از معبرهای جبهه تا معابر شهر/ نقدی بر «معلولیت» شهرها
گروه جهاد و حماسه: مناسب نبودن شهرها برای رفت و آمد جانبازان و فقدان امکانات رفاهی برای آنان، مشکلات زیادی برای این افراد ایجاد کرده و باعث دور ماندن آنها از اجتماع شده است.
دستانشان را فدا کردند تا دست نامحرمان را از این سرزمین قطع کنند؛ پاهایشان را نثار کردند که خاک مقدس کشورمان جولانگاه بیگانگان نباشند، چشمانشان را دادند تا ناپاکان چشم طمع بر این مرزوبوم نداشته باشند؛ ... و اکنون سال‌ها از جنگ می‌گذرد و آنها زمین‌گیراند. بارشان بر دوش خانوادهایشان است و دردهای کهنه‌شان را فرو می‌خورند تا مبادا آرامش کسی برآشفته شود.
آنان که تا جنگ شروع شد، رخت رزم بر تن کردند و با دستان خالی، در مقابل دشمنان ایستادند؛ سربازانی که از جان گذشتند و جانباز شدند، اما امروز همان سروهای قامت‌خمیده، برای رفتن به بیرون از خانه و انجام امور عادیشان، با مشکلی بزرگ به نام «معابر و اماکن» مواجه‌اند که مسئولان و سازندگان در احداث آنها فکر همه چیز را می‌کنند به جز جانبازان و معلولان.
امروزه با توجه به توسعه روزافزون علم و تکنولوژی و پیشرفت‌هایی که در زمینه شهرسازی در اقصی نقاط جهان رخ داده، تمامی زیرساخت‌ها برای احقاق حقوق شهروندی در نظر گرفته می‌شود و حتی اگر از این لحاظ با نقصی مواجه باشند، درصدد رفع آن بر‌می‌آیند. با وجود این، کشور ما نتوانسته کمترین نیازهای قشر ارزشمند جانباز را در زمینه خدمات رفاهی شهری، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، استفاده از فضاها و اماکن عمومی و هچنین اداری را برآورده سازد.
26 سال از جنگ می‌گذرد اما تا کنون نتوانسته‌ایم حتی یک شهر را برای خدمت‌رسانی به جانبازان مناسب‌سازی و ساماندهی کنیم. مسئولان وقت بر حسب وظیفه شعارهایی می‌دهند اما وقتی پای عمل به میان می‌آید، همگی عقب می‌نشینند و کار را به دیگران واگذار می‌کند. در همین زمینه ارگان‌های دولتی بسیاری مانند بنیاد شهید، بهزیستی، شهرداری، مسکن و شهرسازی و وزارت کشور مسئولند اما با این وجود نشانی از آشتی خیابان‌ها و معابر و اماکن با جانبازان به چشم نمی‌خورد.
این در حالی است که در اقصی نقاط جهان به مسئله خدمات شهری و رفاهی جانبازان جنگی و معلولان توجه ویژه داشته و سعی می‌کنند اسباب آسایش آنان را فراهم سازند.
دولت کرواسی
دولت کرواسی در جهت ارائه خدمات رفاهی به قربانیان و آسیب دیدگان جنگی برنامه‌ها و طرح‌های مختلفی را به اجرا گذاشته است. به طور مثال در خصوص وسایل نقلیه، وزارت دفاع هر 7 سال یکبار به معلولانی که دارای صد درصد نقص عضو هستند خودرو هدیه می دهد و دیگر افراد معلول جنگ نیز حق وارد کردن خودرو مناسب بدون پرداخت عوارض گمرکی و مالیات دارند.
دولت فرانسه
برای انتقال معلولان در فرانسه وسایل ویژه حمل و نقل وجود دارد که هزینه آن توسط بیمه پرداخت می‌شود. همچنین معلولان جنگی 25 تا 45 درصد از تخفیف 50 درصدی بلیط قطار برخوردارند و در صورتی که معلولیت فرد تا 85 درصد باشد از بلیط رایگان و همراه وی از 25 درصد تخفیف بهره‌مند می‌شود. حتی این افراد در نشستن داخل اتوبوس یا مترو از اولویت برخوردارند؛ به جهت اینکه پشت کارت کسانی که ایستادن برایشان مضر است، علامت‌گذاری شده است.
ایجاد گذرگاه مناسب برای تردد معلولین جنگی در معماری شهر لحاظ شده است و کلیه معلولان برای رفت و آمد در تمام مراکز دولتی و خصوصی نگرانی نخواهند داشت و در بخش‌هایی چون ساختمان‌سازی یا اشتغال رزمندگان سابق می‌توان گفت وزارتخانه‌های مربوطه (وزارت شهرسازی و کار) بر اجرای قوانین در حوزه خود نظارت دارند و رزمندگان در تمام وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی در مسائلی چون استخدام، کارآموزی، آموزش حین خدمت در اولویت هستند.
