تمسک به اصول و مسئولیت مشترک؛ ارکان اصلی وحدت اسلامی

سعید معزالدین، رایزن فرهنگی اسبق ایران در پاکستان و کارشناس مسئول روابط بین‌الملل فرهنگی در حوزه شبه قاره سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در بخش اول گفت‌وگوی خود با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به مناسبت آغاز هفته وحدت، ابعاد مختلف وحدت اسلامی را از منظر قرآن کریم تبیین کرد و گفت: مفهوم وحدت در قرآن کریم در سه مورد به کار رفته است:

 وحدت بشریت

معزالدین در تبیین وحدت بشریت به‌عنوان اولین کاربرد وحدت در قرآن با اشاره به آیه کریمه «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ: اى مردم ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بی ‏‌ردید خداوند داناى آگاه است.»(سوره حجرات آیه 13) گفت: این آیه اختلافات ظاهری قومی و قبیله‌ای را به راه درست وحدت سوق می‌دهد و ملاک برتری انسان‌ها را تقوای الهی معرفی می‌کند. در این آیه گفته شده است «لتعارفوا»، یعنی این قومیت‌ها و قبیله‌های مختلف برای این نیست که یکدیگر را انکار و نفی کنید. بلکه برای این است که یکدیگر را بشناسید و با هم انس پیدا کنید، الفت داشته باشید و یکدیگر را تحمل کنید و با ملاک برتری تقوا، همزیستی مسالمتآمیز داشته باشید.

وحدت ادیان توحیدی

مسئول پیشین ستاد کنفرانس‌های بین‌المللی وحدت اسلامی از «وحدت ادیان توحیدی» به عنوان مورد دوم کاربرد مفهوم وحدت در قرآن یاد کرد و افزود:  وحدت ادیان توحیدی یعنی وحدت پیروان دین‌هایی که ریشه آسمانی دارند و از طریق پیامبران به وحی متصل هستند و این همان اسلام به معنی اعم است که خمیرمایه و ریشه اصلی همه ادیان توحیدی است و برخورداری از معرفت دینی و الهی و ایمان به خداوند تلقی می‌شود چنانچه خداوند در قرآن می‌فرماید: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى کَلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ: بگو اى اهل کتاب بیایید بر سر سخنى که میان ما و شما یکسان است، بایستیم که جز خدا را نپرستیم و چیزى را شریک او نگردانیم و بعضى از ما بعضى دیگر را به جاى خدا به خدایى نگیرد پس اگر[از این پیشنهاد] اعراض کردند، بگویید شاهد باشید که ما مسلمانیم(نه شما)» (آل عمران آیه 64)، یعنی اهل کتاب (مسیحیان و یهودیان) بیایید و به آن چه بین ما مشترک است، روی بیاوریم و آن نکته مشترک این است که خدای ما یکی است و همه ما موحد و خداپرست هستیم. چنانچه آیه شریفه می‌فرماید: «وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاء وَیُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیُؤْتُوا الزَّکَاةَ وَذَلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ: و فرمان نیافته بودند جز اینکه خدا را بپرستند و در حالى که به توحید گراییده‏‌اند دین[خود] را براى او خالص گردانند و نماز برپا دارند و زکات بدهند و دین [ثابت و] پایدار همین است»( بینه آیه ۵)
وی در ادامه تبیین مفهوم وحدت ادیان توحیدی خاطرنشان کرد:  قرآن کریم به نقل از حضرت نوح(ع) می‌فرماید «فَإِن تَوَلَّیْتُمْ فَمَا سَأَلْتُکُم مِّنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلاَّ عَلَى اللّهِ وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ: و اگر روى گردانیدید من مزدى از شما نمی‌طلبم، پاداش من جز بر عهده خدا نیست و مأمورم که از گردان‏ندگان باشم.»( یونس آیه ۷۲). چنانچه در آیه دیگری ذکر شده است «وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِیمُ بَنِیهِ وَیَعْقُوبُ یَا بَنِیَّ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى لَکُمُ الدِّینَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إَلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ: و ابراهیم و یعقوب پسران خود را به همان [آیین] سفارش کردند [و هر دو در وصیتشان چنین گفتند] اى پسران من خداوند براى شما این دین را برگزید، پس البته نباید جز مسلمان بمیرید»(بقره آیه132) و به شهادت و گواهی قرآن «مَا کَانَ إِبْرَاهِیمُ یَهُودِیًّا وَلاَ نَصْرَانِیًّا وَلَکِن کَانَ حَنِیفًا مُّسْلِمًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ: ابراهیم نه یهودى بود و نه نصرانى بلکه حق گرایى فرمانبردار بود و از مشرکان نبود»(آل عمران آیه 67) در این آیه حنیف یعنی یکتاپرست و مسلم یعنی تسلیم خداوند بودن.
معزالدین خاطرنشان کرد:  بنابراین پیروان ادیان الهی در این اصل مشترک هستند که التسلیم لله، یعنی تسلیم درگاه الهی باشند، التوحید لله، دیدگاه توحیدی داشته باشند، العبادة لله، خدا را عبادت و پرستش کنند، الإخلاص لله، رفتا، گفتار و کردارشان از روی اخلاص باشد و این نکات با اتقاکم(تقوای الهی) ارتباط مستقیم دارد. یعنی موحد بودن، تسلیم در برابر خدا، عبودیت و اخلاص.

