روش‌های آموزش قرآن نیاز به بازنگری دارد
میزگرد بررسی وضعیت آموزش عمومی قرآن کریم در دومین گردهمایی ایده‌پردازان قرآنی با حضور چهار نفر از پیشکسوتان، اساتید و مدیران قرآنی برگزار و در بخشی از این میزگرد بر بازنگری شیوه‌های آموزش قرآن کریم در مدارس تأکید شد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، دومین گردهمایی ایده‌پردازان قرآنی امروز پنج‌شنبه ششم دی با حضور جمعی از پیشکسوتان، اساتید و معلمان قرآن کریم در حسینیه امام خمینی (ره) در دو نوبت صبح و بعدازظهر برگزار شد. در نوبت صبح این مراسم صاحبان شش ایده برتر قرآنی به ارائه ایده‌های خود پرداختند.
در نوبت بعدازظهر نیز ابتدا ابوالفضل جویائیان، از قاریان ممتاز کشورمان به تلاوت آیاتی از کلام‌الله مجید پرداخت و در ادامه علی توسلی، مدیر کانون مدارس اسلامی به بیان نکاتی در مورد دومین گردهمایی ایده‌پردازان قرآنی پرداخت.
دائمی شدن دبیرخانه ایده‌پردازان قرآنی
وی در ابتدای صحبت‌های خود از همه کسانی که در اجرا و پیش رفتن این گردهمایی همکاری داشته‌اند قدردانی کرد و گفت: در دومین گردهمایی حدود ۱۴۰ طرح از طریق معلمین به دبیرخانه ارسال شد. این طرح‌ها از سوی گروه داوری که همه از اساتید مطرح و شناخته شده کشور هستند، مورد ارزیابی قرار گرفت و در نهایت ۲۷ طرح به عنوان طرح برگزیده انتخاب شد. از بین این ۲۷ طرح، شش طرح در این جلسه ارائه شد.
توسلی افزود: ۲۱ طرح برگزیده دیگر، این امکان را داشتند که در نمایشگاه جانبی این گردهمایی طرح‌های خود را ارائه دهند و به بیان دیدگاه‌های خود برای بازدیدکنندگان بپردازند.
مدیر کانون مدارس اسلامی با طرح این سوال که چرا این همایش برگزار می‌شود و چرا دبیرخانه ایده‌پردازان شکل گرفت؟ گفت: حدود دو سال قبل این مسئله مطرح شد که مدارس اسلامی برای قرآن چه کرده‌اند و چه برنامه مشخصی برای کار قرآنی در کشور در مدارس اسلامی اجرا شده است؛ متعاقب این موضوع و طرح سوالاتی از این دست که آیا می‌شود به الگویی برای آموزش قرآن در مدارس دست یافت یا خیر؟
وی افزود: این موارد باعث شد از همکاران خودمان در مدارس اسلامی در مرکز تهران درخواست کنیم این موضوع را راهبری کنند و به این ترتیب دبیرخانه‌ای شکل گرفت تا امروز دومین همایش گردهمایی ایده‌پردازان برگزار شود.
توسلی با اشاره به برگزاری دوره اول این گردهمایی در اوایل امسال، تصریح کرد: در دوره اول در خدمت موسسات قرآنی بودیم و در گام دوم در خدمت معلمان هستیم. همچنین در پایان این گردهمایی بیانیه‌ای در نظر گرفته شده که در آن برخی مباحث به شکل مطالبه‌گرایانه مطرح شده است تا به بحث آموزش قرآن در مدارس کمک کنند.
وی در ادامه با تأکید بر دائمی شدن دبیرخانه ایده‌پردازان قرآنی بیان کرد: این دبیرخانه با مساعدت، مشارکت و همکاری شما بزرگوران به طور دائمی فعالیت خواهد داشت تا از طریق آن تجربه دو دوره گردهمایی ایده‌پردازان تعمیم پیدا کند و زمینه ارتقای فعالیت‌ها را بیش از پیش فراهم کنیم.
وی در پایان با تأکید بر اینکه نکته جدی‌تر و مهم‌تر تسری دادن این ایده‌ها به سایر مدارس است، بیان کرد: یکی از موضوعاتی که دنبال آن هستیم توسعه آموزش عدالتی است.
