آسیب پژوهش‌های قرآنی بعضا خود تحقیقات قرآنی هستند
گروه اندیشه: رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن با بیان اینکه ارتباط دقیقی بین عرصه‌های بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی به وجود نیامده است، گفت: گاهی احساس می‌شود تحقیقی قرآنی، خود تبدیل به یکی از آسیب‌های حوزه پژوهش‌های قرآنی شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به آسیب‌شناسی وضعیت کنونی پژوهش‌های قرآنی در کشور پرداخت و اظهار کرد: پژوهش باید در عرصه‌های کاربردی یا توسعه‌ای صورت گیرد. ما باید سه عرصه پژوهشی پایه‌ای، کاربردی و توسعه‌ای را مورد توجه داشته باشیم؛ این توسعه‌ای که در پژوهش‌ها صورت می‌گیرد، گاه در حوزه مفاهیم و گاه در حوزه فرآورده‌ها، ابزارها، فرآیندها و روش‌ها است.
انتخاب پژوهش‌های قرآنی از جانب خود پژوهشگران، آسیب‌زاست
وی در پاسخ به پرسشی درباره مهم‌ترین آسیب‌هایی که پژوهش‌های قرآنی کنونی با آن مواجه هستند، عنوان کرد: معمولا پژوهش‌های ما در این سه حوزه شکل می‌گیرد و متاسفانه یکی از اشکالات اساسی ما در حوزه پژوهش، این است که خود این سه عرصه به طور دقیق مورد توجه ما نیست؛ مثلا ما ارتباط دقیقی بین عرصه‌های بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی که بسیار مورد نیاز است را به وجود نیاورده‌ایم. با توجه به اینکه پژوهش‌ها در این سه عرصه، تبیین نشده است، گاهی اوقات انسان احساس می‌کند تحقیقی قرآنی که مخلوقی از این سه عرصه پژوهش است؛ خود تبدیل به یکی از آسیب‌های حوزه پژوهش‌های قرآنی شده است.
یوسفی‌مقدم، آسیب دیگر پژوهش‌های قرآنی را انتخاب پژوهش‌ها از جانب خود پژوهشگران دانست و اظهار کرد: آسیب دیگر که متاسفانه آسیب فراگیری است، این است که پژوهش‌ها به طور عام و پژوهش‌های قرآنی به طور خاص، براساس تبعیض‌ها و انتخاب عرصه‌های پژوهشی توسط خود پژوهشگران صورت می‌گیرد و پژوهشگران بر روی موضوعی که مورد علاقه خودشان است، کار می‌کنند یا مدیریت‌های پژوهشی سعی می‌کنند بر روی پژوهش‌هایی که مورد توجه آنان است و می‌تواند برای آنان مفید باشد کار کنند.
پژوهش‌های قرآنی کنونی براساس نیاز شکل نمی‌گیرند
وی این امر را آسیب بزرگی برای پژوهش‌های قرآنی دانست و عنوان کرد: این امر، آسیب بزرگی برای نیازهای پژوهشی قرآنی است؛ بدین معنی که پژوهش، بر اساس نیاز شکل نمی‌گیرد و به تعبیر دیگر، پژوهش‌ها مسئله‌محور نیستند و ما پژوهش را از فضای جامعه و نیازهای مخاطبان انتخاب نمی‌کنیم و حتی مخاطب، خارج از عرصه پژوهش است.
ضعف روش تحقیق در پژوهش‌های قرآنی
رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم تاکید کرد: یکی دیگر از مشکلات عرصه پژوهش‌های قرآنی به طور خاص و مخصوصا در حوزه پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در کشور ما، این است که ما در این عرصه، روش تحقیق مناسبی را به‌کار نمی‌گیریم و گاهی اوقات از روش‌های تحقیق در سایر علوم متاثر هستیم؛ درحالی‌که علوم انسانی و به ویژه علوم قرآنی، روش‌های خاص خود را برای تحقیق می‌طلبد.
وی در پاسخ به پرسشی درباره راهکارهای رسیدن به تولیداتی که پاسخگوی نیازهای قرآنی مخاطبان باشند، تصریح کرد: به نظر می‌رسد ما برای رسیدن به اهداف و برای اینکه بتوانیم نیازهای مخاطبان را به طور جدی پاسخ دهیم، باید روش تحقیق مناسب و با تجزیه و تحلیل را دنبال کنیم و براساس روش تحقیقی که پاسخگو باشد، تحقیقات علوم قرآنی و مخصوصا تحقیقات میان‌رشته‌ای را مورد توجه قرار دهیم؛ چراکه نبود این موضوع هم، یکی از آسیب‌های حوزه پژوهش‌های قرآنی است.
