گام بیست‌وهشتم روزه‌داری؛ خدایا برای عمل به مستحبات یاریم کن

به گزارش ایکنا، آخرین روزها و شب‌های ماه رمضان فرا رسیده است. مهیای عیدی بزرگ می‌شویم و اکنون وقت آن است که به درجه‌ای از ایمان و یقین رسیده باشیم که از واجبات عبور کرده و برای خالص‌تر شدن، عبد‌تر شدن و محبوب‌تر شدن از خدا بخواهیم که ما را در عمل به مستحبات یاری کند.

در دعای روز بیست و هشتم ماه رمضان از خدا می‌خواهیم: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ اللهمّ وفّر حظّی فیهِ من النّوافِلِ واکْرِمْنی فیهِ بإحْضارِ المَسائِلِ وقَرّبِ فیهِ وسیلتی الیکَ من بینِ الوسائل یا من لا یَشْغَلُهُ الحاحُ المُلِحّین؛ خدایا زیاد کن بهره مرا در آن از اقدام به مستحبات و گرامی دار در آن به حاضر کردن و یا داشتن مسائل و نزدیک گردان در آن وسیله‌ام به سویت از میان وسیله‌ها ای آنکه سرگرمش نکند اصرار و سماجت اصرارکنندگان».

مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح دعای روز 28 رمضان آورده است: خدایا مرا در این روز از اعمال نافله و مستحبات بهره وافر عطا فرما و به حاضر و آماده ساختن مسائل(یعنی اموری که مسئول آن هستم در دنیا و آخرت) در حقم کرم فرما و وسیله مرا بین وسائل و اسباب به سوی خودت نزدیک ساز ای خدایی که سماجت و الحاح بندگان تو را (از کار لطف و جود و بخشش) بازنخواهد داشت.

وی ادامه داد: در شبانه‌روز برای نمازهای یومیه، نمازهای نافله وجود دارد که انسان به وسیله آنها می‌تواند به خداوند(عزوجل) بیش از پیش تقرب جوید، چراکه نمازهای نافله، نمازهای اضافه بر نمازهای واجب در شبانه‌روز است که ضعف‌های نمازگزار در نمازهای واجب را از نظر توجه و حضور قلب در نماز به سوی خالق یکتا جبران می‌کند.

این استاد اخلاق در شرح «وفرحظی فیه من النوافل» می‌گوید: همانطور که می‌دانیم در انجام هر کاری مخصوصا کارهای نیک و صالح باید از طرف خداوند برای هر بنده‌ای توفیق حاصل شود تا بتواند آن را انجام دهد، لذا در این روز برای آنکه بتوانیم نمازهای نافله را بجا آورده و از حظ و بهره معنوی آن به طور وافر بهره‌مند گردیم از خداوند خواستاریم که ما را در این روز از این موهبت بزرگ محروم نگرداند.

آیت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح فراز بعدی دعا «واکرمنی فیه باحضار المسائل» اظهار می‌کند: هر یک از ما ممکن است که امروز و لحظه‌ای که در آن نفس می‌کشیم و پلک می‌زنیم آخرین لحظات عمر ما باشد و باید بار سفر از این دنیای وانفسا بسته و به عالم آخرت که جاودان و همیشگی است سفر کنیم و آگاهیم که خداوند از ما و از هرچه که در این دنیا با هر مسئولیتی و سمتی انجام داده‌ایم، سئوال و بازخواست خواهد کرد. «ان تبدوا ما فی انفسکم او تغفوه یحاسبکم به الله» یعنی هرچه که در آشکار و نهان (انجام داده‌اید) خداوند از شما محاسبه خواهدکرد و هر کسی نتیجه اعمال خود را می‌بیند. فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره و من یعمل مثقال ذره شرا یره یعنی «کسی که به مقدار ذره‌ای کار نیک انجام داده باشد پاداشش را می‌بیند و کسی که به مقدار ذره‌ای کار زشتی انجام داده باشد کیفر آن را می‌بیند».

