ناترازی معکوس چالش مهم صنعت گردشگری است

به گزارش ایکنا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه علم و فرهنگ، همایش بزرگداشت روز جهانی گردشگری، روز روستا و عشایر با عنوان «گردشگری و تحول پایدار با رویکرد گردشگری روستایی و عشایری» به همت انجمن علمی گردشگری ایران با حضور محمدحسین ایمانی خوشخو، سرپرست دانشگاه علم وفرهنگ، ولی تیموری مدیر کل دفتر مطالعات، آموزش و برنامه‌ریزی گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، برزین ضرغامی، سرپرست صندوق توسعه، احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی وزارت میراث، منوچهر جهانیان، معاون فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ، مسئولان عالی‌رتبه حوزه گردشگری و جمعی از اساتید دانشگاهی، پژوهشگران، دانشجویان، فعالان و متخصصان صنعت گردشگری سه‌شنبه ۱۵ مهرماه، در سالن همایش‌های بین المللی دانشگاه علم و فرهنگ آغاز به کار کرد.

 

محمدحسین ایمانی خوشخو، سرپرست دانشگاه علم و فرهنگ و رئیس انجمن علمی گردشگری ایران با بیان اینکه بخش گردشگری ایران ظرفیت‌های استفاده‌نشده فراوانی دارد، گفت: در حالی که در بسیاری از بخش‌ها با پدیده ناترازی به معنای مصرف بیشتر از منابع روبه‌رو هستیم، در گردشگری با نوعی ناترازی معکوس مواجهیم؛ به این معنا که منابع ما بسیار بیشتر از میزان مصرف و بهره‌برداری فعلی است.

 

ایمانی خوش‌خو با اشاره به لزوم توجه دولت به ظرفیت‌های این صنعت، افزود: منابع تاریخی، فرهنگی و طبیعی کشور ما جزو ۱۰ کشور نخست جهان است، اما میزان استفاده از این منابع در حوزه گردشگری بسیار اندک است. لازم است این واقعیت از سوی رسانه‌ها و نهاد‌های سیاست‌گذار منعکس شود تا جایگاه واقعی گردشگری در معادلات توسعه کشور بازتعریف شود.

 

وی با اشاره به نقش گردشگری در شرایط بحرانی خاطرنشان کرد: در جنگ ۱۲ روزه اخیر، اگر صنعت سفر و جابه‌جایی وجود نداشت، تاب‌آوری مردم به شدت کاهش می‌یافت. گردشگری با فراهم‌کردن امکان سفر و دوری از فضای اضطراب، به افزایش تاب‌آوری، انسجام اجتماعی و همبستگی ملی کمک کرد.

 

سرپرست دانشگاه علم و فرهنگ افزود: بسیاری از خانواده‌ها و کسب‌وکار‌ها در آن دوران با فراهم‌کردن اقامتگاه یا خدمات داوطلبانه به مسافران، در عمل نشان دادند گردشگری نه تنها یک فعالیت اقتصادی، بلکه ابزاری مؤثر برای حفظ همدلی و مقاومت اجتماعی است.

 

رئیس انجمن علمی گردشگری ایران با تأکید بر اهمیت مفهوم «تحول پایدار»، گفت: ما همواره از گردشگری پایدار سخن گفته‌ایم، اما اکنون باید به تحول پایدار بیندیشیم. تحول یعنی دگرگونی و حرکت به نقطه‌ای جدید، اما پایداری یعنی تثبیت جایگاه و تداوم حرکت به سوی آینده.

 

وی افزود: در گردشگری، گاه لازم است به گذشته نیز بازگردیم، زیرا این صنعت بر بستر داشته‌های تاریخی و فرهنگی بنا شده است. نگاه به گذشته در این حوزه، نگاه ارتجاعی نیست، بلکه نگاه توسعه‌ای و بنیادین است.

 

ایمانی خوش‌خو با اشاره به نقش گردشگری در احیای روستا‌ها اظهار کرد: بسیاری از روستا‌های کشور که روزگاری جزو منابع مهم گردشگری بودند، به دلایل گوناگون از بین رفته‌اند یا در حال نابودی‌اند. اگر بتوانیم گردشگری روستایی را احیا کنیم، می‌توانیم پدیده مهاجرت معکوس را از سطح شعار به عمل تبدیل کنیم.

