مدیریت وقف در کویت؛ از مسجدسازی تا توسعه علمی و اجتماعی

به گزارش ایکنا، سنت حسنه وقف از دیرباز در همه ادیان آسمانی و جوامع بشری مورد توجه و اهتمام وافر بوده است. دین مبین اسلام نیز همچون سایر ادیان الهی اهتمام ویژه‌ای به ترویج وقف در بین مسلمانان دارد.
 
در طی قرون متمادی نهاد وقف نقطه اتکا و مهمترین بستر تعالی دین و یکی از زیرساخت‌های کلیدی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی اداره جوامع بوده است.
 
در کشور کویت که در منطقه خاورمیانه واقع و دارای 85 درصد جمعیت مسلمان است، وقف اموال و املاک از دیرباز با ساختن مساجد و تخصیص موقوفات به آنها آغاز شده است.
 
وقف در آن دوران بیانگر نوعی همیاری اجتماعی بوده است که بدون نظارت مرکزی در جامعه آن زمان کویت صورت می‌گرفت لذا هیچ نهادی روند اقدامات وقفی را هدایت و مدیریت نمی‌کرد.
 
خبرگزاری ایکنا در این گزارش به بررسی وضعیت سازمان‌های خیریه و اقدامات این سازمان‌ها در جامعه مسلمان کویت می‌پردازد:
 
با آغاز قرن بیستم، اداره اوقاف کویت در سال 1921 تأسیس شد و مدیریت و نظارت بر اوقاف را در حد توان بر عهده گرفت. در سال 1948 محدوده اختیارات این اداره گسترش یافت و آن را قادر ساخت که با تحرکی وسیع‌تر فعالیت‌های مربوط به وقف را در خدمت اماکن دینی و نیازمندان سامان بخشد.
 
اداره اوقاف با تشکیل هیئت‌ امنای اوقاف توانست مشارکت مردمی در نظارت بر امور وقف را تحقق ببخشد.
 
در کویت 3 نهاد اصلی در ارتباط با وقف فعالیت‌ می‌کنند که عبارتند از: شورای امور اوقاف، وزارت اوقاف و امور اسلامی، و نهاد دبیرخانه مرکزی اوقاف. شورای امور اوقاف بالاترین مقام نظارت بر امور اوقاف است و سیاست‌های عمومی مربوط به اوقاف را پیشنهاد می‌کند. این شورا تصمیمات لازم را جهت اقداماتی که دبیرخانه مرکزی اوقاف برای رسیدن به اهدافش باید انجام دهد اتخاذ می‌کند.
 
دبیرخانه مرکزی اوقاف کویت
 
دبیرخانه مرکزی اوقاف کویت از سال 1993 تشکیل شد و به امور مربوط به وقف در این کشور پرداخت. این دبیرخانه وظیفه دعوت به وقف و انجام همه امور مربوط به آن، از جمله مدیریت و نظارت بر اموال و املاک وقفی، سرمایه‌گذاری آنها و به‌کارگیری درآمد حاصله در چارچوب اهداف و شرایط تعیین شده توسط واقفان را عهده‌دار شد.
 
مسابقات دبیرخانه مرکزی اوقاف
 
این دبیرخانه به منظور برقراری ارتباط با بخش‌های مختلف جامعه کویت و همچنین با هدف بالا بردن شور و انگیزه افراد جامعه به برگزاری مسابقاتی در زمینه‌های علمی، فکری و اسلامی می‌پردازد که شامل موارد زیر است: مسابقات حفظ و تلاوت قرآن کریم، مسابقات مطالعاتی وقفی، داستان‌نویسی کودکان، فعالیت‌های داوطلبانه، اختراع دستگاه‌ها و برنامه‌ها و مسابقات شعر عربی.
 

قوانین وقف در کویت
 
در کویت برای سرمایه‌گذاری در وقف قوانین و شرایطی قرار داده شده است که می‌توان به مواردی چون جلوگیری از ربا در سرمایه‌گذاری، جلوگیری از وجود حرام در سرمایه‌گذاری، جلوگیری از استفاده از رشوه و هدایا در سرمایه‌گذاری، جلوگیری از فریب و تقلب در سرمایه‌گذاری، جلوگیری از احتکار در سرمایه‌گذاری و جلوگیری از خیانت در سرمایه‌گذاری اشاره کرد.
 