دولت روسیه
دولت به گروهی از معلولان جهت رفت و آمد، وسایل نقلیه ارائه می‌دهد و به مجروحانی که مشکلات بینایی دارند و یا کسانی که معلولیت از دو دست دارند تا زمانی که در قید حیات هستند، وسیله نقلیه رایگان داده شده که نوع وسیله نقلیه و مدت استفاده از آن از طرف دولت روسیه تعیین می‌شود و اگر خود معلول نمی‌تواند رانندگی کند، می‌تواند حق رانندگی را به یکی از افرادی که با آن زندگی می‌کند، بدهد. در صورتی که خود معلول بخواهد می‌تواند به جای وسیله نقلیه، هزینه رفت و آمد خود را از دولت دریافت کند.
به معلولانی که وسیله نقلیه رایگان داده شده است و یا با وام آن را خریده‌اند و همچنین معلولانی که وسیله نقلیه را به طور کامل دریافت کرده‌اند، کمک هزینه بنزین، تعمیرات، لوازم یدکی پرداخت می‌شود. همچنین معلول جنگ و یا کسی که معلول جنگ گروه را همراهی می‌کند، می‌تواند از وسایل نقلیه درون شهری و برون شهری غیر از تاکسی راه آهن و وسایل حمل و نقل آبی در اطراف شهر به صورت رایگان استفاده کند. همچنین معلولان سالی یکبار می‌توانند به طور رایگان از راه آهن، هواپیما، کشتی یا اتوبوس بین شهری استفاده کنند و بلیط شخص همراه معلول 50 درصد تخفیف دارد.
قانون حمایت از معلولان
در کشورما نیز قانونی تحت عنوان حمایت از معلولان به ثبت رسیده است که در زیر بندهایی از آن را مرور می‌کنیم:
وزارتخانه‌ها، سازمانها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند جهت دسترسی و بهره‌مندی معلولان، ساختمانها و اماکن عمومی، ورزشی، تفریحی، معابر و وسایل خدماتی موجود را در چهارچوب بودجه‌های مصوب سالانه خود مناسب‌سازی کنند.
تبصره 2. شهرداریها موظفند از صدور پروانه احداث و پایان کار برای آن تعداد از ساختمانها و امکان عمومی و معابری که استانداردهای تخصصی مربوط به معلولان را رعایت نکرده باشند، خودداری کنند.
تبصره 3. سازمان بهزیستی کشور مجاز است بر امر مناسب‌سازی ساختمانها و اماکن دولتی و عمومی دستگاه‌های مذکور در ماده فوق نظارت و گزارشات اقدامات آنها را درخواست کنند.
تبصره 4. آیین نامه اجرایی ماده فوق ظرف سه ماه مشترکات توسط وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان بهزیستی کشور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.
ماده 2 قانون جامع حمایت از معلولان کلیه وزارتخانه‌ها، سازمانها ومؤسسات و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمانها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم شود.
همچنین در تبصره1 تا 4 ماده 2 این قانون می‌خوانیم: «وزارتخانه‌ها، سازمانها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند جهت دسترسی و بهره‌مندی معلولان، ساختمانها و اماکن عمومی، ورزشی، تفریحی، معابر و وسایل خدماتی موجود را در چهارچوب بودجه‌های مصوب سالانه خود مناسب سازی نمایند.
تبصره 2. شهرداریها موظفند از صدور پروانه احداث و پایان کار برای آن تعداد از ساختمانها و امکان عمومی و معابری که استانداردهای تخصصی مربوط به معلولان را رعایت نکرده باشند، خودداری نمایند.
تبصره 3. سازمان بهزیستی کشور مجاز است بر امر مناسب‌سازی ساختمانها و اماکن دولتی و عمومی دستگاه‌های مذکور در ماده فوق نظارت و گزارش‌های اقدامات آنها را درخواست نماید.
تبصره 4. آیین نامه اجرایی ماده فوق ظرف سه ماه مشترکاً توسط وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان بهزیستی کشور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.»
در ماده ماده 4 نیز آمده است: «معلولان می‌توانند در استفاده از امکانات ورزشی، تفریحی، فرهنگی و وسایل حمل و نقل دولتی (مترو، هواپیما، قطار) از تسهیلات نیمه بها بهره‌مند شوند.
تبصره: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تربیت بدنی و شهرداریها موظفتند کتابخانه، اماکن ورزشی، پارک و امکان تفریحی خود را به نحوی احداث و تجهیز نمایند که امکان بهره‌مندی معلولان فراهم باشد.»
