بازسازی تصویر ذهنی از پول ملی با حذف چهار صفر

عطا بهرامی، کارشناس مسائل اقتصادی، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره لایحه حذف چهار صفر از پول ملی که از سوی کمیسیون اقتصادی مجلس تصویب شد، اظهار کرد: اقدامی که دولت در نظر دارد انجام دهد، در اصل، کار درستی است. ما از مدت‌ها پیش، مانند سال ۱۳۹۱، این طرح را رها کرده بودیم.

وی در ادامه با اشاره به غیرمنطقی شدن اعداد در اقتصاد ایران گفت: اعداد به‌قدری طولانی و بزرگ شده‌اند که خواندن آن‌ها دشوار و حسابداری را مختل کرده‌اند. حذف صفرها کمک می‌کند تا حسابداری ساده‌تر شود. از سوی دیگر، سکه که عملاً از چرخه خارج شده و معنای خود را از دست داده، می‌تواند مجدداً به گردش اقتصادی بازگردد. در حال حاضر با سکه نمی‌توان کار خاصی انجام داد اما اجرای این طرح می‌تواند سکه را احیا کند و از طرفی، هزینه‌ها را نیز کاهش دهد.

این کارشناس اقتصادی افزود: احتمال دارد سهم پول نقد در اقتصاد اندکی افزایش یابد؛ در حال حاضر، سهم آن کمتر از دو درصد است. از این منظر نیز اقدام دولت قابل قبول است، البته به شرطی که به‌درستی اجرا شود. با توجه به سرعت پیش‌برد فعلی، مشخص نیست چه زمانی قرار است این طرح عملیاتی شود؛ در حال حاضر فقط درباره آن صحبت می‌شود.

وی یادآور شد: آقای همتی هم در سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که این طرح باید اجرا شود اما اکنون شش سال گذشته و هنوز اجرا نشده است. این طرح از دوره دولت روحانی و حتی احمدی‌نژاد مطرح بود و همچنان به نتیجه نرسیده است.

بهرامی در واکنش به اظهارات مخالفان طرح که کشورهایی مانند ترکیه و آرژانتین را مثال می‌زنند، گفت: در موضوع حذف صفر، برخی مثال‌هایی مانند ترکیه را مطرح می‌کنند که مثلاً صفرها را حذف کرده‌اند اما دوباره برگشته‌اند یا می‌گویند بانک‌های مرکزی این کشورها عملکرد موفقی نداشته‌اند. این استدلال‌ها ارتباطی به موضوع ندارند. اگر لازم باشد، باید مجدد صفرها را حذف کنیم. بسیاری از کشورها با آهنگ مناسبی این کار را انجام داده‌اند. اینکه آرژانتین و ترکیه موفق نبوده‌اند، به‌دلیل اجرای طرح حذف صفر نیست؛ بلکه عملکرد بانک مرکزی آن کشورها مشکل داشته است.

تأثیر مثبت حذف صفر بر هزینه چاپ پول

وی تأکید کرد: باید صفرها را کاهش داد؛ این موضوع امری طبیعی است. اکنون ارزش واحد پول ما نزدیک به ۹۰۰ هزار ریال در برابر یک دلار است. اینکه به دلیل وجود تورم، از اجرای طرح صرف‌نظر کنیم، منطقی نیست. به‌نظر می‌رسد دلیل مخالفت برخی، بیشتر بهانه‌جویی‌های بی‌اساس است.

بهرامی درباره تأثیر حذف صفر بر هزینه چاپ پول نیز گفت: این طرح می‌تواند در کاهش هزینه چاپ اسکناس نیز مؤثر باشد؛ چراکه دیگر نیازی به چاپ اعداد بزرگ نیست و فرآیند چاپ اسکناس ساده‌تر می‌شود.

آثار روانی حذف صفر از پول ملی در بازار 

وی در پاسخ به پرسشی درباره آثار روانی این طرح در بازار گفت: از نظر روانی نیز این طرح مفید خواهد بود. در حال حاضر مردم نمی‌توانند با این اعداد بزرگ ارتباط حسی برقرار کنند. برای مثال، خرید کالایی به قیمت یک میلیون ریال یا بیشتر، ناخودآگاه حس بدی را به فرد منتقل می‌کند و نوعی احساس تحقیر را در ذهن مردم ایجاد می‌کند. از این جهت، این طرح اثر روانی مثبتی دارد.

این کارشناس اقتصادی درباره تغییر واحد پول از ریال به تومان نیز اظهار کرد: در ادوار مختلف موضوع تغییر واحد پولی مطرح شده بود؛ اینکه به‌جای ریال، تومان واحد رسمی باشد تا مردم بتوانند تراکنش‌های بانکی را راحت‌تر و بدون دردسر انجام دهند. اکنون مردم در مکالمات روزمره از تومان استفاده می‌کنند، اما در نوشتار، به ریال رجوع می‌کنند و این خود یک چالش است.

