن و حدیث، استاد دانشگاه، پژوهشگر و نویسنده کتاب‌های متعدد در زمینه ستایشگری اهل بیت(ع) و معارف اسلامی بیش از دو دهه از عمر خود را وقف مطالعه و تألیف در حوزه‌های اخلاق دینی، عرفان و معنویت کرده و آثار ایشان در محافل علمی و فرهنگی همواره با استقبال روبه‌رو بوده است.
از جمله مهمترین تألیفات ایشان می‌توان به کتاب ستایشگران نور اشاره کرد، اثری که با نگاهی عمیق و پژوهشی به مفهوم ستایشگری در فرهنگ دینی پرداخته و ابعاد مختلف آن را از منظر فردی، اجتماعی و عرفانی بررسی می‌کند. در این کتاب، ستایش نه فقط به عنوان یک عمل مذهبی، بلکه به عنوان یک سبک زندگی معرفی می‌شود که می‌تواند در بهبود روابط انسانی، افزایش آرامش درونی و حتی رشد اخلاقی و معنوی فرد و جامعه نقش‌آفرین باشد.
ایکنا در راستای بررسی ویژگی‌های مهم کتاب ستایشگران نور و مقوله ستایشگری و نقش آن در زندگی معاصر به گفت‌وگو با محمد فراهانی پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ ایده اصلی و دغدغه‌ای که شما را به تألیف کتاب ستایشگران نور رساند چه بود؟
ایده اصلی و دغدغه بنده در تألیف کتاب ستایشگران نور در حقیقت فرمایشات مقام معظم رهبری بود که سال‌های پیش در جمع مداحان می‌فرمودند. ایشان در این زمینه فرمودند: «مداحی اهل بیت(ع) خیلی بالاست. هم مقام بالا و هم تأثیر زیادی در جامعه و ذهن مردم دارد. باید بدانید که چه کسی مداح است، مقدمات کار مداحی او چیست، چه قدر شعر می‌داند، چه قدر حفظ است و چه قدر می‌تواند بخواند؟ این خصوصیات را باید مرکزی عهده‌دار شود. حالا نمی‌دانم این مراکز مرسوم باید این کار را بکنند یا خود شما به کیفیتی فکرش را می‌کنید. این چیزی است که دنیا و نیازهای جامعه امروز غیر از آن را بر نمی‌تابد و قبول نمی‌کند. باید این طور باشد. کسانی که رسما این منصب را به عهده می‌گیرند و لباس مقدس ستایش اهل بیت(ع) را بر تن می‌کنند و مردم آن‌ها را به این عنوان می‌شناسند، باید خصوصیاتی داشته باشند و مرکزی باشد که آن‌ها را با این خصوصیات تشخیص بدهد و صحه بگذارد».
مقام معظم رهبری همواره تأکید داشته و دارند که مداحی باید حدود و ثغور پیدا کند و عده‌ای باشند که در این زمینه کار کنند و حدود و ثغوری را هم در زمینه‌های فنی و هم در زمینه‌های محتوایی برای اجرای مداحان اهل بیت(ع) مشخص کنند. به همین جهت بنده به تألیف کتاب ستایشگران نور پرداختم.
ایکنا ـ در کتاب به چه جنبه‌هایی از فرهنگ ستایشگری و مدیحه‌سرایی دینی پرداخته‌اید که به نظرتان کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟
در کتاب ستایشگران نور به چهار جنبه پرداخته‌ام. بخش اول، مباحث تربیتی است؛ یعنی به آن محتواهای اخلاقی و شأن و شئونی که مداحان اهل بیت(ع) باید به آن توجه داشته باشند، پرداخته‌ایم. در بخش دوم، به جنبه‌های معرفتی توجه شده است؛ به این معنا که مداح اهل بیت(ع) باید چه معارفی را بداند و آن‌ها را در مداحی خود ارائه کند. بخش سوم، جنبه‌های بصیرتی است؛ یعنی مسائلی که مداح باید از جهت محتوا در مداحی خود به آن‌ها بپردازد که این موضوع در حقیقت در بخش جهاد تبیین می‌گنجد.