شروط صحیح بودن وقف
 
کشور کویت برای صحیح بودن وقف شروطی قرار داده است از جمله اینکه واقف عاقل و بالغ باشد و سن او بالاتر از 18 سال باشد. همچنین موقوفه از نظر قانونی و شرعی برای واقف باشد و در رهن یا شراکت کسی نباشد. شرط دیگر این است که از نظر شرعی، موقوفه بر امور حرام نباشد و همچنین شک و تردیدی پس از مرگ واقف وجود نداشته باشد.
 
نیات وقف در کویت
 
وقف در کویت از زمان به وجود آمدن این کشور یکی از نمادهای اسلامی آن به حساب می‌آمد و از همان ابتدا خیّران بسیار زیادی بودند که به ساخت مسجد برای انجام اعمال خیر و همچنین برگزاری نماز جماعت در آن می‌پرداختند. علاوه بر آن، افراد بسیاری بودند که با توجه به توصیه‌های الهی، ثلث اموال خود را برای ساخت مساجد هزینه می‌کردند. 
 
الف) وقف در مسجد: از جمله نیات وقف در مسجد، اجاره دادن موقوفات مسجد و کسب در‌آمد از آنها و سپس پرداخت حقوق امامان و مؤذنان از محل درآمد آن است. همچنین از اجاره موقوفات برای تأمین هزینه‌های تعمیر مساجد، تعمیر مسکن امام و مؤذنان مساجد، تهیه تجهیزات مسجد از قبیل فرش، چراغ و ...، تهیه افطار روزه‌داران و ایجاد مدارس حفظ قرآن در مساجد استفاده می‌شود.
 
ب) وقف اطعام: هدف از این نوع وقف تهیه مواد غذایی ضروری در روستاها و توزیع آنها بین مردم در ایام خاص از جمله مراسم، جشن‌ها و اعیاد و همچنین اطعام فقرا و نیازمندان در داخل و خارج کشور است.
 
ج) وقف حیوانات قربانی: در این نوع وقف به توزیع گوشت‌های قربانی بین نیازمندان داخل و خارج کویت در اعیاد مبارکه پرداخته می‌شود.
 
د) وقف خیریه: در این نوع وقف به ساخت مساجد و مراکز درمانی پرداخته می‌شود.
 
هـ) وقف بر دانشجویان علوم: این نوع وقف به تهیه و توزیع کتب، مجله‌ها، نشریه‌ها و ... و توزیع آنها در کشورهای اسلامی و همچنین اعزام دانشجو به دیگر کشورها برای مطالعه و آموزش علوم پزشکی و دیگر علوم اختصاص داده می‌شود.
 
و) وقف توزیع آب: این نوع وقف شامل رساندن و انتقال آب به مساجد و مکان‌های عمومی و همچنین حفر چاه‌هایی در کشورهای اسلامی فقیر و محروم است.
 
ز) وقف بر قرآن کریم: این نوع وقف شامل آموزش قرآن، چاپ و نشر و توزیع مصاحف است.
 
ح) وقف بر مردگان: در این نوع وقف به انجام اعمال و امور خاص مردگان از جمله غسل، تدفین و ... برای رسیدن خیر و منفعت و رحمت آن بر مردگان پرداخته می‌شود.
 
ط) وقف رحمت: این نوع وقف مربوط به فقرا و نیازمندان است که شامل: وقف توزیع آب، وقف افطار روزه‌داران، وقف گوشت قربانی و وقف حمایت از ایتام می‌شود.
 
ی) وقف زندگی: این نوع وقف برای درمان بیماران و ساخت بیمارستان و تجهیزات درمانی، برای معلولان و گروه‌های خاص و برای طلاب علوم اسلامی و مدارس مستضعفان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
 
ک) وقف خیرات: این نوع وقف، 3 دسته وقف خیریه عمومی، وقف برای اصلاح روابط اجتماعی و وقف برای چاپ و انتشار کتب سودمند را شامل می‌شود.
 

وقف جعفری در کویت
 
زمانی که هنوز قانونگذاری در دولت کویت وجود نداشت، امور اوقاف براساس قواعد مذهب مالکی، به عنوان مذهب رسمی حکومت اداره می‌شد و در مذهب شیعه امامیه نیز قوانین مذهب جعفری بر آن حاکم بود. از این رو در هر دو مذهب وقف‌نامه‌ها به دست علمای دینی نوشته می‌شد. اما حاکم کویت در سال 1951 میلادی فرمانی مبنی بر اجرای احکام شرعی ویژه وقف صادر کرد. این فرمان به قانونی تبدیل شد و از آن زمان تاکنون امور اوقاف براساس آن اداره می‌شود.
 
