İslam əlyazmaları
“Əl-Cəzirə”nin İslam əlyazmalarının bədii aspektləri haqqında hesabatı:
Əlyazmalar sayəsində insanlar keçmiş xalqların irsi haqqında məlumat əldə edə, zamanla itirilmiş sivilizasiyaların və izləri silinmiş şəhərlərin tarixini yenidən kəşf edə bilərlər.
Böyük kitabxanalar, muzeylər, universitetlər və elmi-tədqiqat mərkəzləri bəşəriyyətin dəyərli irsi və xəzinələri sayılan minlərlə əlyazma ilə doludur. Tədqiqatçılar üçün istinad mənbəyi kimi əlyazmalar keçmişlə bu gün arasında körpü olmaqla yanaşı, dilçilik, riyaziyyat və incəsənət kimi müxtəlif sahələrdə zəngin məlumat mənbəyidir. Bu əsərlər həmişə onların mənşəyini araşdırmaq və İslam sivilizasiyasında inkişafını izləmək istəyən alimlərin diqqətini cəlb etmişdir.
Əlyazmalarla bağlı bir çox sənət növləri əlyazmaların estetik dəyərinin vurğulanmasında mühüm rol oynamışdır. Bunlara ərəb xəttatlığı, illüqrafiya və digər sənətlər daxildir.
Salih Məhəmməd Zəki Əl-Hibbi Şarcə İrs İnstitutu tərəfindən nəşr olunan “Əlyazma sənayesinin tarixi inkişafı: İslam sivilizasiyasında kağız istehsalına və əlyazma bəzəklərinə baxış” adlı kitabında əlyazma istehsalı sənayesinin inkişaf etdiyi mərhələləri, bəşəriyyətin elm və bilik sahəsində göstərdiyi səyləri araşdırır.
Bu kitab insanların öyrənmə və kitab istehsalı vasitələri hamı üçün əlçatan olana qədər biliklərin yayılmasını asanlaşdıran alətlər icad etmək üçün necə çalışdıqlarını göstərir.
Bundan əlavə, kağız sənayesinin nəqli və inkişafında İslam sivilizasiyasının rolunu araşdıraraq, ilk İslam əsrlərində xilafət mərkəzi olan Bağdadın bu sənaye üçün necə mühüm mərkəzə çevrildiyini, elm və bilik tarixində keyfiyyət dəyişikliyi yaratdığını, kitab və kitabşünaslığın daha əlçatan və geniş yayılmasına böyük töhfə verdiyini ortaya qoyur.
Salih Məhəmməd Zəki Əl-Hibbi müsəlmanların təkcə kağız istehsal etmədiyini, həm də onu kitabın dəyərini əhəmiyyətli dərəcədə artıran gözəllik və yenilik səviyyəsinə çatdırdıqlarını bildirərək, İslam sivilizasiyasında əlyazmaların təkcə elmi dərk etmə vasitəsi olmadığını, həm də sənətkarlıq və yaradıcılığın sirləri ilə dolu estetik şah əsərlərə çevrildiyini bildirib.
Zəki Əl-Hibbi kitabında İslam tarixindəki kitab istehsalı sektorunu idrak, ədəbi və mənəvi baxımdan araşdırır və bunun təsirlərinin hələ də əlyazmalarda görülə bilən bir mədəni irsi ortaya çıxardığını söyləyir.
Müəllifin əsəri iki hissə və beş bölmədən ibarətdir ki, burada kağızqayırma sənayesinin tarixi, coğrafi yayılması, Abbasilər dövründə Bağdad kimi böyük paytaxtlarda və Qərbi Asiyanın İslam ölkələrində rolu, Məğrib yazısının estetik cəhətləri, İslam əlyazmalarının Avropadakı təsiri sənədləşdirilmişdir.
Bundan əlavə, kitabda kağızın kəşfindən İslam dünyasına transferinə qədər kağız sənayesində baş verən hadisələrin ümumi qiymətləndirilməsi verilmişdir.
O, həmçinin əlyazma istehsalçıları və müsəlman alimləri tərəfindən yaradılmış keyfiyyət təkmilləşdirmələrinin nəzərdən keçirilməsini təmin edir. İslam ölkələrində kağız növü, ölçüsü, rəngi və tətbiqi baxımından fərqləndirici əlamət kimi qəbul edilmiş və müəllif statusu, mətnin keyfiyyəti və mövzu dəyəri bu yolla müəyyən edilmişdir.
Müəllif izah edir ki, kağızın ixtirası çinlilərə gedib çıxır, lakin Səmərqənd islam sivilizasiyasının başlanğıc nöqtəsi olub və Harun Rəşidin dövründə sənaye Bağdada köçüb və burada pik nöqtəyə çatıb, sonra isə bütün İslam dünyasına yayılıb.
Bu kitab İslam sivilizasiyasında yazının təkamülünü və yazının dəyişdirilməsi, bəzədilməsi və rənglənməsi üçün dəri, bağlama və sümükdən istifadəni araşdırır.
Müəllif bəzi əlyazmalarda şəkil və çertyojların bolluğunun elmi, estetik və mədəni məqsədlərlə bağlı olduğunu, dövrün ruhunu və sivilizasiyalararası mədəni qarşılıqlı əlaqəni əks etdirdiyini, əlyazmaların hazırlanmasında yüksək ixtisasa malik katib və nurçuların yetişdirilməsinə töhfə verdiyini bildirir.
Eynilə, Əl Hibbi vurğulayır ki, İslam sivilizasiyasında kitablar təkcə bilik və elmin daşıyıcısı deyil, həm də sözlərin surət və gözəlliklə harmoniya ilə birləşdiyi vahid sənət əsəridir.
4274912