وی می‌افزاید: با توجه به آیات و توضیح بالا درمی‌یابیم منظور از باحضار المسائل همان آمادگی قبل از مرگ برای پاسخگویی به بازخواست‌هایی است که از طرف ذات اقدس از انسان می‌شود، چرا که همه مسئولیم و داشتن مسئولیت در دنیا بسیار سنگین است و انسان را در عالم آخرت گرفتار بازخواست بیشتری می‌کند، که ما از خداوند خواستاریم که در این روز ما را برای حاضر کردن خود برای چنین روزی یاری کند.

این استاد برجسته اخلاق با اشاره به فراز آخر دعا «و قرب فیه وسیلتی الیک من بین الوسائل یا من لایشغله الحاح الملحین» می‌گوید:‌ همان طور که می‌دانیم در آخرت از تک تک اعضای بدن انسان، سئوال خواهدشد که آیا در مسیر طاعت الهی بوده‌اند یا نه که با توجه به آن در می‌یابیم شاید منظور از «وسیلتی» در این دعا همان اعضا و جوارح انسان باشد که از خداوند می‌خواهیم که وسایل (اعضا و جوارح) ما را نزدیک خود سازد. یعنی اعضا و جوارح ما را تابع و فرمانبردار ذات اقدسش گرداند نه تابع شیطان ملعون و رانده شده از درگاهش، که اطاعت و فرمانبرداری از ذات اقدس خداوند مساوی با سعادت جاودانی است، اما نافرمانی از ذات اقدس او شقاوت ابدی است.

حجت‌الاسلام روح‌الله بیدرام، نویسنده و پژوهشگر دینی در کتاب «نجوای روزه‌داران» در تفسیر دعای روز بیستم و هشتم ماه رمضان آورده است:

بهره وافر از اعمال نافله و مستحبات

«نوافل» جمع نافله است. نافله از ریشه لغوى «نَفل»، به معناى زیادى و افزایش است. «نوافل» یعنى نمازهاى مستحبى، که زیاده از واجبات و فرایض است. هر عمل خوب و مستحبى که انجامش واجب و الزامى نباشد و بالاتر از حد تکلیف الزامى باشد، «نوافل» است. بهره‏‌اى که انسان از انجام کارهاى استحبابى و فوق برنامه می‌برد، در جهت حفظ بیشتر واجبات است.

وقتى کسى بیش از مقدار واجبات، تکالیفى را هم که الزامى نیست ولى انجامش خوب است انجام دهد، این نشان‌دهنده علاقه و کشش او به طاعات و حسنات است، به نحوى که حتى خارج از تکلیف شرعى واجب، محبت صالحات، او را به عمل نیک وامى‏‌دارد.

بهره بردن از نوافل: برای بهره‌وری از نوافل، قرآن کریم راهکاری را نشان می‌دهد و آن اینکه: «وَ مِنْ الْلَیْلِ فَتَهَجَّدَ بِهِ نَافِلَةٍ لَکَ عَسَی أنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَحْمُوداً؛ پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن و نماز بخوان، این یک وظیفه اضافی برای توست، تا پروردگارت تو را به مقامی درخور ستایش برانگیزد».

اجابت خواسته‌ها

یکی از صفات خدای متعال قَاضِی الْحَاجَات است و از صفات انسان سراپا فقر، نیازمندی و حاجتمندی، لطف و کرم خدای متعال به این است که از سر بنده‌نوازی و بنده‌پروری به نیازهای او رسیدگی کند و حاجاتش را برآورد و چون بنده‌اش روی نیاز به سوی او آورد، او را دست خالی از پیشگاه خود نراند. کسی که برای طلب حاجت و نیاز به سوی بی‌نیاز می‌رود، باید بداند که تنها در جهان هستی خداوند است که بی‌نیاز مطلق است و همه نیازمند اویند، تنها او قادر است که نیازهای مخلوقاتش را برآورد، لذا با حسن ظن و اطمینان به اجابت، در خانه او را با اصرار بکوبد و دعا کند، و حوائجش را بخواهد و به او بگوید: «و أکْرِمْنِی فِیهِ بِأحْضَارِ الْمَسَائِلِ؛ ای کریم به اجابت خواسته‌ها و برآوردن حاجاتم بر من کرامت فرما».

