نفی خواطر مهم‌ترین رُکن تمام مکاتب سلوکی است

به گزارش خبرنگار افتخاری ایکنا، محمدتقی فیاض‌بخش، استاد حوزه و دانشگاه، ۳۰ مهرماه در سلسله جلسات اخلاق عملی و آداب سیر و سلوک که در مجتمع فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی (سرچشمه) تهران برگزار شد، درباره اهمیت نفی خواطر در سیر و سلوک الی الله گفت: نفی خواطر مهم‌ترین رکن مکتب مرحوم ملا حسینقلی همدانی بود و رکن تمام مکاتب سلوکی است که نفی خواطر، مقدمه تمام مراتب برای به بار نشستن دستورات سلوکی است. 

وی ادامه داد: نفی خواطر خیلی مواقع به اجتهادی که سالک بنا بر موقعیت‌های مختلف خودش باید انجام دهد فرق می‌کند! شاید استاد در برخی موارد چیزی به سالک نگوید و دستوری ندهد؛ اما سالک باید خودش متوجه حالات روحی خودش باشد؛ این‌طور نیست که سالک هر لحظه بخواهد نزد استاد برود و گزارش بدهد که صبح چه کردم، ظهر چه کردم، شب چه کردم! بلکه باید آگاه به مزاج جسمی و روحی خودش باشد. 

سالک الی الله باید مثل زغال از درون روشن شود

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه سالک الی الله باید مانند زغال باشد و از درون روشن شود، گفت: مرحوم علامه طباطبایی می‌فرمودند مِثَل سالک در دستورات سلوکی مثل زغال است! دقت کنید وقتی زغال را روی آتش می‌گذارید خودش آتش نمی‌گیرد و روشن نمی‌شود، بلکه آرام‌آرام از درون شروع به آتش‌گرفتن می‌کند؛ اما گاهی اگر اکسیژن به آن نرسد از درون خاموش می‌شود و اصلاً زغال روشن نمی‌شود! سالک الی الله نیز باید در امورات مختلف سلوکی مثل زغال از درون روشن شود و باید به او دمید تا آتش درونش روشن شود و به بیرون بزند. 

وی ادامه داد: سالک باید حتماً به مزاج جسمی و روحی خودش آگاهی کامل داشته باشد! سالک اگر آگاه به مزاج جسمانی‌اش باشد، مثلاً می‌گوید الان آب می‌خواهم یا اینکه الان غذا می‌خواهم و بر اساس نیاز و میل درونش برخورد می‌کند و همین در بحث مسائل روحی هم وجود دارد که مثلاً روح چه زمانی به چه دعا و چه ذکری احتیاج دارد که در اینجا نفی خواطر در چنین مواقعی خیلی به کار سالک می‌آید و به او کمک می‌کند! بنابراین گاهی سالک باید به خودش کمک کند و باید بداند درون او الان چه حال معنوی دارد و چه چیز معنوی را می‌طلبد که باید قبلش این خواطر دفع شود. 

فیاض‌بخش با بیان اینکه انسان هر لحظه با انبوهی از اطلاعات جوارح روبرو می‌شود، اظهار کرد: نفس انسان یک اعجوبه است مثل رایانه است که کمترین داده‌هایی نفس، جوارح خمسه است که تمام این ورودی‌ها در نفس یک حس مشترک می‌شود؛ مثلاً در لحظه، چشم صدها تصویر را می‌بیند و به نفس می‌فرستد، گوش صداها صدا را می‌شنود و به نفس می‌فرستند، اعصاب بدن صدها اطلاعات گرمی و سردی، زبری و نرمی و غیره را دریافت و به نفس می‌فرستد و هیچ طور دیگر اعضا و جوارح در لحظه این اطلاعات را دریافت و به نفس می‌فرستند و نکته مهم این است که حالا انسان خصوصاً سالک الی الله در میان این همه اطلاعات دریافتی فقط به یک موضوع تمرکز می‌کند با اینکه هزاران اطلاعات مختلف دریافت کرده؛ اما تمرکزش فقط بر یک موضوع است! 

