روان جاوید در تفسیر کلام مجید؛ تفسیری برای فهم همگانی

به گزارش خبرگزاری بین‌اللملی قرآن (ایکنا)، آیت‌الله حاج‌میرزامحمد ثقفی تهرانی در سال 1313 هجری قمری تهران متولد و در سال 1405 هجری قمری در همین شهر از دنیا رفت. کتاب «روان جاوید در تفسیر کلام مجید» یکی از تفاسیر فارسی و ارزنده معاصر است که به قلم این محقق قرآنی نوشته شده است.

آغاز زمان نگارش روان جاوید در تفسیر کلام مجید از تبدیل عنوان کتاب به حروف ابجد معلوم می‌شود. نگارش این تفسیر در رمضان سال 1360 یعنی یک ماه پس از اشغال ایران توسط متفقین در مهر ماه سال 1320 آغاز شده است. این تفسیر برای اولین بار در پنج جلد، 3000 صفحه و در سال 1329 شمسی در قطع وزیری توسط دارالکتب الاسلامیه منتشر شد. چاپ بعدی این تفسیر در سال 1344 شمسی و چاپ سوم توسط انتشارات برهان و در سالهای 1356-1358 شمسی روانه بازار شد. در چاپ آخر اشکالاتی برطرف گردید که عبارت بودند از عدم اعراب و شماره‌گذاری آیات، عدم وجود فهرستی جامع و غلط‌های املایی. به رغم تصحیح و انتشار مجدد این کتاب به شکلی مناسب، برخی تغییرات زیادی را که در ویراست آخر صورت پذیرفته است، به خصوص در ترجمه متن حاوی اشکال ارزیابی کرده‌اند.

ثقفی تهرانی مقدمات را نزد آقا میرزا کـوچک‌ و آقـا‌ شیخ‌ آقا بزرگ اخوان ساوجیان به‌ پایان رساند و در ادامه تحصیل قریب هفت سال در آن‌ شهر‌ اقامت‌ داشـت و معقول را در‌ نزد‌ سید الحـکما و المـجتهدین آقـای حاج سید ابو الحسن رفیعی قزوینی و اصول خـارج و عـمده مـباحث فقهیه را از شیخ عـبد الکـریم حائری یزدی آموخت و از ایشان جواز اجتهاد گرفت.

ثقفی تهرانی آثار دیگری نیز دارد که عبارتند از «غرر العوائد» در حواشی بر «درر الفوائد» آیت الله حایری، حواشی بر «تقریرات منظومه» سید ابوالحسن رفیعی، دیوان اشعار، حاشیه بر مکاسب شیخ مرتضى انصارى، حاشیه بر کفایة الاصول آخوند خراسان، حاشیه‌اى جامع بر منظومه حاج ملا هادى سبزوارى و ... .

ده امتیاز تفسیر روان جاوید

آیت‌الله آقامیرزا یوسف ایروانی که مقدمات چاپ این اثر را انجام داده است، امتیازات این تفسیر را این طور بیان می‌کند: "آن چه این بنده در حین اشتغال به تصحیح و مقابله آن کتاب، استخراج و ضبط نمودم، جمعا ده مزیّت است: اهتمام به جنبه موعظه قرآن، اشتمال بر تحقیقات نو، کوشش در بررسى‌هاى فقهى، اشتمال بر حقایقى که به طرق غیر عادى یافت شده است، تطبیق استادانه ظواهر آیات با ظواهر اخبار معارض، جمع بین روایات مختلف تفسیرى بر پایه روش فقهى و ذوق ادبى، ساده‌نویسى در عین داشتن معانى بلند، شرح و بیان تفسیر شریف صافى، استقلال آیات از نظر تفسیر و  اهتمام کتاب بر مطالب بکر."

اهتمام به اهل بیت (ع) در تفسیر

نگاهی به فهرست جلد اول کتاب نشان می‌دهد که روان جاوید در تفسیر برخی از آیات به معارف اهل بیت اهتمام داشته و تایید اعتقادات شیعی را یادآوری کرده است. از این جمله می‌توان به این عناوین اشاره کرد: دیدن حضرت آدم انوار اهل بیت (ع) را در عرش و توسل به ایشان، تأویل کلام الهی به رفتار عثمان با دوستان حضرت امیر (ع)، خبر دادن حضرت رسول (ص) از شهادت امام حسن و امام حسین علیهماالسلام و قیام حضرت مهدی (عج)، تأویل قسمت آخر آیه شریفه و من اظلم ممن ... به زمان ظهور حضور قائم (عج)، ائمه از خصوصیات اشخاص قبل از ولادت خبر می‌دادند، و اما الذین ابیضت وجوههم شیعیان امیرالمومنین‌اند.

روش تفسیر

تفسیر روان جاوید مبتنی بر سه مقدمه است. اینکه قرآن برای هدایت متقین است، تفسیر آن بدون ارجاع به احادیث ممکن نیست و اینکه مخاطب این تفسیر عموم هستند. مولف از بحث‎های فنی و تخصصی فاصله گرفته است و کوشش کرده است تا به ابعاد علمی، کلامی و فلسفی ناظر به نکات هدایتی قرآن بیشتر بپردازد.

روش کار مولف این است که پس از آوردن چند آیه و ترجمه آن ذیل عناوینی چون ایقاظ، ارشاد، تحقیق و ... ارائه کرده است و نکات مهم مربوط به آیه را ذکر کرده است. به عنوان نمونه در تفسیر آیه «مالک یوم الدین» در خصوص تفاوت میان قرائت «مالک» و «ملک» بیان کرده و در توضیح کلمه «یوم» نکته فقهی در خصوص تعیین نیمه شب شرعی آورده است.

مفسر از آن‌جا که به ضرورت نقش حدیث اعتقاد دارد از تفسیر مأثور «صافی» اثر مرحوم فیض کاشانی استفاده کرده است. هرچند وی قائل به تفسیر مأثور است، اما این باعث نمی‌شود که در تفسیر اجتهاد کند. ثقفی کوشیده است تا از مباحث موضوعی مستقل فارسی نیز استفاده کرده و در بحث‌های فقهی، کلامی و فلسفی نیز وارد شود. «گزارش وی از برخی کوشش‌‎های اهل حکمت در تببین استدلالی و عقلانی معاد جسامی و انتقاد او از برخی توضیحات حکما با این علارت که این توضیحات با ظواهر آیات و اخبار وفق ندارد» خبر از آشنایی‌اش به فلسفه اسلامی دارد.

تفسیری برای فهم همگانی

نگاهی به تفاسیر معاصر فارسی نشان‌ از آگاهی مفسران به ضرورت فهم همگانی کتاب الله دارد. ثقفی تهرانی هم در عنوان تفسیر و هم در محتوای آن کوشش کرده است که به روانی متن که برای فهم همگانی اثرش ضروری است امنتدار باقی بماند. مفسر کوشش کرده است به دور از مباحث تخصصی مطالب ضروری در کلام، فقه و فلسفه اسلامی را با زبانی ساده برای عموم بیان کند.