بخش چهارم کتاب نیز مربوط به جنبه‌های مهارتی است. اینکه مداح در این زمینه باید چه مهارت‌هایی از جهت نغمات و دستگاه‌های آواز، صداسازی و نحوه تهیه مجلس برای مجالسی که برگزار می‌کند، داشته باشد. همچنین، مداح باید بداند که چه مهارت‌هایی در بخش نوحه‌خوانی و سرودخوانی داشته و به چه محوی می‌تواند اقسام مجلس را اداره کند. در این زمینه‌ها مطالبی را در کتاب ستایشگران نور ارائه داده‌ام تا مداحان به خوبی در جریان این امور قرار گیرند.
ایکنا ـ ستایشگری و مدیحه‌سرایی در عصر حاضر چه نقش و جایگاهی در ترویج معارف اهل بیت(ع) دارد؟
در حال حاضر با توجه به اقبالی که جامعه مخاطب و مردم نسبت به اهل بیت(ع) دارند، ستایشگری و مدیحه‌سرایی جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد. در حقیقت، یکی از مهمترین رسانه‌های ارائه معارف اهل بیت(ع) به مردم همین ستایشگری و مدیحه‌سرایی است. به همین جهت، ستایشگری نقش ویژه‌ای ایفا می‌کند و این نقش ویژه را نیز بارها و بارها در بیانات مقام معظم رهبری مشاهده کرده‌ایم که ایشان بر آن تأکید ویژه فرموده‌اند.
ذاکرین اهل بیت(ع) را همواره در این زمینه ترغیب می‌کنیم که حتما شروع و پایان جلسه‌شان با ارائه نکاتی درباب فرهنگ انتظار و مهدویت همراه باشد و در مجلس و روضه‌های خود نیز به این موضوع توجه ویژه داشته باشند
همچنین، در این بخش، محتوا نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند و اینکه انسان چگونه علم معانی و توجه به مقتضای حال را در مداحی خود بگنجاند، اهمیت فراوانی دارد. یعنی مادحین و ستایشگران باید بدانند که در چه زمانی و در چه شرایطی باید از چه محتوایی، از چه مطالبی و از چه روش اجرایی استفاده کنند تا بتوانند بیشترین نقش را در جامعه مخاطب خود ایفا کنند.
ایکنا ـ آیا در کتاب ستایشگران نور اشاره‌ای به ارتباط میان ستایشگری و فرهنگ انتظار و مهدویت شده است؟ این ارتباط را چگونه تبیین می‌کنید؟
ستایشگری و فرهنگ انتظار در چارچوب کلی مجالسی که در آن‌ها آموزش می‌دهیم و به آن می‌پردازیم، جایگاه ویژه‌ای دارد. تأکید می‌کنیم که شروع مجالس باید با محتوای مهدویت و انتظار باشد و اتمام جلسه نیز با همین موضوع خاتمه پیدا کند. این نکته را هم در آموزش‌هایمان مطرح کرده‌ایم و هم در جلسات تمرینی به آن پرداخته‌ایم. به صورت کلی معتقدیم که این موضوع باید در قالب شعر مورد توجه قرار گیرد.
همچنین، در قالب روضه‌خوانی و معمولا در جاهایی که منابع روایی ما مطالبی درباره روضه‌های مختلف در پیوند با فرهنگ انتظار و مهدویت دارند نیز به این موارد پرداخته‌ایم. به طور کلی، ذاکرین اهل بیت(ع) را همواره در این زمینه ترغیب می‌کنیم که حتما شروع و پایان جلسه‌شان با ارائه نکاتی درباب فرهنگ انتظار و مهدویت همراه باشد و در مجلس و روضه‌های خود نیز به این موضوع توجه ویژه داشته باشند.
ایکنا ـ پیاده‌روی اربعین را می‌توان یکی از بزرگترین جلوه‌های ستایشگری و ذکر اهل بیت(ع) دانست. به نظر شما چه پیوند معنایی و فرهنگی میان این حرکت عظیم و موضوع کتاب شما وجود دارد؟
در موضوع اربعین و حضور شیعیان امیرالمؤمنین(ع)، مسلمانان و همه آزادگان جهان در این حماسه عظیم، باید عرض کنم که این حرکت جهانی جایگاه بسیار والایی دارد. مداحان اهل بیت(ع) نیز نقش اساسی در این مراسم ایفا می‌کنند و تمام کسانی که در این پیاده‌روی شرکت می‌کنند، علاقه‌مند هستند که این مسیر را با معنویت، نورانیت و ذکر اهل بیت(ع) طی کنند. به همین جهت، کتاب ستایشگران نور می‌تواند به عنوان محتوای مورد استفاده ذاکرین اهل بیت(ع) در این مراسم بسیار کارآمد باشد؛ زیرا در این کتاب در رابطه با مناسبت‌هایی که در مراسم اربعین مطرح می‌شود، هم مطالب آموزشی ارائه شده و هم محتوای اجرای جلسات اعم از نوحه، شعر، روضه، گریز و مقدمه روضه‌ها گنجانده شده است.
