معرفی نسخه‌های خطی نفیس از آثار ابوریحان بیرونی

به گزارش ایکنا به نقل از موزه ملی ملک، به مناسبت 13 شهریورماه، روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی، نسخه‌های خطی نفیس از آثار این دانشمند برجسته سده‌های چهارم و پنجم هجری قمری موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک، معرفی می‌شود.

کتابخانه این مجموعه به‌عنوان یکی از شش کتابخانه مهم کشور در حوزه نسخه‌های خطی دارای آثار ارزشمندی از علما و دانشمندان بزرگ ایران اسلامی است که ابوریحان محمد بن احمد بیرونی، از جمله این دانشمندان نامدار است. 

آثار خطی ابوریحان بیرونی در کتابخانه ملی ملک با محوریت موضوعی نجوم به‌ویژه نجوم اسلامی است که به زبان‌های فارسی و عربی، در قرن‌های 7 تا 13 هجری قمری کتابت و توسط حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف این مجموعه، وقف شده است. 

معرفی نفایس خطی 

از جمله این آثار می‌توان به «تسطيح الاکر» يا «تسهيل التسطيح الاسطرلاب و العمل بمرکبات الشمالي و الجنوبي»، اشاره کرد که به زبان عربي و به‌خط نسخ محمد بن ابی طیب خادم گویا(جوربدی) با موضوع اسطرلاب(یکی از ابزارهای پرکاربرد علم نجوم در قدیم) در سال 656 قمری بر روی کاغذ دولت‌آبادی نگاشته و با جلد میشن مشکی، مجلد شده است. 

«استيعاب الوجوه الممکنه في صنعه الاسطرلاب»، از دیگر عناوین نسخه‌های خطی از آثار ابوریحان بیرونی در این موقوفه است که قدمت تاریخی آن به قرن دهم هجری قمری می‌رسد. این اثر به‌خط نسخ بر روی کاغذ ترمه کتابت و با میشن سرخ، مجلد شده است. 

همچنین می‌توان از نسخه «آثار الباقيه عن القرون ‌الخاليه»، متعلق به قرن 11 هجری قمری، نام برد. این اثر نیز به‌خط نسخ بر روی کاغذ ترمه، نوشته شده است.  در این‌ میان، نسخه خطی از ترجمه فارسی «الاثار باقیه» تألیف مشهور ابوریحان بیرونی در این مجموعه فرهنگی نگهداری می‌شود که توسط علی قلی میرزا اعتماد السلطنه در قرن 13 قمری، ترجمه شده است. این اثر در حوزه نجوم اسلامی به‌خط نسخ بر روی کاغذ آهار مهره فرنگی کتابت و با میشن کبود ضربی، مجلد شده است. در این نسخه، یادداشتی نیز از تملک اعتماد السلطنه در سال 1218 هجری قمری، به چشم می‌خورد. 

از دیگر عناوین آثار خطی این ریاضیدان و اخترشناس نامدار در کتابخانه و موزه ملی ملک می‌توان از نسخه «اليوم و النهار و الليل»، نام برد. این اثر به خط زیبای نستعلیق چلیپایی پیرامون مبحث زمان سنجی(فقه) در سال 1087 هجری قمری، نوشته شده است. 

همچنین دو نسخه از کتاب «التفهيم لاوائل صناعه التنجيم» در این موقوفه وجود دارد که به‌ترتیب به زبان‌های عربی و فارسی، به خط‌های نسخ و شکسته نستعلیق در سده‌های 11 و 13 هجری قمری، نگاشته شده است. 

ارائه خدمات به پژوهشگران و علاقه‌مندان

کتابخانه ملی ملک از این آثار خطی نفیس، نسخه دیجیتال و پشتیبان نیز تهیه کرده و آنها را طبق ضوابط این مجموعه در اختیار پژوهشگران داخلی و خارجی، قرار می‌دهد. درضمن این موقوفه، برنامه‌های علمی متنوعی در سال‌های گذشته با محوریت دانشمندان بزرگ علوم اسلامی نظیر ابوریحان بیرونی، برگزار کرده است. به‌طور مثال، می‌توان به برپایی نشست علمی «کتاب الصیدنه ابوریحان بیرونی و نسخه‌های خطی تحریر فارسی آن» در سال 1401، اشاره کرد.  

عموم علاقه‌مندان با حضور در تالار «علوم در ایران اسلامی» موزه ملی ملک، می‌توانند با ابوریحان بیرونی که در علومی همچون نجوم، ریاضیات، انسان‌شناسی و...، سرآمد زمانه خود بود و آثارش در این موقوفه، آشنا شوند. 

کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1316 شمسی، وقف حرم مطهر رضوی شده و در حال حاضر به نشانی تهران، خیابان امام خمینی(ره)، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد(میدان مشق)، میزبان دوستداران فرهنگ و تاریخ ایرانی- اسلامی، است.