وحدت امت اسلامی

معاون اسبق تبلیغات و انتشارات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در ادامه به سومین کاربرد مفهوم وحدت در قرآن اشاره کرد و گفت:  وحدت امت اسلامی سومین کاربرد مفهوم وحدت در قرآن کریم است چنانچه در آیه شریفه «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ: این است امت‏ شما که امتى یگانه است و منم پروردگار شما پس مرا بپرستید»(انبیاء آیه ۹۲) ذکر شده است.
 معزالدین توضیح داد: همه ما امت اسلام هستیم؛ موحد و خدا پرستیم و پیرو یک پیامبر و یک شریعت. مسلمانان همه یک امت هستند(امه واحده) که باید عبودیت نشانه بارز آن‌ها باشد. تا این عبودیت موجب شود که دستور و فرمان‌های قرآن و پیامبر(ص) را نصب‌العین خویش قرار دهند و این فرمان الهی را عمل کنند که «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا: همه به حبل متین الهی چنگ بزنید و پراکنده نشوید».

تمسک به اصول و مسئولیت مشترک؛ ارکان اصلی وحدت اسلامی

وی در ادامه تصریح کرد: وحدت اسلامی دو رکن اساسی دارد؛ رکن اول تمسک به اصول مشترک؛ نخستین شرط وحدت، تمسک به اصول است که به «حبل الله» تعبیر شده است یعنی «قرآن». هیچ مذهب و فرقه‌ای از مذاهب و فرق اسلامی نسبت به تمسک به اصل دین و مشترکات قطعی آن محکمات و مسلمات قرآنی و اسلامی تردید ندارد.
 رایزن فرهنگی اسبق ایران در پاکستان افزود: خدا، قرآن، پیامبر، قبله، معاد و همچنین رعایت اصول اسلامی در سیاست، معاملات، احکام، قضاوت، قصاص و دیات و غیره که همه در این موارد یک نظر و دیدگاه دارند، اما در فروع و شیوه‌های اجرایی ممکن است برحسب نظر فقیهان مذاهب عمل شود که باور هر مذهبی، محترم و برای پیروان آن مذهب پذیرفته شده است.
معزالدین رکن دوم از ارکان اساسی وحدت اسلامی را مسئولیت مشترک عنوان کرد و گفت: کسانی که اصول قطعی یک دین را پذیرفته‌اند و یک امت محسوب می‌شوند، مسئولیت مشترک نیز دارند. در برابر رخدادهای جهان اسلام نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند. باید با یکدیگر هم‌اندیشی و همدردی کنند و برای حل مشکلات مشترک جهان اسلام بکوشند و به این حدیث شریف و ندای ملکوتی پیامبر(ص) لبیک گویند که «کسی که به امور مسلمانان اهتمام ندارد، مسلمان نیست»(اصول کافی- جلد3)، شرط مسلمان بودن احساس مسئولیت مشترک و فراتر از احساس عمل، اقدام و اهتمام است. در حدیث دیگری نیز عنوان شده است که هرکس بشنود مسلمانی در گوشه‌ای از دنیا فریاد برمی‌آورد «ای مسلمانان به داد من برسید» و او پاسخ مثبت ندهد، مسلمان نیست.
معاون اسبق تبلیغات و انتشارات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی  خاطرنشان کرد: من بر این باورم که قرآن کریم و عترت پاک پیامبر(ص) ارزنده‌ترین و بهترین محور و اساس وحدت برای امت اسلامی هستند و اعتقاد به موعود جهانی بشریت نیز ارزشمندترین باور مشترک همه ادیان توحیدی برای دستیابی به همزیستی مسالمت‌آمیز و انتظار سازنده، پویا و رهایی‌بخش است.