وی افزود: برخی پیشنهاد می‌کنند از واحدهایی مانند «ریال و قران» یا «دینار و درهم» استفاده شود که من نیز با گزینه دینار و درهم موافقم؛ چراکه ریشه‌دار و قرآنی است. در گذشته نیز در ایران دینار رایج بوده و ریال بعدها جایگزین آن شده است. ریال، ریشه‌ای اروپایی دارد و به‌نظر من، شایسته نیست واحد پول ملی ما ریشه اروپایی داشته باشد. به‌جای آن، دینار به‌عنوان واحد اصلی و درهم به‌عنوان واحد فرعی، انتخاب بهتری است. به‌نظر من، تومان و ریال هر دو مشکل دارند.

آیا حذف صفرها می‌تواند مانع از تورم شود؟

بهرامی در ادامه درباره اینکه آیا حذف صفرها می‌تواند مانع از تورم شود، گفت: تمام این تلاش‌ها برای کاهش آثار روانی تورم انجام می‌شود اما برای حل ریشه‌ای مشکل تورم باید اقدامات دیگری صورت گیرد. تورم یک پدیده پولی است و باید از مسیر پولی اصلاح شود. نوع بودجه‌ریزی کشور باید اصلاح شود، چراکه سیستم بودجه‌ریزی فعلی معیوب و تورم‌زاست.

وی افزود: دومین مشکل، نظام بانکی کشور است که فاقد قانون‌مندی کافی است و باید اصلاح شود. اکنون بانک‌ها اقدام به خلق پول و خرید دارایی می‌کنند و بانک مرکزی نیز ریسک آن را به عهده می‌گیرد، در حالی‌که باید خود بانک‌ها مسئول ریسک عملیات‌شان باشند. از سوی دیگر، بودجه کشور وابسته به دلار نفتی است. دولت با فروش دلار و چاپ ریال جدید، پایه پولی را افزایش می‌دهد و این مسئله از عوامل اصلی ایجاد تورم است.

وی تأکید کرد: تا زمانی‌که این دو مسئله اصلاح نشوند، نمی‌توان انتظار کاهش واقعی تورم را داشت. برای اصلاح نظام بودجه‌ریزی، دولت باید منابع درآمدی پایدار پیدا کند؛ مانند دریافت مالیات و اصلاح قیمت انرژی. در حال حاضر انرژی تقریباً رایگان به مردم عرضه می‌شود، در حالی‌که می‌تواند مهم‌ترین منبع درآمدی دولت باشد. باید قیمت انرژی اصلاح و منابع آن وارد بودجه عمومی شود. بدین ترتیب، بودجه عمومی از محل منابع ریالی تأمین شود و اگر بخواهیم در حوزه توسعه و زیرساخت هزینه کنیم، از منابع ارزی استفاده کنیم. این تفکیک می‌تواند مشکل تورم را حل کند.

وی با اشاره به سیاست دولت سیزدهم در مهار نقدینگی گفت: دولت مرحوم رئیسی تلاش کرد جلوی خلق پول را بگیرد و آقای پزشکیان نیز همین مسیر را دنبال می‌کند اما اگر ارز جدید وارد کشور نشود یا صادرات غیرنفتی بهبود نیابد و عمدتاً صادرات نفتی باقی بماند، حتی اگر دولت بخواهد جلوی چاپ پول را بگیرد، این اقدام می‌تواند باعث رکود در بازار شود و ما را وارد مرحله رکود تورمی کند.

بهرامی افزود: اکنون پرسش اصلی این است که چگونه می‌توان هم جلوی چاپ پول را گرفت و هم از رکود جلوگیری کرد؟ پاسخ این است که این دو موضوع باید به شکل مستقل مدیریت شوند. متأسفانه دولت برنامه‌ای جدی برای مهار تورم ندارد. در حال حاضر، دولت نفت می‌فروشد، ارز حاصل را به بانک مرکزی می‌دهد و بانک مرکزی در مقابل آن ریال چاپ می‌کند و پایه پولی را افزایش می‌دهد. این چرخه باید متوقف شود؛ چراکه در هیچ کشور دیگری چنین روندی وجود ندارد.

وی ادامه داد: بودجه ارزی و بودجه ریالی باید از یکدیگر تفکیک شوند. بودجه ریالی باید از منابع پایدار مانند مالیات و انرژی تأمین شود. منابع اصلی درآمد دولت، به‌ویژه درآمدهای ناشی از انرژی، باید اصلاح شود. اکنون دولت انرژی را تقریباً رایگان می‌فروشد. بودجه عمومی باید از منابع ریالی تأمین شود و بودجه توسعه‌ای و زیرساختی از محل منابع ارزی.

وی در پایان گفت: اگر این دو اصلاح ساختاری اتفاق بیفتد، تورم قابل کنترل خواهد بود. با حذف صفرها نیز می‌توان رویکردی آبرومند اتخاذ کرد و یک واحد پولی استاندارد تعریف کرد اما در سیستم فعلی، تحرک خاصی از سوی دولت مشاهده نمی‌شود. در نهایت، اگر آن دو اصلاح مهم انجام شود، می‌توان به مهار تورم امید داشت.

گفت‌وگو از سعید امینی