بهترین و نزدیک‌ترین وسیله

وسیله به معنی تقرب جستن و یا چیزی است که باعث تقرب شده و یا نتیجه‌ای که از تقرب حاصل می‌‌شود. بدین ترتیب وسیله مفهوم بسیار وسیعی دارد که هر کار نیک و شایسته‌ای را شامل می‌شود و هر صفت برجسته در مفهوم آن درج است، زیرا همه اینها موجب قرب پروردگار است. از امیرالمؤمنین علی(ع) روایت شده که آن حضرت فرمود: همانا بهترین چیزی که انسان‌ها می‌توانند به آن به خدای سبحان نزدیک شوند، ایمان به خدا و ایمان به پیامبر(ص) و جهاد در راه خداست، که جهاد قله بلند اسلام و یکتا دانستن خدا براساس فطرت انسانی است.

قرآن کریم نیز خطاب به مؤمنین می‌فرماید: «یَاأیُّهَا الّذِینَ امَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَ جَاهَدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، پرهیزکاری پیشه کنید و وسیله‌ای برای تقرب به خدا، انتخاب نمایید و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید.» در این آیه از مؤمنان خواسته شد تا برای رسیدن به رستگاری و فلاح سه کار را انجام دهد: ۱ـ تقوای الهی را پیشه خود سازد. ۲ـ برای تقرب به خدا وسیله‌ای انتخاب کند. ۳ـ در راه خدا جهاد و تلاش کند.

مصادیق وسیله: وسیله هر چیزی است که انسان را به خدا نزدیک می‌کند و مؤمن باید در طلب آن باشد. در روایات مصادیق فراوانی برای وسیله ذکر شده است که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود:

۱. اطاعت خدا و اجرای فرمان‌های الهی: علی(ع) در نهج‌البلاغه در خطبه ۱۱۰ فرمود: بهترین چیزی که به وسیله آن می‌توان به خدا نزدیک شد ایمان به خدا و پیامبر اوست.

۲. قرآن: امام سجاد(ع) در دعای ۴۲ صحیفه سجادیه که به عنوان دعای ختم قرآن خوانده می‌شود فرمودند: خدایا قرآن را برای ما وسیله‌ای برای رسیدن به شریف‌ترین منزل‌های کرامت قرار ده و نردبانی که با آن به محل سلامت صعود و عروج کنم و سببی که با آن در عرصه قیامت نجات پیدا کنم و وسیله‌ای قرار ده تا با آن بر نعمت خانه اقامه یعنی قیامت قدم بگذارم.

۳. امامان معصوم و اهل‌بیت: یکی از مصادیق بارز وسیله برای تقرب به خداوند، انبیا و اهل‌بیت هستند که روایات ما بر این امر تأکید دارد.

پافشاری بر خواسته‌ها در دعا

یکی از صفات ذاتی خداوند متعال علم است که صفت سمیع بودن و بصیر بودن از آن ناشی می‌شود و خداوند چون عالم مطلق است و بر همه چیز علم دارد، لذا ندای همه نیایشگران و ضجه و ناله همه حاجتمندان را می‌شنود و چون بر هر کاری قادر است و قدرتی جز او نیست، بر برآورده کردن تمام حاجات نیازمندان نیز قادر خواهد بود به بیانی دیگر، این عبارات و خواندن خداوند با این اسما و صفات به جهت اصرار ورزیدن در طلب و خواسته است که اصرار و سماجت در طلب حاجت یکی از رموز استجابت دعا شمرده شده است. خداوند، نداى این همه بندگان را در هرجا مى‏‌شنود و دعاى همه را، به هر زبانى سمیع و مجیب است، اما پاسخ یک دعا و ندا او را از دیگر نیازها و رازها و دعاها باز نمى‏‌دارد. این از ضعف ماست که اگر به کارى مى‏‌پردازیم از کارهاى دیگر باز مى‏‌مانیم. در دعاى «جوشن کبیر»، بند (۹۹) مى‏‌خوانیم: «اى خدایى که شنیدنى او را از شنیدن دیگر مشغول نمى‏‌کند، اى خدایى که کارى او را از کار دیگر باز نمى‏‌دارد، اى خدایى که سخنى او را از سخن دیگر باز نمى‏‌دارد، اى خدایى که سؤالى او را از سؤال دیگر به اشتباه نمى‏‌اندازد، اى خدایى که چیزى او را حاجب از چیز دیگر نیست. ای خدایى که اصرار اصرارکنندگان او را ملول و ناراحت نمى‏‌کند...».