جالب اینکه بسیاری از مفاد مطرح شده در این آیین نامه نادیده گرفته می‌شود و در سطح شهر تهران و سایر شهرهای کشور به ندرت مکان‌هایی پیدا می‌شود که مناسب برای جانبازان و معلولان باشد.
رحماندوست: خلأ قانونی نداریم
مجتبی رحماندوست، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، درباره مناسب‌سازی شهر برای جانبازان و معلولان گفت: این امر، موضوعی است که ضرورتش در هیچ جای دنیا انکار نشده است، چرا که همواره بین 10 تا 15 درصد از مردم کشوری نیازمند خدمات ویژه شهری و رفاهی هستند.
وی حمل نقل داخل شهری و عبور از خیابان‌ها و معابر مناسب‌سازی شده را کمترین حق جانبازان دانست و افزود: هیچ خلأ قانونی و مقرراتی در این زمینه نداریم. قوانین بسیار صریح و روشنی را برای اجرای این مسئله در تمامی ادوار مجلس و در دولت‌های مختلف داشتیم اما تا کنون بسیاری از آنها اجرایی نشده است.
رحماندوست ادامه داد: عدم اجرای قوانین در زمینه مناسب‌سازی شهر برای جانبازان متأسفانه دغدغه شهردار، فرماندار، بخشدار و رئیس ادارات مربوطه نیست؛ چرا که آنان ضرورت موضوع را درک نمی‌کنند و همواره از کنار آن به سادگی می‌گذرند. اگر خود دچار این نواقص جسمانی بودند، اهمیت موضوع را درک می‌کردند.
وی یادآور شد: تمامی پارک‌ها، ساختمان‌های عمومی، مراکز زیارتی و مکان‌هایی که با عموم مردم سروکار دارند، اعم از بیمارستان، ادارات و کتابخانه‌های عمومی و ... باید این قوانین را اجرا کنند و شهرداریها موظفند تا زمانی که این موارد رعایت نشده، به آنها پایان کار ندهند اما شاهدیم که کوتاهی‌های بسیاری صورت می‌گیرد و متأسفانه پایان کارها صادر می‌شود و مشکلاتش را باید جانبازان و معلولان به دوش بکشند.
شهرها «معلول» هستند
عضو فراکسیون ایثارگران مجلس با بیان اینکه برای اجرایی شدن طرح مناسب‌سازی نیازمند درک درست از سوی مسئولان هستیم، اظهار کرد: از وزیر کشور خواستم سالی یک روز را با ویلچر در سطح شهر بگردند؛ اگر بتوانند یک روز را اینگونه سپری کنند، عمق مشکل را درک می‌کنند.
وی بیان کرد: پیشنهاد دیگر نیز این است یک شهر یا منطقه را به عنوان نمونه‌ای در هر استان با استفاده از تمامی الگوهای مناسب‌سازی شهر برای جانبازان و معلولان درست کنند و ببینند که فقدان خدمات شهری مناسب برای جانبازان و معلولان چه فاجعه‌ای است.
رحماندوست با اشاره به گذشت 26 سال از پایان جنگ گفت: جانبازی و معلولیت مشکل بسیار سختی است؛ عزیزان ما معلول نیستند، این شهر است که معلول است و نمی‌تواند این عزیزان را با این وضعیت جسمی تحمل کنند.
جای خالی خدمات شهری در قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران
در قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران که در دولت قبلی ابلاغ شده به بسیاری از مسائل و مشکلات ایثارگران و جانبازان پرداخته شده است اما جای خالی خدمات شهری به چشم می‌خورد. این قانون از 8 فصل کلیات، مسکن، بهداشت و درمان، تسهیلات اداری واستخدام، اشتغال و کارآفرینی، معیشت و رفاه، فرهنگی و آموزشی و ترویج ایثار و شهادت و منابع مالی و نظارت تشکیل شده است که حتی در فصل معیشت و رفاه نیز هیچ دستورالعملی مبنی بر استفاده جانبازان از خدمات شهری و مکان‌های عمومی مدنظر واقع نشده است.
جای بسی تعجب است که بعد از جنگ و ایجاد ویرانی‌های بسیار، ساخت و ساز و جبران ویرانی‌ها در دستور کار قرار گرفته اما تا کنون به این موارد به هیچ‌وجه به شکل وسیع پرداخته نشده است.
خانهنشینی جانبازان؛ نتیجه بی‌توجهی به مناسب‌سازی
خانهنشینی یکی از معضلاتی است که فقدان امکانات شهری برای جانبازان و معلولان به پیش آورده است. کم هستند جانبازانی که می‌تواند با اتومبیل‌های شخصی تردد کنند اما بسیارند جانبازانی که دوست دارند دمی در بین مردم باشند، مردمی که ببینند این بزرگواران برای حفظ نظام اسلامی چه جان فشانی‌هایی کرده‌اند.
