ضرورت آموزش برقراری تعادل بین دنیای واقعی و مجازی به نوجوانان
رضا پورحسین گفت: نوجوانان باید بیاموزند که چگونه میتوانند بین دنیای واقعی و مجازی تعادل برقرار کنند و از فشارهای ناشی از این دوگانگیها رهایی یابند. همچنین باید به آنها یاد داد که برای دستیابی به آرامش، گاهی باید از فضای دیجیتال فاصله بگیرند و به لحظات ساده و آرام زندگی توجه کنند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نخستین نشست نوجوان ایرانی و آیین رونمایی از کتاب «نوجوان ایرانی» با حضور رضا پورحسین، روانشناس و رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، محسن دنیوی، مدیر گروه سیاستگذاری پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و صادق باطنی، رئیس مرکز کودک و نوجوان صدا و سیما امروز، عصر امروز، ۲۳ آذرماه در حوزه هنری برگزار شد.
رضا پورحسین در آغاز جلسه با اشاره به چالشهای موجود در دوران نوجوانی و تغییرات ناشی از انقلاب دیجیتال، گفت: دوران نوجوانی، دورهای است که به شدت در حال گذار است و نوجوانان در این دوران با تردیدهای زیادی در مورد هویت خود روبرو هستند. در این دوره، فرد در جستجوی هویت مستقل است و همزمان، روابط با همسالان و ترس از طرد شدن برای او اهمیت زیادی پیدا میکند. نوجوانان معمولاً در این دوران نمیتوانند هویت خود را به طور واضح تعریف کنند و معمولاً در تلاش هستند تا مختصات خود را پیدا کنند.
وی درباره پیچیدگیهای دوران نوجوانی، تصریح کرد: نوجوانی دوران چندظرفیتی است که نه تنها به لحاظ جسمی بلکه از نظر عاطفی و روانی نیز تغییرات زیادی را تجربه میکند. این تغییرات در جهانی که همزمان واقعی و مجازی است، پیچیدهتر میشود. ما اکنون در دنیای دوگانهای زندگی میکنیم که از یک سو با دنیای ثابت و سنتی روبرو هستیم و از سوی دیگر با دنیای مجازی و پرشتاب. این دو جهان به طور مداوم در حال سوئیچ کردن از یکدیگر هستند و نوجوانان به شدت تحت تاثیر این تغییرات قرار دارند.
پورحسین در ادامه به اثرات دنیای دیجیتال بر نوجوانان تأکید کرد و گفت: فضای مجازی برای نوجوانان تبدیل به یک دنیای اصلی شده است. اما نوجوانان هنوز در مرحلهای هستند که نمیتوانند به طور کامل از این فضا جدا شوند و در نتیجه در حالت بلاتکلیفی و برزخی قرار میگیرند. این مسئله به ویژه در دوران نوجوانی که آنها در تلاش برای پیدا کردن هویت خود هستند، چالشبرانگیز است.
وی درباره مسئله فاصلهگذاری و مدیریت زمان در دنیای دیجیتال چنین، توضیح داد: در دنیای امروزی، لازم است که نوجوانان و بزرگترها به مهارتهایی مانند فاصلهگذاری و مدیریت زمان توجه بیشتری داشته باشند. این کار به آنها کمک میکند تا از فشارهای ناشی از تغییرات مداوم دنیای دیجیتال رهایی پیدا کنند و تمرکز خود را حفظ کنند. ما در دنیای امروز به شدت نیاز به آموزش مهارتهای زندگی داریم که به نوجوانان کمک کند تا بتوانند در دنیای پیچیده و دوگانهای که در آن زندگی میکنند، هویت خود را پیدا کنند و از استرسهای ناشی از تغییرات مداوم فضاهای واقعی و مجازی عبور کنند.
پورحسین تصریح کرد: ما در یک بحران فرهنگی به سر میبریم که حاصل دوگانگیهای فراوان است. از یک سو، فرهنگ فردگرایی و از سوی دیگر، فرهنگ جمعگرایی وجود دارد. این تضادهای فرهنگی باعث میشود که افراد، به ویژه نوجوانان، دچار سردرگمی شوند. از طرفی، دنیای دیجیتال به سرعت در حال گسترش است و این گسترش باعث ایجاد فاصلههای زیادی در میان افراد میشود. نوجوانان مجبورند در این فضاهای دوگانه که یکی شتابزده و دیگری ساکن است، به شکلی متناقض زندگی کنند.
