زیارت عاشورا از آغاز تا امروز/ 23
اصالت زیارت عاشورای مشهور، براساس نسخه مهم ابن سکون حلی(ره) + فیلم
جایگاه ابن سکون حلی، جایگاه بسیار بزرگی است؛ نسخه‌های کتابت‌شده به‌وسیله این فقیه و عالم بزرگ شیعه آن‌قدر دارای اهمیت است که اگر یک نسخه خطی حتی با دو یا سه واسطه از روی نسخه ابن سکون کتابت شده یا با خط او مقابله شده باشد، برای ما دارای اعتبار می‌شود. عموم نسخه‌های معتبر صحیفـۀ سجادیه و نهج‌البلاغه، اعتبار خود را از مقابله با خط ابن سکون کسب کرده است. عبارت‌هایی که در بخش پایانی زیارت عاشورا آمده است، همان گونه که در مفاتیح‌الجنان می‌خوانیم معتبر و دارای اصالت است.
زیارت پرنور عاشورا از ناحیه مقدسه ربوبی صادر شده است؛ بنابراین زیارت عاشورا، حدیث قدسی است و نسبت به سایر زیارات امتیاز دارد. از دیدگاه شیعه، آیین اسلام دو رکن مهم و بنیادین دارد: یکی تولّی و دیگری تبّری؛ یکی محبت به پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) و دیگری بغض و کینه دشمنان آن پاک‌سیرتان. ضرورت این دو اصل مهم، از دیدگاه عقل و همچنین از منظر نقل، آن‌چنان واضح و روشن است که با درنگی کوتاه در ساحت خرد و با مراجعه‌ای اندک به منابع اصیل اسلامی؛ آیات کریمه قرآن، روایات نبوی و سخنان اهل بیت (علیهم السلام) جای هیچ تردیدی در آن باقی نمی‌ماند.
از جمله منابع بسیار مهم که این دو اصل را از دیرباز به شیعیان آموخته، زیارت نورانیِ عاشوراست. در این زیارت در فقره‌های متعددی، به برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) تصریح شده است.
خبرگزاری ایکنا در آستانه اربعین حسینی، سلسله درس‌گفتارهایی با عنوان «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تهیه و تولید کرده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی محمودی عاشورا پژوه و نویسنده کتابی با همین عنوان در این سلسله گفتار به بررسی اسناد زیارت عاشورا، مضامین و محتوای این زیارت ارزشمند پرداخته است. در این مجال، بخش بیست و سوم(پایانی) این درس‌گفتار را می‌خوانیم و می‌بینیم:
بحمدلله توفیق داشتم در گفتارهایی، پیرامون تقیه در نقل و استنساخ زیارت عاشورا مطالبی را تقدیم کنم؛ آن‌چه بیان شد، به ما نشان داد در نسخۀ نقاش رازی، همچنین در کامل‌الزیارات و در نسخه‌های متعدد نیز آثار تقیه مشاهده می‌شود.
ممکن است برخی بگویند: نتیجه آن‌چه تاکنون گفتید این بود که زیارت عاشورای کامل‌الزیارات در بخش انتهایی معتبر نیست و زیارت عاشورا در مصباح‌المتهجد، نسخۀ نقاش رازی، محذوف دارد؛ ولی این مقدار اثبات نمی‌کند آن زیارت عاشورایی که اکنون در جوامع شیعی مورد توجه است و در کتاب مفاتیح‌الجنان، اثر ارزشمند محدث بزرگ، شیخ عباس قمی(ره) هم وجود دارد معتبر است. آیا این زیارت عاشورایی که می‌خوانیم دارای اعتبار است؟ آیا «اللهم خص ...» که می‌خوانیم اصیل است؟
در پاسخ عرض می‌کنم: بنده در کتاب «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تصاویر 110 نسخه خطی از مصباح کبیر و مصباح صغیر ارائه کرده‌ام؛ نسخه‌هایی که از قرن ششم تا قرن سیزدهم هجری کتابت شده است. در این تصاویر عبارات پایانی زیارت عاشورا به همان شکل مشهور آمده است؛ اما در میان این نسخه‌ها، یک نسخه خطی بسیار مهم وجود دارد که به‌وسیلۀ ابن سکون حلی، عالم بزرگ شیعه و بزرگ نگهبان میراث تشیع در قرن ششم هجری کتابت شده است.
این نسخۀ مختصرالمصباح به خط ابن سکون حلی کتابت شده است و در کتابخانه مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی در قم نگهداری می‌شود. متأسفانه این نسخه در صفحات پایانی ناقص شده است و معلوم نبود کاتب آن کیست. به لطف خدا در مسیر این پژوهش با راهنمایی یکی از دانش‌پژوهان بزرگوار معلوم شد که این نسخه به وسیلۀ ابن سکون حلی کتابت شده است.
جایگاه ابن سکون حلی، جایگاه بسیار بزرگی است؛ نسخه‌های کتابت‌شده به‌وسیله این فقیه و عالم بزرگ شیعه آن‌قدر دارای اهمیت است که اگر یک نسخه خطی حتی با دو یا سه واسطه از روی نسخه ابن سکون کتابت شده یا با خط او مقابله شده باشد، برای ما دارای اعتبار می‌شود. عموم نسخه‌های معتبر صحیفـۀ سجادیه و نهج‌البلاغه، اعتبار خود را از مقابله با خط ابن سکون کسب کرده است.
جالب است توجه کنیم: قبل از اینکه معلوم شود این نسخه به خط ابن سکون حلی است، از ایشان تنها یک نسخۀ «امالی» شیخ صدوق شناخته شده بود که در کتابخانه ملی نگهداری می‌شود. در انتهای آن نسخه نام کاتب یعنی ابن سکون حلی ذکر شده است.
بنده در مقایسه‌ای میان خط این دو نسخه در کتاب، نشان داده‌ام کاتب این دو نسخه یک نفر است. شواهد متعددی آورده‌ام که نشان می‌دهد کاتب امالی صدوق، همان کسی است که این نسخۀ مختصرالمصباح را کتابت کرده است و او ابن سکون حلی است؛ به باور بنده همین یک نسخه خطی برای اعتبار زیارت عاشورا و به خصوص عبارات پایانی آن کافی است. آری، عبارت‌هایی که در بخش پایانی زیارت عاشورا آمده است، همان گونه که در مفاتیح‌الجنان می‌خوانیم معتبر و دارای اصالت است.
خداوند به همه ما توفیق عنایت کند تا این زیارت نورانی، حدیث قدسی و تعلیم الهی که وسیله‌ای برای توجه به ساحت مقدس حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است را هر روز بخوانیم؛ زیرا آثار و برکات فراوانی در طول تاریخ از ناحیه این زیارت برای شیعیان پیدا شده است.
مطالب مرتبط