بیانیه دومین گردهمایی ایده‌پردازان قرآنی
بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این مراسم بیانیه دومین گردهمایی ایده‌پردازان قرآنی از سوی هادی صلحجو، مجری این مراسم قرائت شد که متن آن به شرح زیر است.
بسم الله الرحمن الرحیم
بیانیه دومین ایده‌پردازان قرآنی کشور
امام خمینی رحمه‌الله علیه: «شما ای فرزندان برومند اسلام! تدریس قرآن در هر رشته‌ای از آن را مد نظر و مقصد اعالی خود قرار دهید.» صحیفه امام؛ ج ۲۰؛ ص ۹۲ با تأسی بر فرمایش بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی و تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب اسلامی نسبت به اهتمام معلمان و نظام آموزشی در ارتقای آموزش قرآن به‌ویژه در سیاست‌های کلی نظام در تحول بنیادین آموزش و پرورش، انتظار می‌رود:
۱- از آنجا که مهم‌ترین رکن تعلیم و تربیت مدارس، معلمان هستند؛ با اجرای صحیح طرح ارتقای صلاحیت‌های حرفه‌ای آموزگاران و دبیران، در ارتقای توانایی‌های تخصصی معلمان قرآن توسط وزارت آموزش و پرورش تلاش شود.
۲- با تشکیل «راهبران قرآنی» در گروه‌های آموزشی مناطق آموزش و پرورش از سوی معاونت ابتدایی، نسبت به تقویت نظارت و پشتیبانی مستمر از برنامه درسی قرآن اقدام لازم صورت گیرد.
۳ - طبق برنامه مشخص و با تعیین تمهیدات لازم از جمله برگزاری دوره‌های تخصصی از مراکز دارالقرآن‌های ۷۰۰ گانه آموزش و پرورش و نیز تشکل‌های قرآنی و کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور به عنوان «ناظران قرآنی» مدارس استفاده و در سامانه ویژه‌ای ثبت شود.
۴- سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه و معاونت قرآن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کمیسیون ویژه‌ای برای ارتقای وضعیت قرآنی مدارس آموزش و پرورش تشکیل داده و با کمک جدی به دارالقرآن‌ها اسباب ارتقای دانش‌آموزان را فراهم کنند.
۵- کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کریم با حمایت از جشنواره ایده‌های قرآنی، ضمن تمرکز بر «پیوست آموزشی» طرح‌های پیشنهادی، زمینه اجرای تمام قد برنامه درسی قرآن را در مدارس فراهم آورد.
۶- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در تولید برنامه‌های آموزشی قرآن در قالب‌های نو و جذاب برنامه‌ریزی و اقدام کند.
۷- اداره کل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش معلمان نخبه قرآنی مدارس را شناسایی و از ایده‌ها و طرح‌های آنان حمایت کرده و به دیگر مدارس معرفی کند.
۸- مدارسی که در امور قرآنی دانش آموزان خویش پیشتاز هستند شناسایی و برای بهره‌برداری از طرح‌های آنان در سایر مدارس اقدام شود.
۹- نسبت به تأسیس مرکزی، با هدف شناسایی و راهنمایی ایده‌پردازان حوزه آموزش عمومی قرآن و ترویج آن در جامعه و به ویژه مدارس اقدام لازم صورت پذیرد.
۱۰- کانون مدارس اسلامی برای استمرار و پیگیری فعالیت‌ها و بهره‌مندی از ایده‌های نو، دبیرخانه دائمی ایده‌پردازان قرآنی را به صورت فعال تشکیل دهد.
در پایان، بیان این نکته را لازم می‌داند که با توجه به ضرورت اولویت «آموزش عمومی قرآن» (نسبت به فعالیت‌های صرفا ً تبلیغی و ترویجی) به ویژه در شرایط کنونی جامعه؛ موضوع تربیت و تامین معلمان توانمند قرآن در قالب یک شبکه منسجم و برنامه مستمر و سامانه مشخص در اولویت برنامه‌های شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی و نیز پیگیری مجدانه کمیسیون‌های محترم آموزشی و فرهنگی مجلس شورای اسلامی قرار گیرد؛ چرا که اجرایی‌سازی سند تحول بنیادین از مجرای آموزش و ارتقای صلاحیت‌های معلمان قابل تحقق و تامین خواهد بود.