وی ادامه داد: مثلاً در همین جلسه همه شما متمرکز به سخنان بنده هستید و من هم متمرکز به ارائه مباحث به شما هستم؛ پس نتیجه اینکه با وجود اینکه نفس در لحظه و ثانیه هزاران اطلاعات را دریافت می‌کند اما می‌تواند در میان این انبوه اطلاعات فقط به یک موضوع تمرکز کند و دیگر خواطر را کنار بزند. 

وی تأکید کرد: حالا اگر تمرکز در سلوک در مسیر درست قرار بگیرد؛ مثلاً وقتی سالک می‌خواهد نماز بخواند دیگر خطوراتی در ذهن او نیست و با وجود این همه اطلاعات در نفس او به تمرکز صحیح و درست رسیده و فقط به نماز فکر می‌کند که این ثمره نفی خواطر است. مرحوم علامه می‌فرمود اگر کسی بتواند خواطر اعتباری را پشت سر بگذارد در خواطر عوالم بالاتر خود خدا به او کمک می‌کند. 

لزوم پاک کردن خواطر گناه

این استاد حوزوی با اهمیت دانستن نفی خواطر شیطانی و گناه برای سالک اظهار کرد: یکی از خواطر که با آن روبرو هستیم خواطر گناه است. نفس انسان در عالم دنیا به تناسب آلودگی که دارد نفس او را به گناه می‌کشاند و کسانی که اصرار بر گناه داشته باشند و با خدا لجاجت کنند و سرور از گناه داشته باشند این قبیل افراد بعد از گناه روحشان جریحه‌دار و ظلمانی‌تر می‌شود. همچنین اگر سن انسان از ۴۰ سالگی عبور کرد دیگر مثل یک جوان توبه‌اش پذیرفته نمی‌شود! بزرگی می‌گفتند انسان باید مقدمات را طوری بچیند که بعد از ۴۰ سالگی دیگر جایی اشتباه هم نکند تا چه برسد گناه! 

وی ادامه داد: اینکه در ابتدای ورود به وادی سیروسلوک بزرگان دستور یقظه و توبه دادند برای همین است که نفس سالک پاک شود؛ چون نفس در مراتب ابتدایی است که اگر از آلودگی‌های بیرونی نفس پاک و پاکیزه شود تازه می‌تواند تنفس کند و اثر آن هم در نماز و خواب‌های بهتر خودش را نمایان می‌کند. 

وی افزود: سالک در تمام مراتب سلوک علاوه بر اینکه گناه عملی و ظاهری انجام نمی‌دهد؛ بلکه باید تمام فحشای فکری و قلبی را هم از ذهن و قلب خود پاک کند که بالاتر از فحشای عملی اعضا است! لذا سالک باید آرام‌آرام قلب را از فحشا و حجاب پاک کند تا قلبش آماده ذاکر شدن شود. 

برای جلوگیری از ارتکاب گناه به حریم گناه وارد نشوید

فیاض‌بخش با بیان اینکه چه کنیم که مرتکب گناه نشویم و نفس آلوده نشود، گفت: هر انسانی شهوت دارد و این طبیعت انسانی او است که شهود دارد و اگر شهوت نداشته باشد نمی‌تواند تولید مثل کند و یا در مقابل جنس مخالف حالتی به او دست می‌دهد که اینها عادی است؛ اما نکته مهم این است که باید این شهوت و غریزه خود را مدیریت کند و به حریم گناه نزدیک نشود. مثلاً می‌داند این محله بد نام و افراد فاسق هستند آنجا رفت‌وآمد نکند و ساکن نشود، یا اینکه می‌داند فلان محیط زن و مرد مختلط هستند آنجا نرود و به‌هیچ‌وجه به حریم گناه نزدیک نشود به همین دلیل است که گفتند که مرد جای خانمی که تازه بلند شده و هنوز گرم است ننشیند؛ چون این حریم گناه است و نباید به این حریم وارد شد. 