 

 

سرپرست دانشگاه علم و فرهنگ با اشاره به اهمیت هماهنگی میان نهاد‌های تصمیم‌گیر گفت: توسعه گردشگری کار یک وزارتخانه نیست؛ همه دستگاه‌ها باید در این مسیر همراه شوند. از دولت محترم درخواست دارم شورای عالی میراث و گردشگری هرچه سریع‌تر تشکیل شود تا هم‌افزایی ملی در این حوزه شکل گیرد.

 

سرپرست دانشگاه علم و فرهنگ در بخش دیگری از سخنانش از اجرای طرحی جدید خبر داد و گفت: برای نخستین‌بار در کشور، طرحی با هدف آشتی میان گردشگری و میراث فرهنگی در حال اجراست. این طرح با همکاری دانشگاه علم و فرهنگ طراحی شده و امروز رونمایی خواهد شد.

 

وی تأکید کرد: در دنیا میان گردشگری و میراث فرهنگی اختلافی وجود ندارد؛ ما نیز باید این دو بخش را در مسیر توسعه هم‌افزا کنیم تا گردشگری به حفظ میراث کمک کند و میراث نیز در خدمت رونق گردشگری قرار گیرد، بدون آنکه به یکی از دو حوزه لطمه‌ای وارد شود.

 

رئیس انجمن علمی گردشگری ایران از برگزاری سومین دوره جایزه گردشگری ایران خبر داد و گفت: این رویداد با محوریت علم، فناوری و نوآوری در گردشگری، امسال در چند بخش مختلف برگزار خواهد شد.

 

وی در ادامه سخنانش از استادان، پژوهشگران و فعالان حوزه گردشگری خواست از فرصت گردهمایی‌های علمی و تخصصی برای تبادل تجربه و ارائه ایده‌های جدید بیشترین بهره را ببرند.

 

سرپرست دانشگاه علم و فرهنگ با اشاره به برگزاری دوره‌های پیشین «جایزه تعالی گردشگری» گفت: تاکنون دو دوره از جایزه تعالی برگزار شده و اگرچه در دوران کرونا با دشواری‌هایی روبه‌رو بود، اما اکنون دوباره احیا شده است. این جایزه در واقع نوعی خودارزیابی برای دستگاه‌ها و مجموعه‌هایی است که در حوزه گردشگری فعالیت دارند و بر اساس شاخص‌های مشخص، نشان‌های تعالی به آنها اعطا می‌شود. چنین سازوکاری در همه کشور‌های پیشرفته وجود دارد و ما نیز با برنامه‌ریزی دقیق درصدد استمرار و گسترش آن هستیم.

 

وی در بخش دیگری از سخنان خود، با ابراز خرسندی از موضع اخیر وزارت میراث فرهنگی در خصوص ساماندهی بوم‌گردی‌ها، اظهار کرد: امروز از زبان یکی از مسئولان وزارتخانه شنیدم که گفته‌اند با توسعه فله‌ای بوم‌گردی‌ها مقابله خواهند کرد و از این موضوع واقعاً خوشحال شدم. سال‌هاست در جلسات مختلف تأکید می‌کنیم که نمی‌شود با یک برگ مجوز ساده، هر فردی در هر روستایی اقدام به ایجاد اقامتگاه بوم‌گردی کند.

 

ایمانی خوش‌خو ادامه داد: بوم‌گردی یعنی گردشگری مبتنی بر جامعه محلی و فرهنگ بومی. اما متأسفانه در بسیاری موارد، بوم‌گردی‌ها به دست افرادی اداره می‌شود که از بیرون روستا آمده‌اند و مردم بومی صرفاً نظاره‌گر فعالیت آن‌ها هستند. در نهایت هم همه چیز صوری و کوتاه‌مدت باقی می‌ماند.

