حاجاتمان را با کدام اسماء الهی بخواهیم؟
گروه جامعه: مرحوم آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی ضمن تشریح جایگاه دو لفظ جلاله «الله» و «رب» در دعاها به ویژه دعاهای ائمه(ع) عنوان کردند: وقتی گفتی «رب»، پای «مربوب» به میان میآید. اینجا است که پای من و تو به میان میآید!
مرحوم آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی طی ماه رمضان سال 1390 مجموعه سخنرانی‌هایی ویژه این ماه ایراد فرمودند که بیان و مرور دوباره این مطالب ارزشمند خالی از لطف نیست. ایشان در بخش دوم جلسه سوم سخنرانی خود که به بحث دعا اختصاص داده بودند، مطرح کردند: ما در دعاهای مأثوره، در بین اسماء الهی، اسم «الله» را میبینیم و از بین اوصاف خدای متعال هم وصف «رب» را میبینیم. در یکی «مدعوّ» لحاظ شده است و در دیگری «داعی» لحاظ شده است؛ یکی سمت بالا است و یکی سمت پایین است. امّا چرا؟ بحث امشب من همین مطلب است.
«الله» اسمی که جامع تمام اسماء الهی است
اینکه میبینید در دعاها «الهی» و «اللّهم» و امثال اینها آمده است، و حتّی در باب دعاها داریم که ده مرتبه «یا الله» بگو و بعد دعا کن، به این جهت است که «الله»، این لفظ جلاله، اسم است برای آن موجودی که مستجمعِ جمیعِ صفات است. هر کمالی را که بخواهی، در این اسم هست؛ هم رازق است، هم شافی است، هم کافی است، هرچه بگویی هست! «الهی»، «یا الله» و «اللّهم» یعنی ای موجودی که همه کلیدها و همه خیرها در دست تو است! ای کسی که تمام اوصاف جمال و کمال در تو است!
لذا هر حاجتی که از حوائج باشد، در این قالب میگنجد و با این خطاب تناسب دارد. اینکه شما میبینید که در ادعیه لفظ جلاله به کار رفته، به همین دلیل است. این اسم لحاظ مدعوّ است و اشاره به طرف بالا است.
در تمامی حاجات، پناهگاه «ربّ» است
امّا صفتی که در آن لحاظ داعی شده و در آیه هم هست، مربوط به من و تو است. «ربّ» یعنی پرورشدهنده؛ «ربوبیّت» یک امر اضافی است؛ یعنی مضافالیه میخواهد. وقتی گفتی «رب»، پای «مربوب» به میان میآید. اینجا است که پای من و تو به میان میآید! این را هم بدان که احتیاج من و تو به ربوبیّت، تنها در یک بُعد نیست؛ بلکه ما در تمام ابعاد وجودی، چه مادّی و چه معنوی محتاج به ربوبیّت او هستیم. لذا وقتی بهطور مطلق گفتی «رب»، این تنها در یک بُعد نیست؛ در جمیعِ ابعادِ وجودیِ تو است.
«ربّ» هم مثل همان «الله» در باب حاجات، فراگیر میشود. چون سراپای ما احتیاج است، باید کسی را صدا بزنیم و به او پناه ببریم. حالا به چه کسی پناه ببریم؟ به کسی که همه چیز ما در ید قدرت او است، و او همه امور ما را اداره میکند. به او پناه ببریم و از او بخواهیم.
استفاده ائمّه(ع) از «اللّهمّ» برای دعا کردن در حقّ دیگران
لذا شما این دو کلمه را در ادعیه مأثوره زیاد میبینید. یکی «الهی» و «اللهم» است که زیاد میبینید و غالب ادعیه ما اینطور شروع میشود؛ دیگری هم کلمه «ربّ» است که زیاد کاربرد دارد و زیاد میبینید. به همین دلیل است که ما میبینیم معصومین(ع)، هم در مواردی که از آنها حاجتی تقاضا میشد، و هم وقتی میخواستند کسی را که دارد کار خوبی انجام میدهد دعا کنند، «اللهم» را به کار میبردند. ائمه وقتی میخواستند دعا کنند، از همین لفظ جلاله بهرهگیری میکردند.
