«فَفِرُّوا إِلَى الله» بيانگر بالاترين درجه قرب انسان به پروردگار است

گروه انديشه: استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به آيه شريفه «فَفِرُّوا إِلَى الله» گفت: در آخرين مرحله از مراحل قرب انسان به پروردگار، سالك بايد به‌سوی خدا فرار كند؛ در اين مرحله اشاره می‌شود كه بايد با تمام قوا و با بهره‌گيری از تمام ظرفيت‌های وجودی از غير خدا به سوی خدا رفت.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، حجت‌الاسلام و المسلمين محمدتقی فعالی، مدرس حوزه و دانشگاه و نگارنده 9 جلد كتاب در باب جنبش‌های نوظهور معنوی، در دهمين نشست از سلسله نشست‌های «آسيب‌شناسی عرفان‌های كاذب» كه در سازمان فعاليت‌های قرآنی دانشجويان كشور برگزار شد، به ايراد سخنرانی پرداخت.

فعالی با بيان اين‌كه هدف انسان از زيستن در اين عالم اين است كه از بُعد خود بكاهد و به قرب خويش بر قريب و غريب عالم بيفزايد، اظهار كرد: البته بايد اشاره كرد كه خداوند هم قريب است و هم غريب. هنگامی‌كه انسان از خداوند عالم دور است، خداوند به وی قريب و نزديك است، در حالی‌كه رب العالمين در اوج غربت و فردانيت به‌سر می‌برد.

اين استاد حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اين‌كه هرچقدر انسان به قرب خويش بيفزايد، از غربت خداوند نسبت به خود می‌كاهد، خاطرنشان كرد: هدف انسان از آمدن به اين جهان اين خواهد شد كه پله پله بتواند خود را به‌سوی خالق هستی بالا ببرد، همان‌گونه كه در آيه شريفه قرآن می‌فرمايد «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّیِّبُ؛ ‏سخنان پاكيزه به سوى او بالا مى‏رود»(فاطر/10).

وی افزود: در حقيقت بايد دقت كرد علت اين‌كه ما می‌توانيم به خداوند نزديك شويم، اين است كه او به ما نزديك است، يعنی علت نزديكی ما به خداوند نزديكی خداوند به ماست؛ بنابراين ميان اين دو قرب اصالت با قرب خداوند به بشر است، نه قرب بشر به خداوند.

اين محقق و پژوهشگر ادامه داد: البته همان‌گونه كه در آيات قرآن نيز اشاره شده مبنی بر اين‌كه «وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى؛ و اينكه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست»(نجم/39) وظيفه هركس در اين دنيا سعی و تلاش دائم است و اين سعی بايد در راستای آشتی كردن و نشستن در كنار خداوند باشد.

فعالی با اشاره به آيات شريفه قرآن عنوان كرد: اگر به آيات قرآن مراجعه شود، متوجه خواهيم شد كه چهار مرحله برای قرب انسان به خداوند بيان شده است. در مرحله اول از مراحل قرب انسان به خداوند اين‌گونه بيان شده كه در انجام اعمال صالح و كارهای خوب سعی و تلاش كنيد.

وی ادامه داد: به‌عنوان مثال در آيات متعدد بيان «أَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَوةَ» را مشاهده می‌كنيم و همچنين آياتی كه اشاره به روزه‌گرفتن يا باتقوا بودن انسان دارد. وجه جامع تمام اين اعمال و افعال كه در آيات مختلف به آن اشاره شده است، آيه شريفه «وَافْعَلُوا الْخَیْرَ» يعنی كار خوب انجام دهيد است.

اين استاد حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اين‌كه حال بايد به اين سؤال پاسخ داد كه كار خوب چيست، خاطرنشان كرد: شرح و تفسير كار خوب در آيات متعدد عنوان شده است. در اين ميان بايد به اين مطلب اشاره كرد كه قرآن به روش متدولوژی مطالب خود را به دو روش بيان می‌كند.

فعالی با اشاره به متدولوژی قرآن در روش بيان مفاهيم تصريح كرد: قرآن ابتدا مطالب را به‌صورت مجمل می‌آورد و سپس در آيات ديگر همان اجمال را تفصيل می‌دهد، به‌عنوان مثال اگر در آيه‌ای به صورت مجمل اشاره شده «أَقِيمُواْ الصَّلاةَ؛ نماز برپا داريد» در آيات ديگر اين مطلب تفصيل داده شده است.