بر اساس گزارش ایکنا برگزاری میزگردی با موضوع آموزش عمومی قرآن کریم بخش دیگری از برنامه‌های دومین گردهمایی ایده‌پردازان قرآنی در نوبت بعدازظهر بود. در این میزگرد سیدمهدی سیف، منصور قصری‌زاده، محمدتقی میرزاجانی و سیدمحمد دلبری، به بیان نکاتی در این زمینه پرداختند.
شیوه آموزش عمومی قرآن نیاز به بازنگری دارد
در ابتدای این میزگرد سیدمهدی سیف به بیان نکاتی پرداخت و گفت: بسیار علاقه‌مند بودم تعداد بیشتری از اساتید و پیشکسوتانی که برند آموزش کشور هستند هم در این مراسم بودند، امیدوارم برای ادوار آینده شاهد این دسته از اساتید پیشکسوت نیز باشیم.
سیف افزود: یکی از دستاورد‌های این گردهمایی ملاقات با یکدیگر است، این موضوع از خواسته‌های قرآن هم هست، در جا‌های مختلف فرموده است که مومنین با هم ملاقات داشته باشند، تبادل نظر و گفت‌و‌گو کنند. اولین کسی که گفت‌و‌گو را آغاز کرد خداوند متعال بود لذا این بحث ملاقات و گفت‌و‌گو یک سیره و اخلاق الهی است.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان در ادامه در پاسخ به این سوالی در مورد آموزش قرآن در کتب درسی طی سال‌های گذشته که وی نیز در گروه تألیف این کتب حضور داشته است، اظهار کرد: من مسئولیتی در آموزش و پرورش نداشته‌ام که بر اساس آن تصمیم‌گیری کرده باشم، تنها در حد یک کارشناس بوده‌ام. قبلاً آموزش روخوانی شیوه‌هایی داشته است، اما این وحی منزل نیست و باید بازنگری شود.
وی افزود: یکی از اهداف اصلی زندگی انسان رسیدم به رشد و تکامل است، لذا قطعاً باید بازنگری در شیوه‌های آموزش صورت بگیرد و در این حوزه به یک بازسازی مجدد دست بزنیم. کارشناسان قبلاً اینگونه به ذهنشان رسیده بود. نکته‌ای که وجود دارد این است که باید تعادل داشته باشیم و سهم هر چیزی در آموزش لحاظ شود. یعنی همه مسائل قرائت از روخوانی و روانخوانی گرفته تا وقف و ابتدا و تجوید و حفظ و ... را در نظر بگیریم. اما باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که ما قرآن را می‌خوانیم تا چه شود؟ تا با مفاهیم آشنا شویم. پس پرداختن به مفاهیم نیز لازم است. اینجا یک ضلع سوم هم وجود دارد که همان بهره‌مندی از قرآن در رفتار است؛ لذا همه این مهارت‌ها باید به روز شود.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان اظهار کرد: برخی اوقات من به عنوان معلم روخوانی قرآن کار را سخت می‌کنم، چه کسی می‌گوید روش آسان در روخوانی وجود ندارد؟ آیا، چون ما به این روش دست نیافته‌ام پس روش آسان آموزش وجود ندارد؟ ما می‌توانیم روخوانی آسان و حفظ آسان و ... داشته باشیم منتها باید روش آن را پیدا کنیم.
سیف در پایان اظهار کرد: مفاهیم هم باید سطح‌بندی و آسان‌سازی و همگانی شود. یکی از نکاتی که در این گردهمایی خیلی تکرار شد آموزش عمومی قرآن کریم بود. اگر آموزش را دو قسمت کنیم یک قسمت آموزش عمومی و یکی هم آموزش تخصصی است، الان دغدغه و گمشده ما آموزش عمومی است.
کارکرد رسانه در آموزش عمومی قرآن
بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این میزگرد منصور قصری‌زاده، قاری بین‌المللی و مدیر رادیو قرآن به بیان نکاتی پرداخت. وی در ابتدای صحبت‌های خود و در پاسخ به سوال مجری میزگرد در مورد کارنامه رادیو قرآن در توسعه آموزش عمومی قرآن کریم گفت: قاعدتاً آن چیزی که بر عهده رسانه است اولاً این است که آن چه از پدیده‌ها و رخداد‌ها در سطح جامعه انجام می‌شود را پوشش داده و به آن ضریب بدهد تا ارتباط این رویداد‌ها را با مخاطب نزدیک کند و این دو را به هم پیوند بزند.
