روایت انسانی بزرگترین حادثه تروریستی پس از انقلاب در «رویای صادقه»

محسن عقیلی، کارگردان مستند «رویای صادقه»، در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه انگیزه اولیه ساخت این اثر از اهمیت و عظمت رویداد مورد اشاره در مستند نشئت گرفته است، اظهار کرد: عنوان بزرگترین حادثه تروریستی پس از انقلاب اسلامی به‌تنهایی ظرفیت و جذابیت دارد که هر مستندسازی را به سمت روایت این واقعه سوق دهد. در چهلم شهدای حادثه تروریستی کرمان برای انجام پژوهش به کرمان سفر کردم و در میان زوایای متعدد قابل روایت، پس از گفت‌وگو با نیروهای امداد، اورژانس و کادر درمان دریافتم که روایت این گروه از منظر انسانی و دراماتیک ظرفیت ویژه‌ای دارد.

وی افزود: با توجه به سابقه پدرم در حرفه پزشکی و تعلق خاطر شخصی، این زاویه روایت را مناسب‌ترین مسیر برای اثر دانستم و به همین دلیل راویان اصلی مستند را نیروهای امدادی و درمانی قرار دادم. اثر از دو رویکرد اصلی تغذیه می‌شود؛ نخست ثبت بخش‌هایی از تاریخ شفاهی این حادثه و تلاش برای مستندسازی واقعیت یک رویداد بسیار بزرگ و خونبار که در حافظه جمعی کشور باید باقی بماند. رویکرد دوم پرداختن به زوایای ناگفته و کمتر شنیده‌شده حادثه است؛ بخش‌هایی که نه در تیترهای خبری بازتاب یافته‌اند و نه در روایت‌های سطحی تاریخ شفاهی بیان می‌شوند. در نمایش‌های محدود و اکران‌های خصوصی نیز کارشناسان و اهالی رسانه از برخی واقعیت‌ها مانند وجود دو انفجار یا حجم ایثارگری نیروهای امدادی بی‌اطلاع بودند.

این مستندساز با بیان اینکه ملت ایران در طول تاریخ یکی از بزرگ‌ترین قربانیان تروریسم بوده‌اند، افزود: پرداختن به این حادثه می‌تواند روشنگر بخشی از مظلومیت مردم ایران در برابر جریان‌های تروریستی باشد. یکی از اهداف اثر آن بوده که نسل جوان با واقعیت این وقایع آشنا شود و بداند در پس سکوت رسانه‌ای یا تحریف‌های خبری، چه رنج‌ها و هزینه‌هایی بر مردم تحمیل شده است.

عقیلی ادامه داد: آگاهی‌بخشی از طریق این مستند می‌تواند نقش مهمی در تثبیت حافظه تاریخی جامعه داشته باشد و مانع تکرار بی‌خبری نسل‌های بعدی از حوادث سرنوشت‌ساز کشور شود. انگیزه من برای پرداختن عمیق‌تر به این واقعه از همین دغدغه بی‌خبری نسل امروز و آینده شکل گرفته است و می‌خواستم کاری تولید کنم که در آینده نیز قابل رجوع باشد.

وی افزود: یکی از سختی‌های مسیر تولید، ورود به سوژه‌های امنیتی است که خود با دشواری‌های فراوان همراه است. اینکه موضوع با عنوان بزرگترین حادثه تروریستی پس از انقلاب شناخته شود، دشواری کار را چند برابر می‌کند. از سوی دیگر، آرشیوی بودن پروژه نیز چالش بزرگی بود؛ زیرا ساخت چنین مستندی نیازمند آرشیو بسیار غنی و متقن است.