اين محقق و پژوهشگر گفت: اگر تمام آياتی كه به تفصيل به اقامه صلوة پرداخته را جمع كنيم، بيان اختصاری آن همان آيه شريفه «أَقِيمُواْ الصَّلاةَ» می‌شود. همچنين اگر به آيه «وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ؛ و پروردگارتان را بپرستيد»(حج/77) به‌‌صورت مجمل به عبادت پروردگار اشاره شده، در آيات ديگر نوع عبادت تفصيل داده شده است.

وی افزود: حتی در جايی‌كه به اجمال عنوان شده «اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَیْءٍ؛ خدا آفريدگار هر چيزى است»(زمر/62) در آيات ديگر نوع خلقت به تفصيل بيان شده است. در بيان مثال ديگر می‌توان به آيه «إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعونَ؛ ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مى‏گرديم»(بقره/156) توجه كرد كه اين آيه اشاره به دو قوس هستی دارد. در تفصيل اين آيه هم در قوس نزول آيات تفصيل فراوان يافت می‌شود و هم در قوس صعود.

فعالی با اشاره به آيه «وَافْعَلُوا الْخَیْرَ؛ و كار خوب انجام دهيد»(حج/77) ادامه داد: يكی از آياتی كه به‌صورت مجمل عنوان شده آيه «وَافْعَلُوا الْخَیْرَ» است، به اين صورت كه حكم كلی هستی در اين است كه هركس در اين دنيا كار خوب و خير انجام دهد در قوس صعود و ارتقا به سمت خداوند قرار می‌گيرد.

اين محقق و پژوهشگر عنوان كرد: اگر كسی در خيال خود بپندارد كه با كار بد و زرنگی می‌تواند به مراتب كمال برسد، از نگاه قرآن اين مطلب چيزی جز كج‌فهمی و جهالت نخواهد بود، لذا اولين پله آشتی با خداوند و نشستن در كنار او اين است كه انسان سعی كند كار خوب انجام دهد، يعنی انسان سعی كند، اما اين سعی وی در راستای فعل حق و ثواب باشد.

فعالی با بيان اين‌كه مرحله دوم آيه شريفه «أُوْلَئِكَ یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ؛ آنانند كه در كارهاى نيك شتاب مى‏ورزند»(مؤمنون/61) است، خاطرنشان كرد: در اين مرحله افراد علاوه بر اين‌كه كار خير انجام می‌دهند، تمام سعی و تلاششان اين است كه كار خير را با سرعت انجام دهند.

اين استاد حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اين‌كه سرعت در انجام كار خير پسنديده و مطلوب است، اظهار كرد: اين دسته از افراد هر كار خوب و خيری كه برايشان مهيا شود به‌سرعت انجام می‌دهند و هيچ‌گونه تأخيری را در انجام آن روا نمی‌بينند.

وی با اشاره به مرحله سوم در انجام كار خير عنوان كرد: سومين مرحله از مراحل قرب به خداوند آيه شريفه «فَاسْتَبِقُوا الخَیْرَاتِ؛ پس در كارهاى نيك بر يكديگر سبقت گيريد» است. در اين مرحله انسان در انجام امور خير از ديگران سبقت و پيشی می‌گيرد. نكته قابل توجه در اين سه آيه اين است كه متعلق افعال در تمامی اين آيات شريفه واژه «خير» است.

فعالی با اشاره به آيه شريفه «فَاسْتَبِقُوا الخَیْرَاتِ؛ پس در كارهاى نيك بر يكديگر سبقت گيريد» افزود: رقابت سازنده در انجام كار خير يعنی اين‌كه انسان تمام مدت مترصد انجام كار خير باشد و تنها به خود بينديشد و سعی كند در انجام امور خير بر ديگران پيشی گيرد، مثلاً اگر كسی دوبار در روز صدقه می‌دهد، رقيب وی بايد سعی كند بيش از وی اين عمل را انجام دهد.