وی تصریح کرد: در امور معنوی اگر کدر و بی‌حال شدید سریع خود را متهم کنید نه دیگران را ببینید که قبل از آن چه کردید؟! مرحوم علامه حسن‌زاده آملی خاطرات عجیبی نقل می‌کرد و می‌فرمود: گاهی اوقات کدر هستم و می‌دیدم در روز مکروه از من سر زده که همین باعث کدورتی در نماز شب شده است! 

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به بالاترین استفاده علمی، گفت: بالاترین استفاده علمی، استفاده روحی و توحیدی است! نقل است که یکی از مراجع بزرگ تقلید پای منبر یک واعظ می‌آمد و سخنانش را استماع می‌کرد که به ایشان گفتند شما که همه این مسائل را می‌دانید چرا وقت خودتان را اینجا هدر می‌دهید که ایشان فرموده بودند می‌خواهم این مواعظ را از لسان یک نفس پاک استماع کنم تا قلبم زنده شود! 

وی ادامه داد: اینجا به معلمین و طلاب هشدار می‌دهم! برخی از شما عادت دارید که یک چیزی را سریع یاد بگیرید و بیاموزید که فردا آن را سر کلاس به دانش‌آموز تحویل دهید یا طلبه آن را روی منبر برای مستمع بیان کند؛ اما دنبال این نیستید که یک چیزی خودتان یاد بگیرید که به آن عامل شوید و به خدا نزدیک‌تر شد. 

زیرک‌ها موفق‌های در سلوک

فیاض‌بخش با بیان اینکه در سیروسلوک افراد زیرک موفق می‌شوند، بیان کرد: در سیروسلوک انسان باهوش و زیرک می‌طلبد و مقدس‌نما هرگز موفق نمی‌شود! شاید نماز بخواند اما نمی‌داند چه می‌خواند در صورتی که دو رکعت نماز خوب و با حضور قلب بالاتر از هزار نماز بدون حضور و توجه قلبی است! لذا زیرک می‌تواند مدارج سلوکی را طی کند، پس در دستورات سلوکی تمام همت سالک باید کیفیت باشد نه کمیّت! 

از کجا بدانیم درگیر چه خطورات ذهنی هستیم؟ 

این استاد حوزوی در پایان با اشاره به راه‌های نفی خواطر گفت: برای نفی خواطر باید بدانیم چه خواطری مزاحم ما هستند که اگر کسی می‌خواهد ببیند چه خطوری دارد ببیند هنگام نماز و تلاوت قرآن چه چیزی ذهنش را از نماز و قرآن خارج می‌کند و او را درگیر و آزار می‌دهد که حضور قلب از بین می‌رود! در نماز به‌محض خروج از حضور قلب تمرکز انسان به سمت تمرکزهایی می‌رود که برای او مهم است، مثلاً چک داده و برای او مهم است و اینجا ذهنش سمت چک می‌رود! بنابراین هر مهم بیرونی اگر مدیریت نشده باشد اینجا وارد می‌شود و حضور قلب و تمرکز در نماز را از بین می‌برد. 

وی ادامه داد: برای نفی این خواطر، یاد مرگ خیلی کمک می‌کند! مهم‌ترین تمرکزتان به مرگ باشد اصلاً فکر کنید این نمازی که خواندید چقدر بعد از مرگ کمکتان می‌کند و اصل کلی دستورات عملی داشتن آرامش است و این آرامش را فرد باید قبلش در تمام ابعاد زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی خود پیاده کند و به این آرامش برسد و اگر آرامش ندارید انتظار رسیدن به تمرکز و حضور قلب هم نداشته باشد چرا که خداوند عالم را بر اساس آرامش خلق کرده است که ما باید در تمام امورات زندگی آرام بوده و آرامش داشته باشیم. 

محسن سلطان‌احمدی

انتهای پیام