İqtisadiyyatda Əməkdaşlıq prinsipi
“Təavün iki formada – kooperativ şirkətlər və kooperativ iqtisadiyyat şəklində müzakirə oluna bilər. Kooperativ şirkətlər Qurandakı «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ – “əhd-peymanlarınıza vəfa edin” (Maidə, 1) ayəsinin ümumi hökmü və «الْمُؤْمِنُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ – “möminlər öz şərtlərinə və müqavilələrinə sadiqdirlər” hədisinin hökmü altına daxildir.
Lakin kooperativ iqtisadiyyat və ya kooperativ hərəkat 19-cu əsrin əvvəllərində liberal kapitalist sisteminin doğurduğu pozuntuların genişlənməsindən sonra formalaşdı. Çünki bu sistemin varlıq və insan anlayışına əsaslanan baxışı praktikada elə bir istiqamətə getdi ki, istehsalın bütün artığı kapitala məxsus oldu və əmək qüvvəsi yalnız sabit maaş almağa məcbur qaldı. Bu yanaşma təbəqələr arasındakı fərqi daha da artırdı və yoxsulluğun genişlənməsinə səbəb oldu. Müxtəlif mütəfəkkirlər işçiləri xilas etmək və geniş yayılmış yoxsulluğu aradan qaldırmaq üçün kooperativ iqtisadiyyata yönəldilər.
Kooperativ iqtisadiyyat dəyər əsaslı və mənəvi iqtisadiyyatdır. Həmçinin kapitalist sisteminin dünyagörüşü və dəyərlərindən fərqlənir. Məsələn, kooperativ iqtisadiyyat, fədakarlıq, ixlas, ədalət, başqalarını düşünmək, sosial məsuliyyət və doğruluq kimi prinsiplər olmadan reallaşa bilməz; bu dəyərlər sərt mənfəətpərəstlik və rəqabət sisteminin yerinə keçməlidir. Buna baxmayaraq, Beynəlxalq Kooperativ İttifaqı kooperativ modelinin izahı və inkişafı üçün ciddi səylər göstərsə də, gözlənildiyi kimi bu sistem geniş vüsət ala bilmədi. Çünki onun genişlənməsi üçün lazımi təminatlar təqdim edilmədi.
Bu gün dünya acgöz və mənfəətpərəst kapitalist sisteminin tərəfdarlarının təsiri altında çoxsaylı problemlərlə üz-üzədir. Lakin İslamın təlimləri əsasında bu sistem üçün sağlam bir dünyagörüşü və dəyər bazası formalaşdırmaq və onu müdafiə etmək mümkündür. Əgər kooperativ tərəfdarları və Beynəlxalq Kooperativ İttifaqı insanlarda şəxsi mənfəət dairəsini İslamın genişlətdiyi şəkildə genişləndirə bilsələr, ən az xərclə böyük iqtisadi, sosial, mədəni və siyasi məqsədlərinə nail ola bilərlər.
Kapitalist sisteminin əksinə olaraq, İslam dünyagörüşündə insan təavün prinsiplərinə əməl etməklə heç nə itirdiyini düşünmür; əksinə, belə əməllərin həyatda böyük və davamlı qazanc gətirəcəyinə əmindir. Çünki o, dünya həyatının ardınca əbədi və sonsuz bir həyatın olduğunu bilir. Digər tərəfdən kapitalist iqtisadi sistem bir çox dünyagörüşü, dəyər və əsas prinsipləri baxımından İslamla uyğun gəlmir. Kooperativ iqtisadiyyat isə bəzi prinsip və davranışlarda islahat aparmaqla İslam iqtisadiyyatının bir hissəsi kimi qəbul edilə və ondan faydalanıla bilər.
3495178