کم‌توجهی پژوهش‌های قرآنی به مطالعات اکتشافی
وی افزود: بنده تصور می‌کنم که ما نسبت به مطالعات اکتشافی و مطالعاتی که می‌تواند ما را به اهداف بلند نزدیک کند، کم‌توجه هستیم. مطالعات اکتشافی، مطالعاتی هستند که ما را در دو عرصه تقویت می‌کنند. عرصه اول، این است که ما با مطالعات اکتشافی می‌توانیم نیاز را به طور دقیق تشخیص دهیم و از طریق این مطالعات، اهداف مطالعه و همچنین حوزه‌های معرفتی مطالعاتی را بیشتر کشف کنیم.
یوسفی‌مقدم تاکید کرد: از طریق مطالعات اکتشافی می‌توانیم منابع و متون اصلی را افزون بر منابع و متون مشهور به دست بیاوریم و این امر، ویژگی این مطالعات است، اما در این حوزه هم متاسفانه از قوت لازم برخوردار نیستیم و به همین دلیل که ما از روش مطالعه اکتشافی بهره نمی‌گیریم، دقیقا نمی‌توانیم به عرصه‌های تازه‌ای که ورود به آنها هم مشکل است، وارد شویم.
تجدیدنظر در متون آموزشی قرآنی باید از حوزه پژوهشی آغاز شود
رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم بر تقویت حوزه مطالعات اکتشافی در پژوهش‌های قرآنی تاکید کرد و گفت: برای اینکه بتوانیم در این عرصه به اهداف خود دست پیدا کنیم، باید حوزه مطالعات اکتشافی را تقویت کنیم. البته تقویت این حوزه، لزوما برای این نیست که ما صرفا گذشته‌ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم؛ بلکه این حوزه برای بحث‌های روزآمد ومورد نیاز امروز هم می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و رسیدن به این هدف نیازمند طی کردن مراحلی علمی است.
یوسفی‌مقدم در پاسخ به پرسشی درباره ضرورت تحول در محتوا و برنامه‌های آموزشی قرآنی و سرفصلهای درسی، اظهار کرد: ما اگر بخواهیم در عرصه درسی و آموزشی، تجدیدنظر کنیم، لاجرم باید این کار را در حوزه پژوهش انجام دهیم. سرفصلهای تدریس، تعلیم و آموزش قرآن، درست است که می‌توانند نقش مهمی در ایجاد روند مطالعات جدی‌تر داشته باشند، اما تعیین و اصلاح آنها هم نیاز به پژوهش دارند.
متون درسی قرآنی، متون مناسبی نیستند/ ضرورت بازنگری
رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم تاکید کرد: اگر بخواهیم یک متن درسی تفسیر قرآن بنویسیم، پیش از آنکه از دل این متون موجود که متون درسی نیستند، متنی را برای تحقیق و تدریس به عنوان متون درسی آماده کنیم، نیازمند آماده کردن پژوهش در عرصه فرآوری متن آموزشی هستیم. ما در این عرصه، بی‌نیاز از تحقیق نیستیم و این عرصه حتما باید مورد توجه باشد.
یوسفی‌مقدم، بازنگری در متون درسی قرآنی را ضرورتی اساسی دانست و اظهار کرد: قطعا، باید بازنگری در متون درسی ما صورت گیرد؛ چون دروس مربوط به علوم قرآنی به طور خاص و علوم دینی به‌طور عام، متون مناسبی نیستند و در واقع اصلا متن درسی نیستند، بلکه این‌ها متن‌هایی بوده‌اند که توسط مولفانی که دغدغه خاصی داشته‌اند، نوشته شده‌اند. متن درسی، روش خاص خود را دارد و به عبارت دیگر در یک متن درسی، یک دانشجو یا دانش‌آموز، مطامح خود را می‌فهمد و می‌داند از کجا وارد شود و می‌خواهد به کجا برسد، اما دروسی که اکنون تدریس می‌شود، صرفا برخی مسائل نظری در حوزه‌های خاص است.
تولید اندیشه‌های دینی باید ناظر بر اندیشه‌های غیردینی باشد
وی در پاسخ به پرسشی درباره راهکار تولید اندیشه‌های تازه و ناب اسلامی و قرآنی، اظهار کرد: ما در حوزه علوم انسانی به طور عام، نگاه اسلامی نداریم و این واقعا یک خلا است. در هر حوزه‌ای، از جامعه‌شناسی و روانشناسی گرفته تا فقه و اصول و ... باید نگاه‌های اسلامی را حاکم کنیم و حتما این نظریات باید ناظر بر اندیشه‌های دیگران هم باشد، اما متاسفانه آنچه که الان داریم، یا صرفا نظریات دینی است که هیچ ارتباطی با اندیشه‌های غیردینی ندارد یا آنچه را که مشغول تدریس آن هستیم، صرفا اندیشه‌های دیگران است و در آن، اندیشه‌های دینی نیست. ما باید اندیشه‌ورزی دینی را ناظر بر نظریات دیگران داشته باشیم. این عرصه‌ای است که ما به آن نیاز داریم و من نمی‌دانم کی قرار است به این سمت حرکت کنیم؟.