وی در ادامه به تأثیرات منفی زندگی دیجیتال بر نوجوانان پرداخت و گفت: در دنیای مجازی، بهویژه برای نوجوانان، مفاهیمی مانند زمان، هویت و ارتباطات اجتماعی دچار تغییرات بنیادی شدهاند. نوجوانان در این دنیای صفر و یک قرار دارند و زندگیشان به شدت تحت تأثیر الگوریتمها و دنیای دیجیتال است. این فضا به آنها این احساس را میدهد که باید به سرعت تغییر کنند و با شتاب به جلو حرکت کنند اما در دنیای واقعی، صبر، تابآوری و توانایی سازگاری اهمیت بیشتری دارد. این دوگانگی در سبک زندگی، فشار زیادی به نوجوانان وارد میکند.
پورحسین در بخش پایانی سخنان خود پیشنهاداتی برای مقابله با این چالشها ارائه داد و گفت: برای حل این مشکلات، یکی از مهمترین اقداماتی که میتوان انجام داد، آموزش مهارتهای زندگی و مدیریت زمان به نوجوانان است. آنها باید بیاموزند که چگونه میتوانند بین دنیای واقعی و مجازی تعادل برقرار کنند و از فشارهای ناشی از این دوگانگیها رهایی یابند. همچنین باید به آنها یاد داد که برای دستیابی به آرامش، گاهی باید از فضای دیجیتال فاصله بگیرند و به لحظات ساده و آرام زندگی توجه کنند. این فاصلهگذاری میتواند به آنها کمک کند تا خود را بهتر بشناسند و در دنیای پر شتاب امروز، هویت خود را با اطمینان بیشتری پیدا کنند.
در ادامه جلسه محسن دنیوی نیز درخصوص تحولات جهانی و تأثیرات آن بر زندگی انسانها در عصر جدید، گفت: گیمیفیکیشن که به معنی بهکارگیری اصول بازیها در زمینههای غیر بازی است، در دنیای امروز به امری ضروری تبدیل شده است. این فرآیند باعث شده تا زندگی به مثابه بازی شکل بگیرد و افراد در شرایط مختلف تلاش کنند تا با تبدیل فعالیتها به بازی، از سختیهای زندگی روزمره رهایی یابند.
وی با اشاره به فیلمهای علمی تخیلی افزود: در دنیای بازیها، افراد میتوانند از محدودیتهای اجتماعی و جسمانی خود فرار کنند و شخصیتهای جدیدی برای خود بسازند. این موضوع باعث میشود که بسیاری از افراد، به ویژه نوجوانان و جوانان، هویتهای مجازی خود را مهمتر از هویتهای واقعی خود بدانند. بازیها نه تنها بهعنوان ابزار سرگرمی، بلکه بهعنوان ابزار آموزشی نیز عمل میکنند و از این طریق رفتارهای انسانی را تغییر میدهند. در دنیای بازیها، هر عمل به یک «پاداش» تبدیل میشود و این امر باعث میشود که افراد در طول زمان بهطور ناخودآگاه رفتارهایی مشابه با بازیها را در زندگی واقعی خود تکرار کنند.
مدیر گروه سیاستگذاری پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با تأکید بر تغییرات اجتماعی و فرهنگی در دنیای امروز، اعلام کرد: مفهوم «نوجوانی» در حال تغییر است و سن نوجوانی به تدریج در حال گسترش است. طبق گزارشهای سازمان بهداشت جهانی، این دوره اکنون از ۱۰ تا ۱۹ سالگی تعریف میشود و برخی اسناد بینالمللی آن را تا ۲۲ سالگی نیز در نظر میگیرند.
دنیوی در پایان سخنان خود، به چالشهای آینده انسان در مواجهه با این روند پرداخت و به لزوم بازنگری در مسیرهای پیشروی زندگی اشاره کرد و هشدار داد: اگر انسانها بخواهند همچنان در این روند زندگی به مثابه بازی حرکت کنند، ممکن است دچار بحرانهای عمیق هویتی و اجتماعی شوند. برای مقابله با این روند، شاید تنها راه بازگشت به ارزشهای انسانی و معنای واقعی زندگی باشد.
