Tövbənin şərtləri və növləri
Tövbə günahın əvəz və islahedicisi olmalıdır. Xüsusən də əgər bu günahın ictimai və hərtərəfli nəticələri varsa. Məsələn, camaata deyilməli olan həqiqətləri gizlətməyin tövbəsi odur ki, insan o məsələləri aydın şəkildə ifadə etsin.
Quran həqiqəti gizlədənləri ən şiddətli lənətlərlə hədələdikdən sonra buyurur: “Mən ancaq tövbə edənləri, yaxşı işlər görənləri və (Tövratda buyurduqlarımı) bəlli edənləri əfv edərəm. Mən tövbələri qəbul edənəm, mərhəmətliyəm!” (Bəqərə, 160).
Bu ayədə tövbənin növü günahın növü ilə tamamilə mütənasibdir. Quranda tövbədən əlavə bir vəzifəni ifadə etməyən bir ayə olmaya bilər. Məsələn, «اصلحوا» (islah edirlər) ifadəsinə çox vaxt «تابوا» (tövbə edirlər) ifadəsinin yanında rast gəlinir. (Ali-İmran, 89; Nur, 5; Nəhl,119). Yəni tövbə edən şəxs tövbə edib qəlbən tövbə etməkdən əlavə, keçmiş pis əməllərini də islah etməlidir.
Münafiqlərin tövbəsinin kənarında, müxtəlif vəzifələr bəyan edilmişdir, o cümlədən buyurur:
«الاّالّذینَ تابوا واَصلِحوا واعتَصِموا باللّه واَخلِصوا دینَهم لِلّه فاُولئك مَع المؤمنین» (نساء، ۱۴۶).
Baxmayaraq ki, münafiqlər cəhənnəmin dibindədirlər, lakin hər dəfə tövbə edib keçmişin səhvlərini islah edəndə «واصلحوا» və qeyri-müsəlmanlardan (Şərq və Qərb və Tağutlardan) asılı olmaq əvəzinə, «واعتصموا باللّه» yalnız Allaha üz tutmalıdırlar. Bidət və qarışıq bir məktəb yaratmaq əvəzinə yalnız Allahın qanuna və Allahın Rəsulunun (s) sünnəsinə əməl etməlidirlər. «واخلصوا دِینَهُم لِلّه» Dini və dini fəaliyyətləri sırf Allah xatirinə yerinə yetirin. Bu vəzifələri tövbə ilə birlikdə yerinə yetirsinlər və getdikləri yoldan həqiqətən peşman olduqlarını göstərsinlər. Biz də onları möminlərlə birlikdə qərar verərik «فاولئك مع المؤمنین».
Bəzi ayələrdə (Tövbə, 5 və 11) «تابوا» ifadəsinin yanında «أقاموا الصلوة و آتوا الزّكوة» kimi başqa ifadələr də gəlib. Yəni tövbə edən müşriklər namaz qılmalı və zəkat verməlidirlər.
Digər ayələrdə isə görürük ki, tövbə ilə yanaşı, saleh əməl və iman şərti bəyan edilir (Furqan, 71; Taha, 82 və Məryəm, 60).
Qısacası: Tövbə təkcə peşmançılıq deyil, insanların haqqı onlara verilməli və Allahın haqqı yerinə yetirilməli, ziyanlar islah edilməli, dinin gizli həqiqətləri aşkara çıxarılmalı, küfrlər imana, şirklər tövhidə çevrilməlidir ki, həqiqi tövbə baş vermiş olsun.
Möhsin Qəraəti tərəfindən yazılmış "İslamın əqidə prinsipləri (Məad)" kitabından götürülmüşdür.
