«معناشناسی ذکر قرآن کریم» در قالب پایان‌نامه بررسی شد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، جلسه دفاع از پایان‌نامه دانشجو میثم افشاری، با موضوع «معناشناسی ذکر در قرآن کریم» در اتاق جلسات پردیس تهران دانشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.

 بر اساس این گزارش، میثم افشاری که در مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث تحصیل می‌کند، توانست با کسب رتبه عالی از پایان‌نامه خود دفاع کند. این پایان نامه به راهنمایی عبدالهادی فقهی‌زاده و به داوری محمد پارچه‌باف‌دولتی و جلیل پروین برگزار شد.

بر پایه این گزارش، فصل اول این پایان‌نامه با هدف تعیین دقیق معنای «ذکر» در قرآن و نشان دادن این‌که این کلمه تنها با معنای اساسی خود به کار نرفته تحقیق و ارائه شده است و در فصل دوم پایان نامه خود به بررسی همنشین‌های ذکر و معنای اساسی ذکر با مراجعه به معاجم کهن عربی پرداخته است.

چکیده پایان‌نامه

به گفته مولف این پایان‌نامه، این پژوهش، پاسخ به این پرسش است که با توجه به علم معناشناسی، معنا و مقصود از ذکر در قرآن کریم چیست؟ لذا با هدف تعیین دقیق معنای ذکر در قرآن و نشان دادن این که این کلمه تنها با معنای اساسی خود به کار نرفته ‌است، این تحقیق انجام شده‌است. برای انجام این کار قبل از هر چیز آشنایی با مباحث معنا شناسی لازم است، که فصل اول کلیاتی در مورد این علم ارائه می‌دهد.

نگارنده در فصل دوم به بررسی همنشین‌های ذکر پرداخته است و در ابتدای فصل معنای اساسی ذکر را با مراجعه به معاجم کهن عربی مشخص کرده‌است، سپس بر اساس مهم‌ترین همنشین‌های ذکر آیات، دسته‌بندی و بررسی شده‌اند. دسته اول شامل آیاتی هستند که ذکر با نام خداوند همنشین شده‌است، در این آیات ذکر بیشتر به صورت امر، به کار رفته ومعنای ذکر، رنگ و بوی عبادی دارد.

در این نوشتار، از آیات همنشینی ذکر و کلمه آیات، بیشتر معنایی مرتبط با تفکر و اندیشیدن و پند پذیرفتن برداشت می‌شود و در آیات همنشینی با نعمت، ذکر به صورت امر به کار رفته است. در واقع ذکر نعمت، به معنای یادآوری و عدم غفلت از آن‌هاست. چرا که این کار، حالت نرمش در انسان به وجود آورد و وی را متوجه نعمت‌دهنده می‌کند و به دنبال این نرم‌دلی، آمادگی برای پذیرش سخن نعمت دهنده، افزایش می‌یابد. لذا بعد از امر به ذکر نعمت در این آیات، شاهد دعوت به کار هایی چون وفای به عهد خداوند، ‌ایمان آوردن و عبادت هستیم.

در متن این پایان نامه آمده: در آیات قرآن، همنشینی ذکر با فعل «نزل» و افعال مشابه آن چون «جاء»، «اتی» و «القی» که به نحوی به جا به‌ جایی اشاره دارند، شاهد آن هستیم که ذکر عمدتاً با مسئله نبوت، فرستادن رسول و آموزه‌های وحیانی ربط پیدا می‌کند.

در فصل سوم این تألیف به جانشین‌های ذکر پرداخته شده‌است و این جانشین‌ها که به وسیله اشتراک همنشین‌ها و یا موازنه ساختاری آیات شناسایی و در سه گروه تقسیم‌بندی شده‌اند. گروه اول، حوزه آموزه‌های وحیانی است که شامل کلمات قرآن، تورات، آیات قرآن و رسول می‌باشد. گروه دوم، حوزه اعتقادات است، که کلماتی چون هدایت، ایمان، فکر، علم، فقه وعقل، که به نحوی به عقاید و امور باطنی ربط دارند، در آن قرار گرفته است و در گروه سوم، که حوزه عبادات است، کلماتی که شامل عبادت می‌شوند، قراردارند که این عبادات خود به دو دسته عبادات باطنی وعبادات ظاهری تقسیم می‌شوند و کلماتی مانند رجع و تقوا در دسته اول، عبادت، دعا، عمل صالح، نماز و تسبیح در دسته دوم قرار می‌گیرند.

در فصل چهارم که فصل پایانی این پایان‌نامه نیز هست  به متقابل‌های ذکر پرداخته شده است. در واقع در این فصل کلماتی مانند ضلال، نسیان و غفلت که در تقابل مستقیم با ذکر قرار دارند، ‌بررسی شده‌اند. اما از کلماتی مانند اعراض، یعش، ونی، ولّی و صدّ نیز غفلت نشده است. چرا که این کلمات، اگر چه در تقابل با ذکر قرار ندارند، اما به نحوی اشاره به وضعیتی دارند که منجر به تقابل با ذکر می‌شوند.