بنابراین، در این زمینه باید اشاره کرد که هم مداحانی که در پیاده‌روی میلیونی اربعین حضور دارند، می‌توانند از کتاب ستایشگران نور به عنوان یک منبع محتوایی بهره ببرند و هم بدنه اجتماعی حاضر در این حماسه جهانی می‌توانند این کتاب را به عنوان محتوایی جهت مطالعه در مسیر پیاده‌روی اربعین مورد استفاده قرار دهند. این کتاب حاوی نکات و دقایق مختلفی برای کسانی است که علاقه‌مند به حوزه ستایشگری اهل بیت(ع) هستند و می‌توانند از آن برای دانش بیشتر و یا برگزاری برنامه‌های مداحی خود بهره‌گیری کنند.
ایکنا ـ از نگاه شما، جامعه امروز چه نیازهایی در حوزه ستایشگری دارد که نویسندگان و پژوهشگران باید به آن بپردازند؟
امروز جامعه هدف ما عمدتاً نوجوانان و جوانان حسینی هستند که اقبال بسیار زیادی به مداحی، نوحه‌خوانی و خواندن اشعار حماسی برای اهل بیت(ع) دارند. به نظر می‌رسد که نیاز اساسی در حوزه ستایشگری این است که پژوهشگران و نویسندگان مسیر تئوریزه شده و مشخصی را برای رشد و تربیت این نسل نوگل حسینی تدوین کنند. حتی دختر بچه‌های کوچکی که ما آن‌ها را «یاس‌های زینبی» می‌نامیم نیز علاقه فراوانی به خواندن شعر، سرود و نوحه برای اهل بیت(ع) دارند.
بنابراین، لازم است که این بخش تئوریزه شده و نظام آموزشی مدون و مشخصی برای سلایق مختلف تهیه شود. این اقدام بسیار پسندیده و ضروری است تا مداحان عزیزی که می‌خواهند از کودکی، نوجوانی و جوانی در این عرصه فعالیت کنند، محتوای متنوع و متناسب با سلایق مختلف را در اختیار داشته باشند. این نظام آموزشی باید برای کسانی که به روش‌های خاصی از مداحی مانند شورخوانی، سرودخوانی، حماسه‌خوانی و دیگر جنبه‌های ستایشگری علاقه‌مند هستند، محتوا و آموزش‌های تخصصی ارائه کند تا بتوانند به بهترین نحو در این حوزه فعالیت کنند.
ایکنا ـ چه توصیه‌ای به جوانانی دارید که علاقه‌مند به ورود به عرصه مدیحه‌سرایی و ستایشگری اهل بیت(ع) هستند؟
توصیه بنده به جوانان و نوجوانان این مرزو بوم این است که در ابتدای ورود به عرصه مدیحه‌سرایی و ستایشگری اهل بیت(ع) حتما باید تحقیق و بررسی دقیقی انجام دهند و یک استاد مجرب و کارشناس را برای یادگیری انتخاب کنند. انتخاب استاد موضوع بسیار مهمی است و نباید به آسانی و بدون تحقیق صورت گیرد. نوجوانان و جوانان پس از انتخاب استاد لازم است که سال‌ها در محضر او حضور داشته باشند و دوره‌های آموزشی مانند دوره تقلید و مستقل‌خوانی را به صورت کامل و تحت نظر استاد پشت سر بگذارند.
این موضوع اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا بسیاری از سؤالاتی که در فضای مجازی مطرح می‌شود، ناشی از این است که افراد بدون گذراندن این دوره‌های تخصصی و آموزش‌های لازم وارد عرصه شده‌اند. این امر باعث می‌شود که حتی پس از سال‌ها اجرا و فعالیت، مداحان به درستی وظایف و تکالیف خود را نشناسند. بنابراین، گذراندن دوره تقلید و مستقل‌خوانی تحت نظر یک استاد و کارشناس، مرحله‌ای ضروری و حیاتی برای موفقیت در این مسیر است. امیدوارم همه جوانان علاقه‌مند در این عرصه موفق و مؤید باشند.
گفت‌وگو از مجتبی افشار
انتهای پیام