وقف جعفری در مواردی چون مساجد، قرآن کریم، حسینیه‌ها و امور خیرخواهانه عمومی (قربانی، خانواده‌های نیازمند، افطار، فقرا، ایتام، درمان و ...) مصرف می‌شود.
 
مساجد و اماکن مذهبی شاخص کشور کویت
 
در کویت بیش از 200 مسجد آباد وجود دارد که 135 مسجد مربوط به اهل سنت و حدود 65 مسجد مربوط به شیعیان است.
 
طبق بعضی آمار حدود 800 حسینیه، تکیه و دیوانیه‌ در کویت موجود است که 125 حسینیه بزرگ و رسمی و دارای مجوز است و بقیه شامل دیوانیه‌ها یا حسینیه‌های خانگی است. سخنرانی‌ها و مراسم در این حسینیه‌ها به زبان عربی است جز چند مورد که به زبان فارسی ارائه می‌شود.
 
از زیباترین و مهمترین مساجد کشور کویت می‌توان به مسجد الکبیر، مسجد الخلیفه، مسجد شیخ فاطمه و حسینیه‌های جعفریه، سید عمران و آل یاسین اشاره کرد چرا که هم از لحاظ معماری و هم از نظر هویت فرهنگی در کویت شاخص هستند.

 مسجد الکبیر

این مسجد در نزدیکی ساحل خلیج فارس واقع شده است که ساخت آن در سال 1121 آغاز در سال 1186 با هزینه 14 میلیون دینار به پایان رسید. مسجد الکبیر بزرگترین مسجد در کشور کویت محسوب می‌شود که سالانه در شب‌های ماه مبارک رمضان پذیرای تا 120 هزار نمازگزار است.
 
مسجد الخلیفه

مسجد الخلیفه یکی از قدیمی‌ترین مساجد در کویت است که در نزدیکی مجلس سنای این کشور واقع شده است. این مسجد توسط خاندان حاکم آل خلیفه در بحرین پس از خروج او از کویت تأسیس شد.
 
مسجد شیخ فاطمه

مسجد شیخ فاطمه در حومه شهر کویت واقع شده است که در ماه رمضان از هزاران نمازگزار استقبال می‌کند. مناره‌های این مسجد به شکل شمع ساخته شده که میان معماری گنبد و مناره و سایر مؤلفه‌های آن نوعی تعادل برقرار کند. این بنا یکی از آثار معماری معاصر اسلامی و نشانه‌‌ای از هنر اسلامی است که نقطه عطفی در کویت به شمار می‌رود.
 
حسینیه جعفریه
حسینیه جعفریه اولین حسینیه رسمی در کویت به شمار می‌آید و لقب مادر حسینیه‌ها را به خود اختصاص داده است. این حسینیه در سال 1825 میلادی در یک خانه کوچک وقفی دایر شد و 25 سال پیش از سوی مرحوم آیت‌الله حاج میرزا علی حائری وقف رسمی شد. این حسینیه تنها حسینیه‌ای در کویت است که به‌طور روزانه و در طول ایام سال مجالس حسینی و وعظ دایر می‌کند.
 
حسینیه آل یاسین
این حسینیه در آغاز، دیوانیه‌ای بود که به منزل خاندان حاج یاسین حداد در منطقه صوابر قدیم ملحق بوده و دوشنبه شب‌ها مجالس وعظ برگزار می‌کرد. این حسینیه علی‌رغم شرایط سخت، به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
 
برخی نهادهای فعال در زمینه مدیریت وقف در کشور کویت
 
علاوه بر وزارت اوقاف و امور اسلامی، دبیرخانه مرکزی اوقاف و شورای امور اوقاف که پیش‌تر توضیح داده شد، نهادهای دیگری از جمله صندوق‌های وقف، مؤسسات خیریه، بیت الزکات، سازمان دولتی امور کودکان، جمعیت خیریه نجات و جمعیت کویتی مراقبت از کودکان ناتوان ذهنی نیز در زمینه وقف در کشور کویت فعالیت می‌کنند.
 
صندوق‌های وقف چارچوب گسترد‌‌ه‌تری برای انجام فعالیت‌های وقفی است و هدف از ایجاد آن، جلب مشارکت مردم در تلاش‌هایی است که به منظور احیای سنت وقف و در راستای پاسخگویی به نیازهای اجتماعی انجام می‌شود.
 
در سال 2016 میلادی چهار صندوق وقفی فعال در کویت یعنی صندوق وقف قرآن کریم و علوم قرآنی، صندوق وقف توسعه علمی و اجتماعی، صندوق وقف بهداشت و درمان و صندوق وقف امداد و کمک فعالیت داشتند.
 