 

رئیس انجمن علمی گردشگری ایران با تأکید بر ضرورت اصلاح رویه‌ها در این حوزه گفت: باید در سیاست‌های گذشته بازنگری جدی صورت گیرد تا مفهوم واقعی بوم‌گردی که بر پایه مشارکت جامعه محلی، حفظ اصالت فرهنگی و پایداری اقتصادی است، تحقق یابد. امیدواریم با این تغییر رویکرد، شاهد رشد کیفی و اصولی این بخش باشیم.

 

منوچهر جهانیان، عضو هیئت علمی دانشکده گردشگری و معاون فرهنگی دانشگاه علم و فرهنگ، با اشاره به برگزاری این برنامه، گفت: روستا‌ها و مناطق عشایری با دارا بودن آداب و رسوم، سنن اصیل، ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی متنوع و همچنین تولیدات کشاورزی و دامی گوناگون، سرمایه‌های ارزشمندی برای توسعه گردشگری به شمار می‌روند. اگر این ظرفیت‌ها در سیاست‌های کلان گردشگری کشور به عنوان یک اولویت مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال پایدار، کاهش محرومیت و جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه شود.

 

وی افزود: این رویداد با هدف بررسی علمی و کاربردی ظرفیت‌های گردشگری در مناطق روستایی و عشایری و با حضور استادان و فعالان برجسته این حوزه برگزار شد تا بتوان از تجارب و دانش آنان در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های ملی بهره گرفت.

 

جهانیان در ادامه گفت: توسعه گردشگری در روستا‌ها و مناطق عشایری علاوه بر رونق اقتصادی و فرهنگی، می‌تواند به حفظ و تداوم سبک زندگی اصیل ایرانی و انتقال ارزش‌های بومی به نسل‌های آینده کمک کند.

 

عضو هیئت علمی دانشکده گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ در پایان از تمامی اساتید، اعضای انجمن و همکارانی که در برگزاری این برنامه مشارکت داشتند، قدردانی کرد و افزود: دانشگاه علم و فرهنگ همواره در مسیر تقویت پیوند میان علم، فرهنگ و توسعه پایدار گام برمی‌دارد و حمایت از گردشگری بومی و روستایی را یکی از مأموریت‌های فرهنگی خود می‌داند.

 

 

ولی تیموری، مدیرکل دفتر مطالعات، آموزش و برنامه‌ریزی گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، تأکید کرد: پایداری در صنعت گردشگری بدون همکاری سه‌جانبه دولت، دانشگاه و بخش خصوصی ممکن نیست.

 

وی گفت: صنعت گردشگری ایران در وضعیت حساسی قرار دارد و برای خروج از رکود و ناپایداری، نیازمند یک تحول واقعی و هماهنگ میان همه بخش‌هاست.

 

تیموری با اشاره به شعار امسال سازمان جهانی گردشگری، «گردشگری و تحول پایدار»، اظهار داشت: تحولات سیاسی اخیر تأثیر زیادی بر گردشگری ورودی ایران گذاشته و باعث کاهش چشمگیر گردشگران خارجی شده است.

 

وی تأکید کرد: در چنین شرایطی، باید با تغییر نگرش و برنامه‌ریزی مشترک میان نهادها، مسیر پایداری را دنبال کرد.

 

وی به غلبه نگاه تاریخی و فرهنگی در سیاست‌های گردشگری کشور انتقاد کرد و گفت: تمرکز بیش از حد بر میراث فرهنگی باعث بی‌توجهی به ظرفیت‌های دیگر مانند گردشگری طبیعت‌محور و داخلی شده است.

 

وی افزود: تعداد آژانس‌های فعال در این حوزه بسیار اندک است و بسته‌های گردشگری داخلی طراحی‌شده کافی نیستند که این خود نشانگر ضعف در توسعه متوازن گردشگری است.

 

تیموری همچنین با یادآوری تجربه همه‌گیری کرونا و شعار «Restart – Rethink» سازمان جهانی گردشگری گفت: ایران نتوانست از آن دوره برای اصلاح ساختار‌ها استفاده کند و اکنون دوباره در شرایط مشابهی قرار دارد.

 

وی افزود: باید از آن تجربه برای افزایش تاب‌آوری صنعت گردشگری در برابر بحران‌های سیاسی، زیست‌محیطی و بهداشتی استفاده شود.

