هیچ فقیهی شهادت زن را ارشادی نمی‌داند

حجت‎الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات زنان حوزه علمیه در گفت‌گو با خبرگزاری بین‎المللی قرآن(ایکنا) در پاسخ به شبهه تبعیض جنسی اسلام در مورد شهادت زنان نسبت به مردان، گفت: اینکه قرآن کریم در باب نسبت شهادت زنان و مردان، تمایز قائل شده است، امری بدیهی است ولی نباید آن را به تبعیض و تضییع حقوق زنان تعبیر کرد.

وی با اشاره به آیه شریفه «وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِیدَیْنِ من رِّجَالِکُمْ فَإِن لَّمْ یَکُونَا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاء أَن تَضِلَّ إْحْدَاهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى» بیان کرد: خداوند در این آیه تصریح می‎کند که شهادت دو زن معادل شهادت یک مرد است؛ به دلیل اینکه احتمال خطای زنان در مباحث مالی بیش از مردان است که البته در اینجا برخی از مفسران تعبیرات خاصی از جمله تفاوت قدرت حافظه و تحلیل زنان و مردان را ارائه کرده‎اند.

تشریح شهادت زن از منظر فقهی

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات زنان حوزه علمیه یادآور شد: از نظر فقهی هیچ تردیدی وجود ندارد که به حکم قرآن در برخی موارد، شهادت دو زن با یک مرد مساوی است؛ در بعضی از موارد همچون شهادت در مورد زنا، شهادت دو زن در مقابل یک مرد از سوی فقها عنوان شده است؛ مثلا برخی فقها عنوان کرده‎اند که در اینجا شهادت چهار مرد عادل لازم است ولی اگر چهار شاهد زن در اینجا حضور داشته باشند، شهادت دو مرد هم لازم است که جمعا به شش نفر می‎رسد.

وی گفت: در روایات ما هم به این مسئله اشاره شده است؛ مثلا در روایتی از امام رضا(ع) عنوان شده که در بحث رویت هلال ماه و طلاق شهادت زن پذیرفته نیست؛ البته در کنار این مباحث، در برخی امور دیگر تنها شهادت زن پذیرفته است که از آن جمله می‎توان به شهادت زن باردار در مورد بارداری‎اش اشاره کرد که از نظر فقهی شهادت زن کافی است؛ البته در برخی اوقات موارد اختلافی نیز وجود دارد.

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات زنان حوزه علمیه یادآور شد: در برخی از موارد که آیه قرآن دلالت مستقیم بر متفاوت بودن حق زن و مرد دارد، باید به برداشت‎های مختلف ناظر به جهان‌بینی‎های مختلف از این مسئله اشاره کرد.

وی ادامه داد: این تفاوت جهان‌بینی است که باعث می‏‌شود فردی با نگاه به این احکام، آن را کاملا درست بداند و یا گروهی دیگر، آن را تبعیض و عملی ضد حقوق بشر تعبیر کنند؛ اگر بر طبق ادبیات فمنیستی و لیبرالیستی به این آیات و مباحث فقهی نگریسته شود، این مطلب، امری ناروا و تبعیضی علیه حقوق جنسیتی زنان به شمار می‎‏رود.

اسلام اعطای امتیاز به مرد را ظلم در حق زن نمی‌داند

زیبایی‌نژاد اظهار کرد: نکته اصلی در مورد پذیرفتن شهادت زن در اسلام طرح بحث عدالت و ظلم است؛ در واقع اگر عنوان شود که تساوی یا عدم تساوی در اعطای یک حق و امتیاز به زن و مرد، ظلم در حق دیگری است، از نظر اسلام پذیرفته شدنی نیست.

حکمت الهی علت برخی تمایزات جنسیتی در احکام اسلامی است

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات زنان حوزه علمیه ادامه داد: این تمایزات در احکام اسلامی بنا به حکمت الهی گنجانده شده است؛ مثل اینکه مرد سرپرست خانوار است و زن نیست و موارد دیگر؛ پس تمایز حقوقی بین زن و مرد از منظر اسلامی و قرآنی مصداق بی‌عدالتی نیست.

این مدیر حوزوی یادآور شد: تفاوت گفتمان دینی با لیبرالیستی در خصوص بررسی احکام دینی، نمود و جلوه بیشتری پیدا می‎کند؛ در گفتمان لیبرالیستی مساوی بودن شهادت دو زن در برابر یک مرد، تبعیض و ظلمی مسلم در حق زنان است ولی در پارادایم اسلامی، عنوان می‎شود که خداوند صلاح بشر را بهتر از او درک کرده و بهترین نسخه را برای زندگی بشر پیچیده است، پس در مورد مسلمات دینی و قرآنی تبعیت، بهترین کار ممکن است.

