امر به بایدی که از آن می‌ترسیم/ طلایه‌دار معروف باشیم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) امر به معروف و نهی از منکر از منظر اسلام یک حکم عملی و از منظر شیعه فرعی اصل در کنار نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، تولی و تبری است.
امر به معروف یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام آنچه از منظر عقل یا شرع اسلام خوب در نظر گرفته شده و نهی از منکر یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام ندادن آنچه از نظر عقل یا شرع اسلام بد در نظر گرفته شده است.
امر به معروف از دیدگاه قرآن یک «باید» است و دستور صریح آن در آیه 104 سوره آل‌عمران آمده است که می‌فرماید: «وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و باید از میان شما گروهى [مردم را] به نیکى دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتى بازدارند و آنان همان رستگارانند».
و دلیلی برای برتری امت اسلامی بر سایر امت‌هاست، چرا که خداوند در آیه 110 سوره آل عمران: «کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ؛ شما بهترین امتى هستید که براى مردم پدیدار شده‌‏اید به کار پسندیده فرمان مى‏‌دهید و از کار ناپسند بازمى‌‏دارید و به خدا ایمان دارید و اگر اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعا برایشان بهتر بود برخى از آنان مؤمنند و[لى] بیشترشان نافرمانند».
اجرای 3 طرح: «یادآوران»، «طلایه‌دارن معروف» و «یاوران معروف»
اما برای اجرای این فرع دینی که دستور صریح آن در قرآن آمده و اجرای آن دلیل برتری مسلمانان بر سایر امت‌ها است، چه کرده‌ایم؟ سیدمهدی هاشمیان، معاون- در این خصوص عنوان کرد: در حوزه معاونت وزاتخانه‌ها و سازمان‌ها طرحی با عنوان «یادآوران» در آموزش و پرورش با هدف آشنایی دانش‌آموزان با فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر اجرا خواهد‌شد تا دانش‌آموزان با چگونگی امر به معروف و تذکر لسانی و همچنین نحوه انتقاد و پذیرش آن آشنا شوند.
وی ادامه داد: برای دانشجویان که افسران فرهنگی جامعه هستند، طرح «طلایه‌دارن معروف» با هدف آشنایی دانشجویان با معانی امر به معروف و نهی از منکر اجرا می‌شود و در ادامه در قالب هفته‌های «طلایه‌داران معروف» تشکلی ایجاد خواهد شد تا بتوانند با بهترین شیوه‌های اخلاقی در دانشگاه‌ها به اجرای این فریضه الهی بپردازند و فرهنگ نقادی را بین خود نهادینه کنند.
امر به معروف به رفتار سازمانی ادارات تبدیل می‌شود
هاشمیان با اشاره به فرهنگ‌سازی این فریضه الهی در میان کارکنان ادارات، تصریح کرد: طرحی با عنوان «یاوران معروف» در ارتباط با کارکنان دولت در آینده‌ای نزدیک اجرا خواهد شد و با توجه به شعارهای رئیس‌ جمهور که دولت ما، دولت اخلاق و نقدپذیر است در صدد هستیم تا با همکاری مدیران عالی کشور با اجرای این طرح امر به معروف و نهی از منکر، تذکر لسانی و نقدپذیری در نظام اداری را به یک رفتار سازمانی تبدیل کنیم.
وی تأکید کرد: اگر در این سه حوزه فعالیت‌های مؤثری برای فرهنگ‌سازی امر به معروف انجام دهیم تاثیر آن در عرصه اجتماعی به صورت چشمگیری قابل مشاهده خواهد بود.
امر به معروف نظارت ملی و نقادی است
معاون وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر بیان کرد: اگر دانش‌آموز از ابتدا با فریضه امر به معروف و نهی از منکر آشنا شود و بداند امر به معروف نظارت ملی و نقادی است و به آن عمل کند به ترویج این مهم در جامعه دست خواهیم یافت.
وی اضافه کرد: اعتدال، دوری از تندروی و کندروی جز اهداف اصلی و مهم در امر به معروف و نقدپذیری و نقادی نیز مهم‌ترین اصل برای نهادینه شدن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در جامعه است.
هاشمیان از فراهم شدن مقدمات اجرای سه طرح عنوان شده از ابتدای سال 93 در تمامی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات خبر داد و گفت: در این حوزه که دور جدید فعالیت آن آغاز شده است تلاش می‌کنیم با همکاری همه دستگاه‌های اداری کشور فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در ادارات نهادینه شود که برای رسیدن به این هدف چشم‌انداز سه ساله ترسیم شده است.
امر به معروف و نهی از منکر باید از طریق قانون اتفاق بیفتد
همچنین حسین باهر، استاد دانشگاه شهید بهشتی در رابطه با امر به معروف و نهی از منکر اظهار کرد: در جامعه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر باید از طریق قانون اتفاق بیفتد و در صورت وجود شرایط اجازه این کار داده شود.