وی افزود: در عین حال خود رسانه هم این وظیفه را دارد که سطحی از آموزش را بر عهده بگیرد. قرائت، خواندن و انس با قرآن تابع عوامل مختلفی است. قبل از این باید یک سوال پاسخ داده شود و آن هم اینکه راه ورود همه ما به سمت قرآن کریم و ادامه دادن این مسیر از نوجوانی تا جوانی و میانسالی و سالمندی چه بوده است؟ ما ادعا می‌کنیم به اندازه خودمان به ساحت قرآن انس داریم، همین ارادت محصول چه آموزشی بوده است؟ اگر به این سوال پاسخ درستی داده شود بسیاری از مشکلاتی که در آموزش قرآن از تخصصی تا عمومی وجود دارد، از بین خواهد رفت.
قصری‌زاده در ادامه به اشاره به اینکه نگاهی به پشت سر خود بیندازیم و ببینیم در چه شرایطی قرآن را آموخته‌ایم، تصریح کرد: تجربه اندک من به عنوان یک نمونه از بیشمار نمونه این است که فقط رفتار و الگوی عملی است که می‌تواند باعث گرایش مردم به سمت قرآن کریم شود. ما ابتدا باید عشق به قرآن را در افراد ایجاد کنیم. اولین الگو در این زمینه هم پدر و مادر و بعد مسائل اجتماعی و فرهنگ و ... است. البته نظامات رسانه‌ای هم تأثیر خود را دارد.
مدیر رادیو قرآن در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود با طرح این سوال که نتیجه کار چه بوده است، گفت: همان افرادی که درست عمل کرده‌اند و عزیزانی که مدعی هستند در مسیر قرائت قرآن درست گام برداشته‌اند و اصولی و مبنایی کار کرده‌اند چه خروجی داشته‌اند.
این قاری بین‌المللی کشورمان در بخش دیگری از صحبت‌های خود به معرفی برخی برنامه‌های رادیو قرآن که در حوزه آموزش قرآن تولید شده است اشاره و بیان کرد: ما در رسانه به سهم خودمان در حال تولید فضا‌هایی هستیم که بر اساس آن آموزش عمومی قرآن بیشتر ترویج شود اما من تنها یک گوشه از کار را دارم و نمی‌توانم همه گوشه‌های دیگر کشور را در دست داشته باشم.
نقش تلاوت‌های ماندگار در انس مردم به قرآن
بر اساس گزارش ایکنا، در ادامه این میزگرد محمدتقی میرزاجانی، معاون آموزش، پژوهش و ارتباطات شورای عالی قرآن نیز به بیان مطالبی پرداخت. وی در پاسخ به این سوال که شورای عالی قرآن چه کمکی به دستگاه‌ها در زمینه آموزش عمومی قرآن می‌تواند داشته باشد، گفت: قاعدتاً قالب عزیزانی که در جلسه حضور دارند با شنیدن یک فراز و یا یک سوره و یک تلاوت از یک قاری خوشخوان جرقه اولیه انس با قرآن کریم در او ایجاد شده است؛ لذا این موضوع نکته مهمی است و عرضه آثار فاخر در عرصه هنر مقدس تلاوت قرآن می‌تواند زمینه‌ساز انس با قرآن شود، بنابراین موضوع آموزش عمومی با آموزش تخصصی یک تأثیر و تأثر دوطرفه دارد.
میرزاجانی در ادامه به معرفی گوشه‌ای از فعالیت‌های قرآنی که زیر نظر دفتر مقام معظم رهبری اجرا می‌شود، اشاره و اظهار کرد: دفتر رهبر انقلاب سه نهاد قرآنی دارد که شامل شورای عالی قرآن، مرکز طبع و نشر و کمیته دعوت و اعزام قاریان است. کار اصلی شورای عالی قرآن توسعه و رشد جریان تلاوت قرآن در کشور و به ویژه در سازمان صدا و سیما هست. مرکز طبع و نشر جمهوری اسلامی ایران نیز به صورت علمی در حوزه رسم الضبط قرآن کریم نقش ایفا می‌کند و مأموریت اصلی آن تهیه مصحف رسمی جمهوری اسلامی ایران است. مجموعه کمیته دعوت و اعزام قاریان قرآن کریم نیز تعیین کردن مصداق اعزام‌ها به کشورهای مختلف جهان را بر عهده دارد.