تأثیر رسانه‌ها در  تقویت هم‌گرایی مسلمانان

این نویسنده و پژوهشگر علوم اسلامی در پاسخ به سؤالی مبنی بر نقش رسانه‌ها در ایجاد وحدت اسلامی گفت: با توجه به تحولات اخیر جهان اسلام و بروز و ظهور اندیشه‌های تفرقه‌انگیز و تشویق واگرایی که از سوی شماری اندک در رویارویی با همگرایی و همبستگی مسلمانان انجام می‌گیرد، ضرورت پرداختن فراگیر رسانه‌ها به همدلی و فراخوانی مسلمانان به وحدت و هم‌اندیشی، بیش از پیش حس می‌شود.
 وی ضمن تأکید بر اهمیت تأثیر رسانه‌ها بر تقویت هم‌گرایی مسلمانان افزود: بهترین راه تلطیف این فضای ملتهب و راه برون‌رفت از این دشواری و تنگنای فرسایشی اختلاف‌ها، تفرقه‌ها و سوء تفاهم‌ها، رسانه‌ها هستند که می‌توانند با بازتاب نشست‌های وحدت‌اندیشی و گفتمان همبستگی و تبیین آسیب‌ها، تهدیدها و پیامدهای شوم تفرقه و بیان عالمانه و تحلیلی اثرات و پیامدهای مثبت و سازنده وحدت، پیروان مذاهب اسلامی را به پرهیز از واگرایی و تشویق به همبستگی فرا بخوانند.
معزالدین خاطرنشان کرد: متأسفانه شبکه‌های ماهواره‌ای افراطی در پوشش مذاهب اسلامی اما با رویکرد تکفیری و تبلیغ اندیشه‌های تفرقه‌آمیز و در جهت نظام سلطه و سیاست‌های جهانی ضد اسلامی، فعال شده‌اند و با ترفندهای منفی ژورنالیستی و تبلیغات شیطنت‌آمیز، بر طبل جدایی و تفرقه می‌کوبند و یأس، ترس و پراکندگی را در فضای امت اسلامی ترویج می‌کنند.

رسانه‌ها از نگاه شعاری و احساسی به مقوله وحدت پرهیز کنند

رایزن فرهنگی اسبق ایران در پاکستان یادآور شد:  بنده در سال 1374 مقاله‌ای به نشست هم‌اندیشی راه‌های تقریب مذاهب اسلامی در شمال آفریقا که در دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه برگزار شد، ارائه دادم که در فصلنامه مطالعات آفریقا نیز چاپ و منتشر شد، پیشنهاد دادم شبکه ماهواره‌ای تلویزیونی تقریب، راه‌اندازی شود تا این فضای ملتهب را تا اندازه‌ای آرام سازد و تلطیف کند. اخیرا نیز دوباره این طرح را به مسئولان ذی‌ربط ارائه دادم و امیدوارم عملی شود.
معزالدین در پایان به رسالت سنگین رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: اگر در دهه هفتاد رسالت رسانه در ایجاد و گسترش وحدت اسلامی حس می‌شد که هنوز تا این اندازه رسانه‌های تفرقه‌انگیز وجود نداشت و در فضای مجازی این تحولات شگرف پدید نیامده بود؛ بدیهی است که امروزه مسئولیت خطیر و ارزشمند رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های ماهواره‌ای و خبرگزاری‌ها و به طور کلی هرآن چیزی که عهده‌دار اطلاع‌رسانی است، بیش از پیش لازم، ضروری، حیاتی و سرنوشت‌ساز است. رسانه‌ها باید از نگاه شعاری و احساسی به مقوله وحدت پرهیز کنند و به مباحث اساسی و راهبردی در زمینه وحدت بپردازند و روحیه برادری و همدلی را در بین امت اسلامی فرهنگ‌سازی و نهادینه کنند.

ادامه دارد...