اهتمام آیت‌الله قرشی به ذکر روایات با جهت‌گیری تربیتی و اجتماعی در تفسیر احسن‌الحدیث
گروه اندیشه: مدرس جامعة المصطفی(ص) با بیان این‌که آیت‌الله قرشی در تفسیر علاوه بر مباحث لغوى و اعتقادى به ذکر روایات نیز اهتمام داشته است، افزود: کتاب تفسیرى ایشان روان، ساده و داراى جهتگیرى تربیتى و بحثهاى اجتماعى و هدایتى است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در دوره معاصر و به ویژه چند دهه اخیر تفاسیر فراوانی به زبان فارسی و عربی توسط شیعیان به رشته تحریر در آمده است که می‌تواند مورد توجه جدی قرآن‌پژوهان و پژوهشگرانی از رشته‌های مختلف قرار گیرد که قصد تحقیق و پژوهش یا استفاده از قرآن را دارند.
در راستای معرفی، نقد و ارزیابی تفسیر احسن الحدیث، تألیف آیت‌الله سید علی‌اکبر قرشی، به عنوان یکی از تفاسیر معاصر، با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد امینی، مدرس جامعة المصطفی(ص) العالمیه به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا: تفسیر احسن‌الحدیث شامل چه مباحث و مطالبی است؟
بر اساس مقدمه و اصل متن تفسیر، می‌توان این کتاب تفسیری را در دو قسمت معرفی کرد؛ مقدمه و متن اصلی تفسیر.
مؤلف در مقدمه به طرح برخی از مبانی و دیدگاه‌های خود درباره مباحث علوم قرآنی پرداخته است. از باب نمونه وی درباره جمع قرآن کریم می‌نویسد: «وانگهى اهتمام بی‌حد رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله نسبت به قرآن مانع از آن بود که این کار را انجام نداده از دنیا برود. نگارنده قول دوم را ترجیح مىدهم. على هذا کار على بن ابى طالب علیه السّلام آن بود که قرآن را در یک پارچه نوشت، نه این که ترتیب جدیدى بوجود آورده باشد و اللَّه اعلم»( تفسیر احسن الحدیث ج1، 18). همچنین وی در موضوع اقسام نزول قرآن، قائل به دو نوع نزول درباره قرآن است.
تفسیر او علاوه بر مباحث لغوى و اعتقادى به ذکر روایات نیز اهتمام داشته و اخبار اهل بیت(ع) را از کتابها و تفسیرهاى روایى نقل کرده است. نخست به تفسیر آیه به آیه و سپس به نقل و بررسى روایات در ذیل آیات و کلمات مفسران مىپردازد و به جنبه درایى و علمى نیز در توضیح آیات، توجه کرده است. کتاب تفسیرى او روان، ساده و داراى جهتگیرى تربیتى و بحثهاى اجتماعى و هدایتى است. از اینرو، تفسیر او تربیتى و اجتماعى نیز هست. این مطلبی است که حجت‌الاسلام مؤدب در کتاب روش‌هاى تفسیر قرآن به آن اشاره کرده است.
ایکنا: روش تفسیری مؤلف چیست؟
آیت‌الله قرشی درباره روش تفسیری و سبک نگارش تفسیر خود می‌نویسد: سبکى که در نوشتن تفسیر اتخاذ کرده‌ام این است که در این تفسیر ابتدا قسمتى از آیات که به نظر نگارنده با هم ارتباط دارند، نوشته شده، و ترجمه آیات در ذیل آنها بیان مىگردد. سپس مطالب تفسیرى در سه بخش: کلمهها، شرح‌ها و نکتهها بررسى مىشود بدین طریق که ذیل عنوان «کلمهها» متن آنها توضیح داده مىشود و ذیل عنوان «شرح‌ها» آیات شریفه مورد تفسیر قرار مىگیرد و در ذیل عنوان سوم برداشت‌هایى که مىشود از آیات کرد و مطالبى که مربوط به آنهاست بیان مىشود. از خداوند امیدوار چنانم که این نوشته براى همگان مفید و مورد استفاده قرار گیرد و این تلاش از مؤلف موجب رضایت او و مورد قبولش واقع شود «ربنا علیک توکلنا و الیک انبنا و الیک المصیر». (تفسیر احسن الحدیث ج1 ص 26)
لازم به ذکر است که منابع تفسیرى مؤلّف، نوعاً از تفاسیر پیشینیان مىباشد. مؤلّف محترم، در ذیل عنوان نکتهها، به مباحث موضوعى نیز پرداخته است.