وی افزود: در حوزه شورای عالی قرآن یکی از کار‌هایی که دنبال می‌کنیم برگزاری طرح ارزیابی قاریان و مدرسان قرآن کریم است. سیزدهمین دوره این طرح در حال برگزاری است، هر دوره از این طرح متشکل از آزمون‌های متعدد است که در آن قاریان حضور می‌یابند و در نهایت در یکی از درجات یک تا چهار طبقه‌بندی می‌شوند و مدرک مربوطه که معتبرترین مدرک در این حوزه است را دریافت می‌کنند.
میرزاجانی بیان کرد: مدارک درجه سه و چهار چند گرایش دارد که از جمله آنها گرایش معلم قرائت قرآن، معلم روش تدریس قرآن، معلم آموزش عمومی و معلم آموزش نونهالان است، زمانی که افراد این مدارم را دریافت کنند از مزایای آن استفاده خواهند کرد. به همین بهانه تألیفاتی داشته‌ایم که از جمله آنها آشنایی با برنامه‌های آموزش عمومی قرآن، روانشناسی رشد و یادگیری اولین و مهم‌ترین گام آموزش قرآن شامل بررسی و تحلیل آموزش روخوانی قرآن، بررسی تطبیقی روش‌های آموزش تلاوت قرآن کریم، کتاب راهبرد‌های تدریس و مدیریت کلاس درس و بررسی تطبیقی روش‌های آموزش قرآن نونهالان است.
میرزاجانی در بخش دیگری از صحبت‌ها خود به سنت اقراء و احیا آن در سال‌های اخیر اشاره و اظهار کرد: این سنت حسنه در سال‌های نه چندان دور در ایران هم رواج داشت، اما بعد‌ها کمرنگ شد، شورای عالی قرآن از سال ۹۵ به بعد تلاش کرد این سنت را احیا کند. در همین راستا با دعوت از تعدادی از صاحبان اجازه از کشورهای مصر، سوریه و عراق صد‌ها نفر از این اساتید مجوز را دریافت کرده‌اند و می‌توانند در جریان آموزش عمومی قرآن کمک کنند.
نگاهی به تاریخچه آموزش قرآن در آموزش و پرورش
در ادامه این میزگرد سیدمحمد دلبری، عضو شورای برنامه‌ریزی و تألیف کتاب دین و زندگی نیز به بیان نکاتی پرداخت. وی با اشاره به اینکه میزان جنگ‌هایی که در طول تاریخ رخ داده و کشتاری که به دلیل اختلاف بر سر مرز‌های جغرافیایی اتفاق افتاده بسیار کمتر از جنگ‌ها و کشته‌هایی است که به خاطر اختلاف مفاهیم رخ داده است، گفت: مفاهیم عدالت و ظلم، آزادی و اسارت، ایمان و کفر را در نظر بگیرید و ببینید به خاطر اختلاف در این مفاهیم چقدر جنگ رخ داده و چه تعداد آدم کشته شده است.
دلبری در ادامه به بیان تاریخچه‌ای از آموزش عمومی قرآن کریم در کشور پرداخت و افزود: بحث آموزش قرآن به عنوان یک مفهوم ۱۰۱ سال در کشور ما سابقه دارد. یعنی ۱۰۱ سال از زمان آموزش قرآن به صورت رسمی سپری می‌شود. در ادامه نگاهی گذرا به اتفاقاتی که در طی این ۱۰۱ سال رخ داده است خواهم داشت. شورای عالی معارف سال ۱۳۰۰ در کشور تشکیل شد، و به تبع آن از سال ۱۳۰۲ اولین هدف‌نویسی در حوزه آموزش قرآن کریم برای دوره ابتدایی اتفاق افتاد. در آنجا هم البته اسمی از قرآن نیست، اما در محتوا قرآن یکی از اصلی‌ترین موضوعات است. آنجا برای قرائت حد و مرز مشخص شده است، در آن دوره متن آموزش وجود ندارد فقط کتاب فارسی است که متن دارد و قرآن باید از روی قرآن آموزش داده شود.