وی افزود: تمام مسائل باید از طریق قانون مدون انجام شود و مجریان مربوطه را موظف به اجرا و انجام آنها کنیم در غیر این صورت اگر در جامعه حدود 70 میلیونی هرکسی طبق میل خود عمل کند اغتشاش ایجاد می‌شود.
باید قرائت نوینی از امر به معروف داشت
باهر ادامه داد: قرائت نوینی باید از امر به معروف داشت، امر به معروف حکم الله هست و در قرآن تأکید شده که همه افراد باید در اجرای امر به معروف و نهی از منکر خود را مکلف بدانند.
عضو گروه سلامت اجتماعی فرهنگستان علوم پزشکی در ادامه یادآور شد: در احکام اسلامی دو دسته حکم با عنوان حکم‌های انفرادی به افراد واگذار شده است که شامل امر به معروف و نهی از منکر است، اما در مسائل اجتماعی کار از فرد خارج می‌شود. در مسائل اجتماعی لزوماً کسی که عامل به آن عمل نیست نباید امر و نهی کند و باید الگو باشد و پیامبر(ص) اگر امر کردند خود الگو و اسوه بودند.
در ادامه این گزارش، قدمی در سطح شهر زدیم و نظر مردم را در رابطه با چگونگی امر به معروف و نهی از منکر و تأثیرات آن جویا شدیم.
یکی از شهروندان با بیان اینکه روزانه مسائل زیادی برای امر به معروف و نهی از منکر بوجود می‌آید، گفت: هنگام مشاهده مسائل و نیاز به صحبت (تذکر لسانی)، واکنش‌ها به گونه‌ای است که از اقدام خود صرف نظر خواهی کرد و با آنکه امکان تأثیرگذاری وجود دارد اما نوع برخورد اجازه ورود به موضوع را نمی‌دهد.
یک شهروند دیگر در پاسخ به این سؤال که آیا تا کنون شرایط امر به معروف و نهی از منکر برای شما اتفاق افتاده یا خیر، اظهار کرد: اتفاق افتاده و اثر بخشی خوبی به همراه داشته است.
استناد به آیات و روایات اثر بخش است اما در صورتی که جامعه توان درک آن را داشته باشد
وی ادامه داد: امر به معروف و نهی از منکر اگر بر اساس منطق یا استدلال‌ها و شرایط عرفی و شرعی باشد و طرف مقابل قابلیت پذیرش آن را داشته باشد، در جامعه اثربخش خواهد بود. البته استناد به آیات و روایات نیز اثر بخش است اما در صورتی که جامعه توان درک آن را داشته باشد.
یک شهروند دیگر در این باره می‌گوید: من در دانشگاه، شاهد روزه‌خواری فردی بودم و به او تذکر دادم اما اثربخش نبود که به نظر من بهتر است برای تأثیر بیشتر تذکر مخفیانه باشد و همچنین اشاره به روایات معصومین(ع) درباره نحوه اجرای آن می‌تواند مؤثر باشد.
روان‌شناسی قرآنی؛ لازمه انجام امر به معروف و نهی از منکر
سؤالمان را از یکی از دانشجویان ساکن تهران پرسیدیم، پاسخ داد: اگر با روانشناسی و بیان خطوط اعلام شده در قرآن انجام شود و طرف مقابل قابلیت درک آن را داشته باشد بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
فعال شدن سازمان‌های مردم‌نهاد در راستای نهادینه شدن امر به معروف و نهی از منکر
مصطفی متولیان، معاون تشکل‌های مردمی ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، در رابطه با رویکرد این ستاد اظهار کرد: این ستاد بر اساس رویکرد خود درصدد فعال کردن گروه‌های مردمی در قالب سازمان‌های مردم‌ نهاد و NGO است و همچنین تلاش دارد نهادهای دولتی، رسمی و مردمی همچون اصناف، مساجد، هیئت‌ها و ... به صورت گروهی فعال شوند.
تقویت روحیه نقد‌پذیری
وی در ادامه گفت: یکی دیگر از سیاست‌های این ستاد تقویت روحیه نقد‌پذیری در قالب‌های مختلف تبلیغات و آموزش است که بر اساس آن چشم‌انداز سه ساله‌ای را ترسیم کرده‌ایم.
متولیان با تأکید بر اینکه امر به معروف و نهی از منکر تنها تذکر در حوزه حجاب نیست، تصریح کرد: بدحجابی زمینه بسیاری از گناهان است اما تا اسم امر به معروف و نهی از منکر شنیده می‌شود اذهان همه مردم به سمت بی‌حجابی و بدحجابی می‌رود. این مسئله به این دلیل است که زمینه مثبت آن عفت و پاکدامنی است و عدم رعایت آن می‌تواند زمینه‌ساز بروز فساد در جامعه باشد.