اين محقق و پژوهشگر با بيان اين‌كه هدف و نيت در انجام امور خير نبايد تظاهر و تكبر باشد، ادامه داد: انسان بايد به دنبال آشتی با خالق هستی باشد، لذا رقابت سازنده اين‌گونه معنا خواهد شد كه تمام همت شخص سبقت گيرنده، خود است نه ديگری.

فعالی با اشاره به دو واژه حسادت و غبطه عنوان كرد: حسادت يعنی اين‌كه حسود مانع خير نسبت به ديگران شود، اما غبطه به اين معنا است كه مؤمن از خير ديگران ناراحت نمی‌شود، بلكه تلاش می‌كند كه خود بر وی پيشی گيرد، بنابراين گام سوم در انجام امور خير اين خواهد بود كه انسان تلاش كند نسبت به ديگران پيشی گيرد.

وی با بيان اين‌كه در مرحله چهارم از مراحل نزديك شدن به خداوند، انسان از تمام ظرفيت و تمام قوای خود برای رسيدن به قرب الهی استفاده می‌كند، افزود: انسان در شرايط عادی می‌تواند از تمام قوا و نيروهای خود استفاد كند، اما از آنجا كه شرايط پيرامون خود را بسيار عادی فرض می‌كند، مسلماً چنين كاری نخواهد كرد.

اين استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: به‌عنوان مثال كسی كه بخواهد از نقطه A تا نقطه B به سير بپردازد، اگر شرايط را عادی فرض كند، در اين حالت به شيوه معمول راه خواهد رفت، مثلاً در هر دقيقه پنجاه قدم برخواهد داشت، اما همين انسان اگر شرايط خود را غير عادی تصور كند مانند اين‌كه حيوانی درنده به وی حمله‌ور شده است، ديگر به‌صورت عادی قدم نخواهد زد، بلكه از تمام قوای خود برای فرار از آن حيوان درنده استفاده خواهد كرد.

فعالی گفت: در روايات اسلامی از اين مطلب اين‌گونه تعبير شده است كه انسان هر كار خيری كه در اين دنيا انجام می‌دهد، بايد تصور كند كه آخرين كار وی خواهد بود. در اين صورت انسان از تمام ظرفيت خويش برای انجام امر خير استفاده خواهد كرد، يعنی اگر كار فكری انجام می‌دهد از تمام قوای فكری خود استفاده خواهد كرد و اگر كار جسمی انجام می‌دهد از تمام قوای جسمی خود استفاده می‌كند.

وی با تأكيد بر اين‌كه در اين صورت ظرفيتی از انسان نمی‌ماند كه به فعليت نرسيده باشد، اظهار كرد: آيه شريفه «یَا أَیُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از خدا آن گونه كه حق پرواكردن از اوست پروا كنيد و زينهار جز مسلمان نميريد»(آل‌عمران/102) به رعايت تقوای الهی با تمام ظرفيت اشاره دارد. در مرحله چهارم انسان به استفاده بهينه از تمام قوای فكری يا جسمی خود می‌پردازد.

اين محقق و پژوهشگر با بيان اين‌كه در مرحله چهارم از مراحل قرب الهی انسان سالك بايد به‌سوی خدا فرار كند، اظهار كرد: در اين مرحله اشاره می‌شود كه به سوی خدا فرار كنيد. در اين مرحله آنچه كه مطلوب است رفتن به سمت خداست، البته نه با پای پياده بلكه با تمام قوای انسانی، همان‌طوركه آيه شريفه می‌فرمايد «فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّی لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ مُّبِينٌ؛ پس به سوى خدا بگريزيد كه من شما را از طرف او بيم‏دهنده‏اى آشكارم»(ذاريات/50).

فعالی با اشاره به آيه شريفه «فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ» ادامه داد: بايد توجه داشت كه واژه «الی» در زبان عربی نيازمند واژه «مِن» است، يعنی وقتی كه انسان می‌خواهد به سمتی فرار كند، بايد در حقيقت از چيزی يا جايی به‌سمت مكانی گريزان باشد. به‌طور طبيعی از آيه اين‌گونه برداشت می‌شود كه «ففرّوا من غير الله الی الله» يعنی از غير خدا به سوی خدا با تمام توان بايد رفت.