وی افزود: در آن سال هیچ آموزشی برای سال اول در نظر گرفته نشده است، اما برای سال دوم سه جزء، سال سوم ۱۰ جزء و سال چهارم تمام قرآن باید تلاوت شود. در ادامه در سال ۱۳۰۳ دو پایه به پایه‌ها برای فراگیری آموزش قرآن کریم اضافه می‌شود و قرآن و درس عربی هم اضافه می‌شود، اما عربی نقشی در آموزش قرآن ندارد. در این دوره برنامه تفسیری قرآن متفاوت می‌شود. در این سال برنامه آموزش قرآن به پایه پنجم و ششم نیز اضافه می‌شود و تأکید می‌شود که قرآن آموزش داده شده باید مجود یعنی با تجوید باشد. همان سال برنامه درسی دخترانه نیز تصویب می‌شود که آموزش قرآن در آن هیچ تفاوتی نمی‌کند.
وی در ادامه افزود: این تغییرات ادامه می‌یابد تا اینکه به سال ۱۳۴۱ می‌رسیم، در این سال یک برنامه درسی متفاوت برای دوره ابتدایی نوشته و در آنجا قرآن به صورت جدی‌تر وارد می‌شود، به این معنا که این بار بحث قرآن در اهداف دوره ابتدایی مطرح شده و نام قرآن آورده می‌شود، اما با این تفاوت که محتوا متفاوت می‌شود و آموزش قرآن به معنای خواندن، فهمیدن و عمل کردن معنا می‌شود.
دلبری با اشاره به اینکه آنچه در مسیر برنامه درسی و آموزش قرآن اتفاق می‌افتد فاقد یک نظام روشن است، گفت: مشخص نیست چه اتفاقی در این مسیر رخ داده و چه تحقیق و پژوهشی انجام شده که یک باره آموزش قرآن در مدارس از یک جزء به هفت و از هفت به قطعات می‌رسد. گویی افرادی کنار هم نشسته و تصمیم گرفته‌اند چه کنند.
وی با تأکید بر اینکه در حوزه پژوهشی در زمینه قرآن تقریباً در نقطه صفر هستیم، گفت: یک پژوهش در مورد آسیب‌شناسی آموزش قرآن برای نابینایان و ناشنوایان در دست اجرا داشتم که هیچ پژوهشی در این زمینه در ایران وجود نداشت در حالی که با انبوهی از مقالات از کشورهای، مالزی، اندونزی، فیلیپین و ... مواجه بودیم. پیشنهاد من این است که یک بار امتحان کنیم و فضای پژوهش را برای آموزش قرآن فراهم کنیم، خودمان را محور آموزش در نظر نگیریم. ایده‌های فردی محترم هستند، اما نمی‌توانند در نظام عمومی حضور پیدا کند.
تجلیل از ایده‌های برتر در حوزه آموزش قرآن
بر اساس گزارش ایکنا در بخش پایانی این مراسم از برگزیدگان دومین گردهمایی ایده‌پردازان قرآنی در سه سطح ایده‌های برتر، ایده‌های منتخب و ایده‌های شایسته تقدیر تجلیل به عمل آمد که به شرح زیر است.
بخش ایده‌های برتر
راضیه ملکی‌راد
رسول محمدزاده
سبیکه سادات سرمدی‌نیا
زهرا حاج‌امینی
ایده‌های منتخب
فرزانه آقاجعفری
زهرا حاج‌هادی
فاطمه نمازی
هاجر نیکبخت
سجاد اسحاقیان
مهدیه سعداللهی گلستان
هدیه مهری
مائده رعنایی‌فر
صفورا عطابخش
محمدحسین بناکاران
ایده‌های شایسته تقدیر
افسانه یاوری
زهرا نجفی
داوران ایده‌های قرآنی
مسعود وکیل
سیدعباس انجام
محمود کریمی
حسینعلی شریف
رضا نباتی
امیر طریقت
انتهای پیام