شهادت زنان در حوزه احکام ارشادی نیست

وی در پاسخ به این سوال که آیا شهادت زنان در حوزه احکام ارشادی است یا خیر؟ گفت: اگر کسی این مبحث را در دایره احکام ارشادی تعریف کرده است، قطعا ناشی از عدم تامل او در متون فقهی بوده است چون هیچ فقیهی این سخن را مطرح نمی‎کند.

زیبایی‌نژاد افزود: امور ارشادی در جایی است که حکم قطعی عقلی وجود دارد؛ یعنی اگر هیچ کس حکمی هم نداده باشد، عقل مکلف به‌راحتی بتواند پاسخ را بیابد؛ مثلا اگر حکمی از جانب خداوند هم در قرآن وجود نداشته باشد، احترام به پدر و مادر یا کسی که به ما نیکی کرده است، کار پسندیده‎ای است؛ ولی اگر شرع عنوان کند که از کسی که به شما خدمتی کرده سپاس‌گذاری کنید، این امر در حدود امور یا احکام ارشادی قرار می‎گیرد؛ یعنی شرع یک حکم عقلی بدیهی را تایید کرده و به نوعی آن را امضا کرده است؛ لیکن در مسایلی چون نماز و روزه و ... که حکم قطعی عقلی وجود ندارد، احکام امری، دستوری و تشریعی تلقی شده و بر مکلفان واجب است که آن را انجام دهند.

حکم عقلی در مورد شهادت زن وجود ندارد

وی عنوان کرد: در بحث شهادت زن نیز حکم عقلی قطعی وجود ندارد؛ مگر عقل ما چقدر می‎‏تواند به زوایای پیدا و پنهان ذهن و روح و ادراکات زن و مرد دست یابد که تشخیص دهد شهادت کدام یک از آنها بر دیگری ارجح است؟ البته امروزه به‌تازگی مطالعات پیچیده و آزمایشات روانشناسی توانسته به برخی از این لایه‎ها دست پیدا کند که قطعا تا رسیدن به حد کمال راه بسیار درازی در پیش است.

نظام سرمایه‌داری خواهان تساوی امتیازات و حقوق زن و مرد است

مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات زنان حوزه علمیه قم یادآور شد: در دنیای امروز دو جریان یافته‎های علمی و سیاسی اجتماعی فعال هستند؛ سرنخ جریان سیاسی و اجتماعی نیز در دست نظام سرمایه‎داری است و این جریان به این سمت تمایل دارد که تمایزی بین زنان و مردان از حیث امتیازات و حقوق وجود نداشته باشد و خانواده نیز در حاشیه قرار بگیرد؛ زیرا این جریان سرمایه‌داری نیازمند نیروی کار ارزان و بدون دغدغه خانوادگی است؛ پس در جریان زندگی بشر باید این نیاز نظام سرمایه‎داری اشباع شود.

زنان حتی در مسایل علمی نیز احساسات خود را به همراه دارند

وی بیان کرد: در کنار جریان سرمایه‌داری، جریان علمی وجود دارد که در این جریان و به طور خاص روانشناسان جنیستی یافته‎های جدیدی را در خصوص نحوه عملکرد مغز و سیستم ادراکی و رفتاری زنان و مردان کشف کرده‎اند که مؤید نگاه اسلام است؛ پس از دهه 90 و ساخت دستگاه‎های سی تی اسکن، و قدرت یافتن بشر برای مشاهده، اندازه‌گیری و شکل حرکت خون در مغز، این نتیجه حاصل شد که نیم کره احساسی زن حتی در مسایل ریاضی هم تقویت می‎شود ولی نیم کره احساسی مغز مرد در این گونه موارد جریان داده نمی‎شود؛ از این آزمایش می‎توان ثابت کرد که زنان حتی در مسایل خشک علمی نیز احساسات خود را به همراه دارند؛ نکته دیگر آنکه این جریان تنها بخشی از یافته‎های علمی است و در آینده زوایای ناشناخته این جریان نیز کشف خواهد شد.

ترجیح امر خداوند بر فهم بشری؛ معنای بندگی

زیبایی‌نژاد عنوان کرد: حرف آخر اسلام آن است که خداوند عالم مطلق است و محیط و مختصات انسان را بهتر از ما می‎داند؛ خداوند ما را از این تمایزات با خبر کرده و به رعایت این قوانین امر کرده است؛ افتخار مسلمانان نیز رعایت این حدود الهی است و شک هم نداریم که بشر روزی به حقیقت این احکام و همچنین ضعف خود در شناخت از محیط پی خواهد برد؛ معنای بندگی خداوند هم همین است که امر خداوند را بر فهم خود مسلط کنیم ولی با وجود اینکه جریان سیاسی و فرهنگی مسلط در جهان بر خلاف این مسیر حرکت می‎کنند، مسلمانان باید به راه خود در بندگی خدا ادامه دهند.