صادق باطنی، رئیس مرکز کودک و نوجوان صدا و سیما به عنوان سخنران پایانی مراسم با بیان اینکه نسل جدید، قهرمانانی از جنس رستم یا الگوهایی چون تختی را بهدرستی نمیشناسد، تصریح کرد: زیست نسل اینترنت، زیستی متفاوت از نسلهای پیشین است و نخستین تحول اساسی آن، تغییر ابزارهای شناختی انسان است؛ تحولی که از تلویزیون آغاز شد، به اینترنت و موبایل رسید و امروز با هوش مصنوعی ادامه پیدا کرده است.
وی با تأکید بر اینکه این تغییر ابزارها به تغییر انسان منجر شده است، افزود: نخستین مؤلفهای که دگرگون میشود، هویت است. نسل جدید بهسادگی میتواند هویت قبلی خود را کنار بگذارد و هویتی تازه بسازد؛ از تغییر چهره و تصویر تا ساخت آواتار، تغییر زبان، لهجه، موقعیت زندگی و حتی زیست فرهنگی. این نسل خود را صرفاً مخلوق نمیداند، بلکه میل به چندزیستی و چندفضایی بودن دارد.
باطنی با اشاره به پدیده سرریز اطلاعاتی، گفت: انسانی که در معرض حجم عظیم دادهها قرار میگیرد، توان و ملاک انتخاب را از دست میدهد. چالش بزرگ نسل جدید، مسئله انتخاب و خواستن است. در گذشته مخاطب صرف پیام بود، اما امروز خود به تولیدکننده و مشارکتکننده تبدیل شده و فاصلههای هویتی و ارزشی در زمان کوتاهتری طی میشود.
رئیس مرکز کودک و نوجوان صدا و سیما با بیان اینکه مفهوم زمان و مکان برای نوجوان امروز دگرگون شده است، اظهار کرد: ناخودآگاه نسل جدید دائماً درگیر و فعال است، اما خودآگاهی او منفعل شده و یکی از نتایج این وضعیت، گرایش شدید به محتوای کوتاه و سریع است؛ تا جایی که حتی برخی متفکران، ویدئوی کوتاه را از مخربترین اختراعات بشر برای خودآگاهی انسان میدانند. نظام مصرف فرهنگی نسل جدید تغییر کرده و تربیت از مسیر مصرف رسانهای شکل میگیرد. نمونه بارز آن تجربه کره جنوبی است که با یک تصمیم کلان، زنجیرهای از محصولات فرهنگی شامل موسیقی، سریال و پلتفرمهای رسانهای را برای تغییر ذائقه و تربیت نسل جدید طراحی کرد.
باطنی با تأکید بر نفوذ کیدراما و کیپاپ در جهان، گفت: گروههایی مانند «بیتیاس» توانستند با بستهای منسجم از موسیقی، تصویر، روایت و پیامهای احساسی، به یکی از عناصر شکلدهنده هویت نوجوانان، بهویژه دختران جوان، در سراسر دنیا از جمله ایران تبدیل شوند. این گروهها با پیامهایی درباره امید، عشق، زندگی و آینده، خلأهای عاطفی و هویتی بسیاری از نوجوانان را پر کردند.
رئیس مرکز کودک و نوجوان صدا و سیما در انتها به آمارهای اقتصادی صنعت موسیقی کره جنوبی پرداخت و گفت: کیپاپ و بهویژه «بیتیاس» رشد بیسابقهای در درآمد فرهنگی ایجاد کردند و نشان دادند که چگونه میتوان از طریق مصرف رسانهای، هم اقتصاد فرهنگ را تقویت کرد و هم بر تربیت نسل اثر گذاشت. امروز نوجوان یاد گرفته است که منتظر خانواده، مدرسه یا نظام حکمرانی نماند و از مسیر رسانه، انتخابهای هویتی خود را مدیریت کند. چارهای نداریم جز اینکه نسل جدید را بشناسیم، زبان او را بفهمیم و با بستهبندی هویتی همزبان، فرصتهای فرهنگی جایگزین و معنادار برایش خلق کنیم؛ چراکه بدون بیداری و تلاش مستمر، میدان تربیت از دست خواهد رفت.
در انتهای مراسم از کتاب «نوجوان ایرانی» رونمایی به عمل آمد.
انتهای پیام