عقیلی ادامه داد: مهمترین سختی پیش روی گروه، گردآوری آرشیو بود. هرچند تجربه و سماجت تیم نتیجه داده و توانستیم تصاویر و اسنادی ارزشمند را گردآوری کنیم. مجموعه آرشیوی پروژه به حدی جامع است که هر فرد یا نهادی بخواهد درباره حادثه کرمان کار کند، ناگزیر باید به این آرشیو مراجعه کند. برخی تصاویر به‌صورت مردمی و از دوربین‌های شخصی به دست آمده که تاکنون در هیچ مجموعه دیگری وجود نداشته است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: روایت مستند تنها به بیان مشاهدات نیروهای درمانی و امدادی محدود نشده و خانواده‌ای از مجروحان حادثه نیز در میان راویان حضور دارد. این خانواده شامل پدر، مادر، پسر و دختر است که در فاصله چندمتری انفجار دوم قرار داشتند و به شکل معجزه‌آسا نجات یافتند. یافتن چنین خانواده‌ای در میان انبوه مصدومان و خانواده‌ها امری بسیار دشوار بود.

عقیلی درباره زمان نمایش عمومی مستند اظهار کرد: اثر تاکنون فقط چند رونمایی خصوصی و محدود داشته است، اما نخستین اکران عمومی آن در جشنواره سینما حقیقت خواهد بود. این جشنواره مهم‌ترین و معتبرترین رویداد سینمای مستند ایران است و پذیرفته شدن آثار در آن خود نوعی افتخار برای هر مستندساز محسوب می‌شود. نام بسیاری از استادان و بزرگان سینمای مستند در تاریخ این جشنواره ثبت شده و حضور در کنار این نام‌ها افتخاری ویژه است.

وی ادامه داد: جشنواره حقیقت اگر بتواند زمینه ارتباط بیشتری با عموم مردم فراهم کند، گام مهمی در تکمیل نقش خود در سینمای مستند برخواهد داشت. انعکاس درست و دقیق روایت این حادثه در رسانه‌ها بخشی مهم از مسئولیت فرهنگی و اجتماعی مستندسازان است و رسانه‌ها نیز در انتقال این روایت‌ها به جامعه نقشی اساسی دارند. امیدوارم مستند «رویای صادقه» بتواند سهمی معنادار در روشن شدن ابعاد این حادثه و حفظ حافظه جمعی آن داشته باشد.

عقیلی در توضیح شیوه تحقیق و پژوهش خود بیان کرد: برای تهیه این مستند، سفرهای میدانی متعددی به کرمان داشتیم و تلاش کردیم با مراجعه مستقیم به محل حادثه و گفت‌وگو با شاهدان عینی، گوشه‌های پنهان و کمتر دیده‌شده حادثه را ثبت کنیم. این مواجهه حضوری با فضا و تجربه واقعی افراد، باعث شد روایت مستند از جنبه‌های انسانی و عاطفی غنی‌تر شود و مخاطب با احساس و درد حضور در صحنه بیشتر همراه شود.

وی افزود: در روند تولید، اهمیت مستندسازی تاریخ شفاهی برای ما بسیار روشن شد. گفت‌وگو با نیروهای امدادی، پزشکان و خانواده‌های قربانیان، نه تنها اطلاعات دقیق و مستند ارائه داد، بلکه توانستیم با ثبت روایت‌های زنده، لایه‌های انسانی حادثه را به تصویر بکشیم. این تجربه نشان داد که هر مستند باید با دقت و احترام به خاطرات افراد ساخته شود تا پیام آن پایدار و معتبر باقی بماند.

عقیلی درباره همکاری تیم تولید اظهار کرد: تلاش گروه تولید، از تهیه‌کنندگان تا تصویربرداران و تدوینگران، در غنای اثر نقش اساسی داشت. هر یک از اعضا با دغدغه و حساسیت ویژه نسبت به موضوع کار کردند و این همراهی باعث شد حتی کوچک‌ترین جزئیات حادثه با دقت ثبت شود. به باور من، موفقیت یک مستند در ارائه حقیقت، حاصل هم‌افزایی چنین تیمی است که با انگیزه‌ای مشترک کار می‌کند.

وی در پایان گفت: امیدوارم مستند «رویای صادقه» بتواند به نسل‌های آینده این پیام را منتقل کند که هر حادثه تاریخی، فارغ از ابعاد امنیتی و سیاسی، وجوه انسانی و اخلاقی دارد که باید ثبت و حفظ شود. توجه به این وجوه، باعث تقویت حافظه جمعی و شناخت واقعی‌تر مردم از تاریخ خود می‌شود و وظیفه هر مستندساز است که این ابعاد را جدی گیرد.