جلسه گذشته عرض کردم که امام حسین(علیهالسلام) وقتی خواستند جُون را دعا کنند، سه چیز را مطرح کردند و گفتند: «اللَّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ طَیِّبْ رِیحَهُ وَ احْشُرْهُ مَعَ الْأَبْرَارِ».[3] مثال دیگر، ابن الشعثا است که تیرانداز ماهری بود؛ روز عاشورا دشمن را هدفگیری میکرد و به سمت دشمن تیر میانداخت. وقتی چشم امام حسین(علیهالسلام) به این کار او افتاد، فرمود: «اللَّهُمَّ سَدِّدْ رَمْیَتَهُ»؛ خدایا تیرهایش را به هدف بزن! «وَ اجْعَلْ ثَوَابَهُ الْجَنَّةَ».[4] پاداش او را بهشت قرار بده! در هر دو مورد، حضرت از «أللّهمّ» برای دعا استفاده فرمودند.[5]
دعای امام حسین(ع) در حقّ اُمّ وهب
مورد دیگری که حضرت او را با لفظ جلاله دعا کردند، اُموهب بود. این اُموهب میدانید چه کسی است؟ در تاریخ مینویسند وهب نصرانی بود، اُموهب هم که مادر وهب است، نصرانی بود؛ هر دو نصرانی بودند. اینها به دست امام حسین(علیهالسلام) اسلام آوردند. روز عاشورا وهب حدود هفده روز بود که با همسرش ازدواج کرده بود. در تاریخ مینویسند مادر رو کرد به پسرش و گفت مگر وضع امام حسین را نمیبینی؟! برو پسر پیغمبر را یاری کن! دقت کنید که اینها جزء اردوگاه امام حسین(ع) نبودند، بلکه خودشان آمده بودند. مادر اصرار میکرد که برو، امّا همسرش ممانعت میکرد و میگفت نرو! حتی تعبیراتی از مادرش هست که برو، روز قیامت رسول خدا تو را شفاعت میکند!
همسر وهب به او گفت که من به یک شرط حاضرم که تو بروی؛ وهب گفت چه شرطی؟! گفت من و تو با هم پیش امام حسین برویم، من حرف دارم؛ در آنجا حرفهایم را میزنم، بعد اگر خواستی بروی، برو. خلاصه این دو جوان خدمت امام حسین(علیهالسلام) آمدند و وارد خیمه حضرت شدند. وهب گفت آقا، من میخواهم به میدان بروم، امّا همسرم مانع میشود! همسرش هم گفت بله، من مانع میشوم!
بعد به امام حسین(ع) گفت من خدمت شما آمدم برای این که با دو شرط، اجازه دهم که وهب به میدان برود و شما باید این دو شرط را ضمانت کنید. اوّل اینکه میدانم اگر وهب برود، شهید میشود. امّا من یک زن جوان و تنها در این بیابان هستم؛ میخواهم در این بیابان تنها نباشم و پیش بیبیها و خاندان شما بیایم؛ شما این را ضمانت کنید! دوم اینکه من میدانم همسرم شهید میشود و روز قیامت به بهشت میرود؛ باید اینجا پیش شما قول بدهد که من را فراموش نکند و با هم به بهشت برویم. مینویسند: «فَبَکَی الحُسَینُ(علیهالسلام)». امام حسین شروع کرد هایهای گریه کردن. بعد هم حضرت هر دو شرط را ضمانت کرد و فرمود وهب که شهید شد، تو بیا پیش این بیبیها باش؛ روز قیامت هم من آنجا هستم و شفاعت میکنم.
وهب به میدان رفت؛ طولی نکشید که یک دست وهب قطع شد. اینجا بود که همسر وهب خودش بین آن جمعیّت وارد میدان شد و شروع به حمله کرد. وهب به او گفت چه شد؟! تو که نمیگذاشتی من به میدان بیایم! حالا خودت آمدی؟! همسرش گفت مگر نمیشنوی امام حسین چه دارد میگوید؟ میگوید: «هَلْ مِنْ ذَابٍّ یَذُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسُولِ اللَّهِ هَلْ مِنْ مُوَحِّدٍ یَخَافُ اللَّهَ فِینَا هَلْ مِنْ مُغِیثٍ یَرْجُو اللَّهَ فِی إِغَاثَتِنَا».[6] مگر نمیبینی حسین داد غربت سر میدهد؟ میگویند اینجا وهب صدایش بلند شد: یا حسین! به داد من برس! اینها را چه کار کنم؟! دستِ دیگر وهب هم قطع شد. مادر وهب عمود خیمه را گرفت و وارد میدان شد؛ اینجا بود که امام حسین رو کرد به او و گفت: «إرجِعِی ألَی النِّساءِ رَحِمَکِ اللهُ... »
[1]. سوره مبارکه زمر، آیه 8
[2]. سوره مبارکه فرقان، آیه 77
[3]. بحارالأنوار، ج45، ص 23
[4]. بحارالأنوار، ج45، ص 30
[5]. من در شبهای دیگر در خلال بحثم اگر موفق شدم، نمونههای دیگری را میآورم که معصومین، این لفظ جلاله را به کار میگرفتند.
[6]. بحارالأنوار، ج45، ص46