مؤسسات خیریه در سراسر کشور کویت پراکنده شده‌اند و از طریق جمع‌آوری کمک‌های مردمی و بعضاً زکات و دیگر انواع صدقات به یاری افراد نیازمند در داخل و خارج از کویت می‌پردازند.
 
سازمان بیت الزکات نیز در سال 1982 میلادی زیر نظر وزیر اوقاف و امور اسلامی و با هدف جمع‌آوری و توزیع مناسب زکات و استفاده از درآمدهای زکات در جهت توسعه و پیشرفت سریع کشور تأسیس شد.
 
سازمان دولتی امور کودکان هم در سال 1983 میلادی و با هدف سرپرستی کودکان بی‌سرپرست و همچنین حفاظت و نگهداری از اموال و دارایی‌های این کودکان تأسیس شد که اکنون تحت نظارت وزیر اوقاف و امور اسلامی فعالیت می‌کند.
 
جمعیت خیریه نجات یک نهاد غیر دولتی و پیشگام در فعالیت‌های بشر دوستانه در کویت است که به دنبال برنامه‌های خیرخواهانه انسانی و بهبود وضعیت فقرا در سراسر دنیا است.
 

جمعیت خیریه مراقبت از کودکان ناتوان ذهنی هم از سال 1999 با توجه به سختی‌‌هایی که در آموزش و یادگیری اینگونه کودکان وجود داشت، تأسیس شد و تمام هم و غم خود را در جهت بهبود شرایط و همچنین درمان آنها به کار گرفت. در سال 2005 این جمعیت رسماً راه‌اندازی شد و به صورت ویژه به امور کودکان ناتوان ذهنی پرداخت.
 
معرفی برخی مراکز زیرمجموعه وزارت اوقاف و امور اسلامی کویت
 
مرکز قاریان کوچک: مرکزی برای آموزش زبان عربی و همچنین حفظ و ترتیل قرآن کریم برای دانش آموزان و نوجوانان کویتی است که در آن، فایل‌های صوتی و تصویری آموزش قرآن ارائه می‌شود.
 

براساس آمار 50 هزار دانش‌آموز در خواندن زبان عربی مشکل دارند. لذا با توجه به ضعف دانش‌آموزان کویتی در خواندن زبان عربی، نیاز به چنین مراکزی در کویت احساس شد.
 
از این رو، دپارتمان امور قرآن کریم وزارت اوقاف و امور اسلامی به ایجاد این مرکز برای آموزش به کودکان 4 تا 8 سال پرداخته است و به دانش‌آموزان نیز آموزش‌هایی می‌دهد.
 
اداره آموزش اسلامی: دولت کویت از زمان‌های قدیم به حفظ و ترویج قرآن بین مردم اهمیت می‌داده است. اداره آموزش اسلامی هدف خود را بر پایه تعلیم و آموزش قرآن کریم، حفظ آن و انتشار آن بین تمامی مسلمانان بنا نهاده است.
 
در حال حاضر 90 مرکز حفظ قرآن در کویت وجود دارد که به بیش از 20 هزار مدرسه و دارالقرآن خدمت‌رسانی می‌‌کنند. همچنین وزارت اوقاف تعدادی از این مراکز را در مراکز اصلاح و تربیت ایجاد کرده است تا کسانی که در اینگونه مراکز هستند نیز بتوانند از خدمات قرآنی استفاده کنند.
 
اداره سراج منیر: این بخش در ارتباط با آموزش قرآن و مفاهیم اسلامی برای کودکان در مدارس و مراکز آموزشی فعالیت می‌کند. در این بخش کتاب‌ها و دیگر وسایل کمک آموزشی مورد نیاز برای دانش آموزان تهیه می‌شود.
 

فهرست منابع:
کتاب «آشنایی با نظام وقف و امور خیریه در کشور کویت»، گردآورنده دفتر نوسازی و تحول معاونت توسعه و پشتیبانی سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران، ۱۳۹۶

https://www.awqaf.gov.kw/ar
http://hawzahnews.com/textversiondetail/281740
https://zakathouse.org.kw
https://alnajat.org.kw

https://quran.awqaf.gov.kw/ar/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81%20%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B2%D8%A7%D9%8A%D8%A7

https://seraj.awqaf.gov.kw/ar/%D8%B9%D9%86%20%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC

https://www.awqaf.org.kw/AR/Pages/Funds.aspx?NO=6

گزارش از: فرشته صدیقی