 

وی بیان کرد: مسئولیت تحول در گردشگری تنها بر دوش دولت نیست و دانشگاه‌ها و بخش خصوصی نیز باید نقش فعال‌تری ایفا کنند.

 

تیموری عنوان کرد: اگر جامعه گردشگری خود برای تغییر گام برندارد، هیچ سیاست حمایتی مؤثری نمی‌تواند این صنعت را از چرخه ناپایداری خارج کند و تنها از طریق هم‌افزایی می‌توان به تحول پایدار دست یافت.

 

 

برزین ضرغامی، با اشاره به اهمیت تحول در حوزه گردشگری کشور گفت: امروز در آستانه تحولی بزرگ اقتصادی و اجتماعی قرار داریم؛ تحولی که می‌تواند نقشه راه آینده ایران را ترسیم کند. اگر در قرن گذشته نفت موتور توسعه بود، در قرن جدید این نقش بر عهده گردشگری روستایی است؛ موتور محرکی که بر پایه فرهنگ، هویت و طبیعت زنده این سرزمین می‌تپد.  

 

وی با تأکید بر اینکه توسعه پایدار از دل روستا‌ها آغاز می‌شود، افزود: روستا‌های ما با حفظ اصالت و فرهنگ ایرانی می‌توانند به کانون‌های امید، اشتغال و پایداری تبدیل شوند. تحقق این هدف، نیازمند عبور از سیاست‌های مقطعی و حرکت به‌سوی رویکردی یکپارچه و جامعه‌محور است.

 

وی تصریح کرد: در اسناد بالادستی کشور، از جمله برنامه ششم توسعه و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، بر توسعه گردشگری روستایی تأکید شده و نهاد‌های مرتبط از جمله وزارت میراث‌فرهنگی، جهاد کشاورزی، کشور و بنیاد مسکن مأموریت هموارسازی این مسیر را بر عهده دارند.  

 

ضرغامی در ادامه به طرح‌های اجرایی در این حوزه اشاره کرد و گفت: طرح ملی روستا‌های هدف گردشگری، طرح هر روستا یک اقامتگاه بوم‌گردی و طرح توانمندسازی زنان روستایی از جمله برنامه‌های موفق کشور در این حوزه هستند که تاکنون به ایجاد هزاران فرصت شغلی، راه‌اندازی بیش از ۲۸۰۰ اقامتگاه بوم‌گردی و شکل‌گیری بیش از ۵۰۰ تعاونی زنان روستایی انجامیده است.  

 

سرپرست صندوق توسعه، احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی وزارت میراث افزود: گردشگری روستایی تنها یک فعالیت اقتصادی نیست، بلکه یک جنبش فرهنگی و اجتماعی است که می‌تواند مهاجرت معکوس، امید و پویایی را به روستا‌های ایران بازگرداند. آینده توسعه ایران در گرو احیای روستا‌ها و تکیه بر سرمایه‌های فرهنگی و انسانی آنهاست.

 

در پایان این مراسم، از منوچهر جهانیان، معاون فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی و عضو هیئت علمی دانشکده گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ به عنوان استاد برتر حوزه گردشگری، پانته‌آ روغن‌گیر‌ها به عنوان دانشجوی منتخب از دانشگاه تهران، بتول کیایی به عنوان دانشجوی منتخب از دانشگاه علامه طباطبایی، فاطمه‌سلطان تقی‌زاده به عنوان دانشجوی منتخب از دانشگاه خوارزمی و سحر شیخونی به عنوان دانشجوی برتر از دانشگاه علم و فرهنگ تقدیر به عمل آمد. همچنین از جمشید حمزه زاده، رسول کرد فلاحت و مهسا بخشایش به عنوان «منتخب در جنگ ۱۲ روزه» به دلیل همراهی و خدمات رسانی به مسافران و اسکان رایگان در مناطق شمالی و شمال شرقی کشور، تجلیل شدند.

 

در راستای این همایش سه پنل تخصصی و علمی با موضوعات سیاست گذاری گردشگری، آموزش‌های عمومی و تخصصی، عملیات اجرایی و فرآیندی نیز برگزار شد.