ایکنا: رویکرد و گرایش مفسر و تفسیر روشن چیست؟
رویکرد این تفسیر، اجتماعی ـ هدایتى و تربیتى است. نویسنده در ابتداى هر سوره غرض سوره را مطرح کرده و بیشتر به نظرات علامه طباطبایى گرایش دارد. به عنوان نمونه وی درباره غرض اصلى سوره ملک می‌نویسد: بیان ربوبیت عامه الهى است. علامه بزرگوار محمدحسین طباطبایى در تفسیر گران‌قدر المیزان و استاد سیدعلى‌اکبر قرشى در تفسیر احسن الحدیث معتقدند که محور اصلى و غرض واحد سوره مبارکه «الملک» بیان عمومیت ربوبیت الهى است. ربوبیت تامه الهى در مقابل پندار عامیانه و جاهلانه بسیارى از مشرکان است که معتقد بودند خداوند متعال خالق همه جهان است، اما پس از خلقت اداره و تدبیر هستى را به سایر موجودات واگذار کرده است. اگر از آنان سؤال مىشد چه کسى زمین و آسمان و حتى خودشان را آفریده است؟ به‌صراحت و با تأکید بسیار مىگفتند بدون شک خداوند عزیز و علیم سکان‌دار خلقت هستى است. اما باز هم بت‌ها را مىپرستیدند و آنها را واسط فیض خداوند مىدانستند. شرک در ربوبیت نه تنها در میان مشرکان مکه وجود داشت، بلکه جزئى از اعتقادات اکثر ملل و اقوام آن عصر بود. دو خدایى بودن زرتشتیان، سه خدائى بودن مسیحیان تنها نمونههاى بارز این انحراف عقیدتى بود. این اعتقادات امروزه نیز به صورت شرک خفى یا جلى در میان اکثر انسان‌ها جارى است.
علامه طباطبایى در بیان نظر خود مىگوید: «غرض این سوره بیان عمومیت ربوبیت خداى تعالى براى تمامى عالم است، عمومیت ربوبیت الهى در مقابل مسلک وثنىهاست که معتقدند براى هریک از نواحى عالم رب جداگانه است که یا از خیل فرشتگان است، و یا از مخلوقات دیگر و خداى عز و جل ربّ همه عالم نیست، بلکه تنها رب الارباب است و بس.» تفسیر احسن الحدیث نیز با عباراتى نزدیک به آنچه علامه گفته است، این قول را شرح داده و در انتها نتیجه گرفته است که غرض سوره بیان گستردگى ربوبیت و توحید خداست که منجر به معاد مىشود.
ایکنا: ویژگی‌های خاص و امتیازات و تمایزات این تفسیر چیست؟
از جمله ویژگی‌های خاص نویسنده تفسیر ابراز ارادت به انقلاب اسلامی و بنیانگذار آن است تا جایی که وی در این باره می‌نویسد: «انقلاب اسلامى ایران که به دست تواناى فرزند قرآن حضرت امام خمینى (مد ظله) پایهگذارى شده، نمونه دیگرى از آثار قرآن مجید است، این انقلاب از قرآن الهام گرفته و اهداف قرآن در آن پیاده مىشود: قلع و قمع محاربین و مفسدین، مبارزه با شرق و غرب و قدرت‌هاى شیطانى، جهاد با کفار و اهل طغیان، ایستادن در مقابل منافقین، ارتباط با دولت‌هایى که به‌فکر مسالمت هستند، اجرای حدود الهى، تشکیل مجلس شوراى اسلامى، به انزوا کشاندن شرک و کفر، طرفدارى از مستضعفان جهان، بسیج نیروهاى مسلمان و صدها امثال آن، نمونههاى درخشانى از فرمودههاى قرآن مجید است که چهره محیط ایران را چهره اسلامى و توحیدى کرده و محیط رجعت قرآن، رجعت رسول‌الله، رجعت امامان معصوم(ع) را به وجود آورده است، آرى باید به قرآن روى آورد و براى سعادت دو جهان از قرآن و فرموده اهل بیت(ع) که «ثقلین» هستند الهام گرفت.»
ایکنا: چه چیزی این تفسیر را این تفسیر کرده است و نه تفسیری دیگر؟ مرادم این است که چه چیزی را می‌توان از ویژگی‌های منحصر به فرد آن دانست؟
قلم روان نویسنده و جمع‌آوری و تحلیل‌های این نویسنده و تاثیر پذیری خاص وی از علامه طباطبایی باعث شده است که وی تفسیری جالب را ارائه بدهد. در عین حال تفسیری است که نقل اقوال زیاد و پیچیده را رها کرده است یا آنها را به زبان ساده بیان نموده است. تبیین سؤالات ذهنی مخاطبان و توضیح روان آیات مشکل نشان از توجه مفسر این تفسیر به فهم مخاطبان دارد.
ایکنا: مخاطبان این تفسیر چه کسانی هستند و چه پیش‌نیازی برای کسانی که به سراغ آن می‌روند لازم است؟
به نظر می رسد حداقل سنی مخاطبان این تفسیر، جوانان هستند. ولی با این وصف، اگر کسی اهل مطالعات کتب تفسیری باشد مطالعه این کتاب در کنار تفسیر نمونه و تفسیر مهر و یا بعد از مطالعه تفسیر نور مفید و پر ثمر است. بسیاری از مطالب این تفسیر با کمی دقت حتی برای نوجوانان نیز قابل فهم است.
ایکنا: ارزیابی شما از این تفسیر چیست؟
در مجموع می‌توان این تفسیر را تفسیری روان و مفید برای آشنایی با تفسیر قرآن به حساب آورد. گر چه به نظر می‌رسد اگر کسی قبل از مطالعه این تفسیر، تفسیری ساده‌تر و روان‌تر را مطالعه کند، بهتر می‌تواند از این تفسیر استفاده کند.
نظم این تفسیر در ارائه مطالب، سادگی، پرهیز از مطالب تفصیلی، بررسی دقیق و در عین حال مختصر لغات امتیازی خاص به این تفسیر بخشیده است.