وی گفت: در ستاد امر به معروف و نهی از منکر کارهای آموزشی با نهادهای مختلف در اصناف و هیئات بر اساس اولویت‌ها در دست اقدام است که یکی از آنها حجاب است و مسائل اقتصادی و اخلاقی نیز از دیگر مباحث محسوب می‌شود.
نشر روایات و احادیث از طریق سخنرانی
معاون تشکل‌های مردمی ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر تأکید کرد: در زمینه امر به معروف و نهی از منکر باید فرهنگسازی کرد و آیات و روایاتی که در این زمینه وجود دارد را از طریق سخنرانی برای مردم بیان کرد تا با ارادتی که به اهل بیت(ع) دارند در مسیر دستیابی به این فرهنگ عظیم حرکت کنند.
رسانه ملی مردم را از بی‌تفاوتی خارج کند
وی در پایان پیشنهاد کرد: صدا و سیما با تولید و پخش کلیپ و تیزرهایی با موضوع امر به معروف و نهی از منکر در شبکه‌های مختلف مردم را از بی‌تفاوتی خارج کند.
حالنگری مهم‌ترین علت در بی‌تفاوتی افراد در امر به معروف و نهی از منکر
حجت‌الاسلام والمسلمین غیاث کارشناس مسائل دینی نیز حال‌نگری را از دلایل بی‌تفاوتی افراد نسبت به امر به معروف و نهی دانست و گفت: انسان‌ زمان حال را می‌بیند در صورتیکه اگر آینده و قیامت را در نظر بگیرد نسبت به انجام فرائض و مسائل گوناگون جدی‌تر خواهد بود.
وی در ادامه تصریح کرد: جمع‌گرایی نسبت به فرد‌گرایی از جمله مواردی است که در انجام امور دینی و معنوی بسیار مهم است، کسانی که امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کنند معمولاً حالت فردگرایی دارند، در حالی که با در نظر گرفتن جمع، افراد نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت خواهند کرد.
این کارشناس دینی عنوان کرد: امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروعات دین است و هر چه دین فرد قوی‌تر باشد و مدیریت مسئولان نسبت به اجرای دین بیشتر باشد گرایش مردم به فروعات نیز بیشتر می‌شود.
ترس؛ با سکوت از کنار مسئله عبور می‌کنند
وی تصریح کرد: معمولاً برای همه افراد مواردی که نیاز به انجام امر به معروف است، پیش می‌آید اما قریب به اتفاق سخن از عدم وجود شرایط و ترس از واکنش طرف مقابل به میان می‌آورند و این ترس به حدی است که افراد دچار دلهره شده و ترجیح می‌دهند تا با سکوت از کنار مسئله عبور کنند.
این کارشناس مسائل دینی با تأکید بر اینکه امر به معروف و نهی از منکر اگر بر اساس منطق، استدلال‌ها و شرایط عرفی و شرعی انجام شود و شرایط برای پذیرش فرد مقابل وجود داشته باشد بسیار می‌تواند اثربخش باشد، گفت: شرایط مطرح کردن موضوع، نرمی و لطافت در گفتار و همچنین درک طرف مقابل و بیشتر از همه استناد به آیات قرآن کریم و احادیث و روایاتی که از سوی معصومین نقل شده می‌تواند در میزان اثربخشی بسیار تأثیرگذار باشد.
همچنان امت برتر خواهیم بود اگر، امر به معروف را کنار بگذاریم؟
عدم پذیرش نظرات و تفکرات دیگران و یا به مفهوم ساده‌تر عدم نقد‌پذیری مهم‌ترین مسئله‌ای که موجب شده مردم از امر کردن هم به خوبی و نهی کردن از بدی همدیگر بترسند. اینکه خود را محور دنیا بدانیم و هیچ کس را شایسته این نبینیم که چیزی بر خلاف نظر و عمل ما بگویند، مسئله‌ای است که موجب شده امر به معروف در جامعه ترسناک و نگران کننده جلوه کند. پس باید کاری کرد ...
مرده‌ای در میان زندگان نباشیم و قبل از فرمان عمل کنیم
و آخر سخن اینکه از دیدگاه علی(ع) «کسی که در برابر منکر با دل و دست و زبان خویش اعتراض نکند، او مرده‌ای است در میان زندگان» و «نفرین خدا بر کسانی که به خوبی فرمان می‌دهند و خود آن را فرو می‌گذارند و بر کسانی که از زشتی باز می‌دارند و خود مرتکب آن می‌شوند».
و نترسیم؛ اگر خود قدرت پذیرش حرف دیگران را در خود ایجاد کنیم و به دیگران نیز کمک کنیم که این قدرت را پیدا کنند، می‌توان به سمت احیای مجدد دلیل تفاوت برتری مسلمانان بر سایر امت‌ها حرکت کرد.