Möminlər üçün üç "Vəlinin" təyin edildiyi ayə
Hicri 10-cu ildə, yəni Həzrət Peyğəmbər (s) həcc etmək üçün Məkkəyə getdiyi ildə bir ayə nazil oldu və buyurdu: “Həqiqətən sizin başçınız və işlərinizin ixtiyar sahibi yalnız Allah, Onun peyğəmbəri və iman gətirənlər – namaz qılıb rüku halında zəkat verən kəslərdir. (Hər iki məzhəb tərəfindən nəql edilmiş rəvayətlərə əsasən, cəm şəkildə buyurulan bu ayənin yeganə nümunəsi Əli əleyhis-salam və onun rüku halında üzük bağışlamasıdır)” (Maidə, 55). Allah bu ayədə deyir ki, sizin “vəliyyiniz” yalnız bu üç fərd olacaq. “İnnəmə” inhisarçılığı çatdırır ki, “bu var və bundan başqa bir şey yoxdur”, yəni bundan başqa bir şey yoxdur və şübhəsiz ki, sizin Vəliniz ancaq “Allah” və Allahın Rəsulu (s) və iman gətirənlər.
Bu ikisi aydındır, lakin “vəlləzinə amənu” bütün möminlərin vəli olduqlarını bildirirmi? Hamı qəyyumdursa, kim itaət edəndir? Bu, qətiyyən belə deyil və “Vəli” də möminlərdəndir, çünki bu məsələ digər ayələrdə də qeyd olunur: “Və de: İstədiyinizi edin ki, tezliklə əməlinizi Allah, Onun Peyğəmbəri və möminlər (əməllərinizin dünyadakı şahidləri) görəcəklər” (Tövbə, 105). Bu ayə həm də ümmətə şahidlik və nəzarət məqamına malik olan möminlərə işarə edir.
Ayənin davamında Uca Allah bu möminlərdən kimlərin nəzərdə tutulduğunu açıqlayır: “iman gətirənlər – namaz qılıb rüku halında zəkat verən kəslərdir” (Maidə, 55). Burada ortaya çıxan sual budur ki, bu spesifikasiya ümumi qaydadırmı? Bu o deməkdirmi ki, bunu edən və rüku namazında zəkat verən hər bir şəxs vəlilik məqamına çatar? Yoxsa bu xüsusiyyətlər bunu edənin vəsfləridir və müsəlmanlar onu tanıyır? Yəni ad vermək əvəzinə sözügedən şəxsin hər kəsin bildiyi təsvirini ifadə edir. Əgər bu ümumi qayda olsaydı, bəziləri bunu edərdi. İslam tarixində heç kəs bu şəkildə İmamətə çatmamışdır və hətta belə bir şey iddia etməmişdir.
Buna görə də bütün müsəlmanlar başa düşdülər ki, bu ayə bu hadisə barəsində baş verən şəxs haqqındadır, çünki rükuda zəkat vermək özlüyündə fəzilət deyildir. Hədislərdə və tarixdə deyirdilər ki, bir yoxsul məscidə girdi, amma heç kim ona əhəmiyyət vermədi. Yoxsul dedi: İlahi, şahid ol, mən sənin peyğəmbərinin məscidinə gəldim və heç kim mənə fikir vermədi və əliboş qaldım. Əmirəl-möminin Əli (ə) rükuda idi, bir işarə edib əlini uzatdı, yoxsul üzüyü götürüb getdi.
Təfsirçilər, "Vilayət" ayəsinin Əmirəl-möminin Əlinin (ə) kəramətində nazil olması məsələsində demək olar ki, həmfikirdirlər. Sünni alimlərindən Quşçi Hənəfi(1), Mir Seyid Şərif Cürcani(2) və Səadəddin Təftazani(3) bu ayənin Əli ibn Əbi Talib (ə) haqqında nazil olması barədə təfsirçilərin yekdil rəyinə işarə edirlər. Bu məzmunda çoxlu hədislər də mövcuddur, Nəsai “Camiul-Usul”da, İbn Kəsir “Təfsirül-Quranil-Əzim”də, Təbəri, Hakim Nişaburi, İbn Əsakər və Süyuti bu məzmunda çoxlu sayda səhabələrdən müxtəlif sənədlərlə rəvayətlər nəql edirlər. Bu sahədə icma iddiasına baxmayaraq, İbn Teymiyyə Hərrani və onun tələbəsi İbn Əl-Qaim kimi insanlar bu hədisləri rədd etmişlər.
1- QoşciŞərhi, Təcridul-Etiqad, səh 368.
2- Mir Seyid Şərif Cürcani, Şərhi-Məvaqif, cild 8, səh.
3- Əl-Taftazani, Şərhi-Məqasid, cild 5, səh.
