مروری بر کتاب «فرهنگ سخنان امام جواد(ع)»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، کتاب «فرهنگ سخنان امام جواد(ع)» ترجمه‌ای از کتاب «موسوعه کلمات الامام الجواد(ع)» است. این ترجمه به دست مسلم صاحبی انجام شده و اصل کتاب نیز به دست حسین سجادی‌تبار،‌ محمود شریفی، علی غلامی و بهاءالدین قهرمانی‌نژاد شائق جمع‌آوری شده است. این کار به سفارش گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم‌(ع)‌ به انجام رسیده است.
شیوه و روش گردآوری این مجموعه، همان شیوه گردآوری فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع) است که مطالب و محتوای آن را شامل چهار فصل می‌کند:

فصل اول: سخنان امام جواد(ع) در احکام
فصل دوم: سخنان امام جواد(ع) در عقاید
فصل سوم: سخنان امام جواد(ع) در اخلاق
فصل چهارم: سخنان امام جواد(ع) در دعاها،‌ ذکرها و زیارت‌ها.

در میان روایات بخش عقاید، روایات توحید واسماء و صفات در باب توحید به 9 روایت می‌رسد. در یک روایت در باب توحید، امام جواد(ع)‌ در جواب شخصی که درباره به وهم و تصور آمدن خداوند از امام(ع) سؤال می‌کند، آمده است:‌ خداوند در عقل و خرد نمی‌گنجد و حدّ و مرزی بر نمی‌تابد. بنابراین آنچه در وهم تو آید، جز او است. هیچ چیز با وی شباهت ندارد و اوهام وی را در نمی‌یابند. (ص9 به نقل از اصول کافی).
در باب بعدی یعنی نبوت، روایتی وارد شده که با حضرت جواد(ع) با تشبیه خود به حضرت عیسی(ع) شباهت خود را با پیامبران ابراز می‌کند. روایت این است: دایه امام جواد(ع) به حضرت عرض می‌کند که تو را در اندیشه و تفکر می‌بینم،‌ گویا بزرگ شده‌ای؟ حضرت به خانمی که از او نگهداری می‌کرد، فرمود: عیسی بن مریم بیمار می‌شد در حالی که خردسال بود. پس داروی درد خود را برای مادرش توصیف می‌نمود وهنگامی که آن را میل می‌کرد، می‌گریست. مادرش می‌گفت پسرکم بی‌گمان تو را به آنچه به من آموختی درمان کردم. حضرت عیسی(ع) به مادرش اظهار می‌داشت: حکم،‌ حکم پیامبرانه است و خلق‌وخو،‌ خلق‌وخوی کودکانه است. (ص17 بنقل از اثبات الوصیه)
فصل دوم شامل روایات مربوط به احکام است که طبق چینش کتب فقهی از صلاه شروع و به حدود و دیات ختم می‌شود؛ همان‌طور که در فصل سوم تلاش شده است که روایات اخلاقی جمع‌آوری شود. اما معلوم نیست که با چه وجهی به نقلی از امام جواد(ع) درباره درمان هپاتیت با مرغ سنگخوار استناد کرده است(ص279). فصل چهارم کتاب نیز به ادعیه و زیارات و تعویذهای حضرت جواد(ع) مربوط می‌شود.
فصل مربوط به عقاید بیشترین صفحات را به خود اختصاص داده است. این می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت متفاوت این دوره از دوره‌های ائمه دیگر باشد؛‌ یعنی دوره افزونی دغدغه‌های کلامی و معرفتی که با توجه به استیلای سیاسی معتزله این امر خیلی عجیب به نظر نمی‌رسد. هر چند به نظر، جمع‌آورندگان موسوعه از این جهت دچار اشتباه شده‌اند که بسیاری از روایات غیرمرتبط با عقاید را نیز در این ابواب گنجانده‌اند؛‌ مثلاً روایات تفسیری که همه آنها در باب عقاید نیستند. همچنین بخش نامه‌ها که بسیاری از آنها در حوزه عقاید نیستند، ولی در بخش عقاید آمده‌اند.  در کل به نظر می‌آید، اگر گردآورندگان این مجموعه خود را ملزم به رعایت چارچوب موسوعه امام حسین(ع) نمی‌کردند، این کار از نظم منطقی بهتری برخوردار می‌شد.
این کتاب در یک جلد با قطع وزیری و جلد گالینگور در 330 صفحه توسط شرکت چاپ و نشر بین‌الملل تهران در سال 1387 برای بار اول به چاپ رسیده است. نحوه ارائه کتابنامه در این اثر به دلیل استفاده از منابع کم رجوع مطلوب نیست. مثلاً ارجاعات کتاب به کتاب کافی از مؤسسه دارالتعارف لبنان است در حالی که کافی موجود در نرم‌افزار معروف نورالانوار به انتشارات اسلامیه مربوط است. همین امر در مورد اثبات الوصیه نیز صدق می‌کند. ضمناً کتاب فاقد نمایه و فهرست اعلام و اماکن و غیره است. اما به هر صورت برای مطالعه عمومی خواننده فارسی‌زبان و آشنایی با کلمات گهربار امام جواد(ع)‌ کتاب مناسبی به نظر می‌رسد.

منبع: سخن تاریخ