«حسن» نامی بهشتی که پیامبر(ص) برگزید

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در بخشی از مدخل حسن‌بن‌علی(ع) در دانشنامه جهان اسلام درباره وجه تسمیه و نام آن امام بزرگوار آمده است:  در پاره‌اى احادیث این نام‌گذارى به الهام الهى منسوب شده و تأکید شده است که نام‌هاى حسن و حسین، معادل شَبَّر و شَبیر، نام‌هاى پسران هارون، هستند.  برخی از منابع نیز از عدم سابقه این نام در پیش از اسلام یاد کرده‌اند: همچنین گفته شده است که این دو نام از نام‌هاى بهشتی‌اند که قبل از اسلام، نزد مردم عرب هیچ سابقه‌اى نداشته‌اند.

در این مدخل به روایات دیگر هم اشاره شده است: براساس پاره‌اى گزارش‌ها که در منابع اهل‌سنّت آمده است، امام على(ع) پیش از آن که پیامبر پسر او را حسن بنامد، نام حمزه یا حرب را براى او برگزیده بود، اما براساس روایت ابن‌بابویه حضرت على(ع)، ضمن آن که گفت در نام‌گذارى فرزندش بر رسول خدا پیشى نمی‌جوید، به ایشان اظهار داشت نام «حرب» را براى فرزندش دوست می‌دارد.

در این مدخل درباره القاب امام حسن(ع) نیز این گونه آمده است: به امام حسن القاب فراوانى نیز نسبت داده شده است که پاره‌اى از آنها در واقع اوصاف آن حضرت محسوب می‌شوند. نویسنده ناشناخته کتاب «القاب الرسول و عترته»، براساس چندین حدیث نبوى در وصف و بزرگداشت حسنین(ع)، القاب مشترک آن دو را به تفصیل ذکر کرده است، مانند سِبْط رسول‌اللّه، ریحانة نبىّ‌اللّه، سیّدشباب اهل‌الجنة، قرّة عین‌البتول، عالم، مُلهَم الحق، و قائدالخلق. مشهورترین لقب وى در جامعه شیعه ایران، مجتبى است.

نویسنده مقاله حسن‌بن‌علی درباره ولادت امام حسن(ع) این گونه آورده است: امام در مدینه و بنابر مشهور ــبه تعبیر ابن‌عبدالبرّ (ج1، ص384) صحیح‌ترین قول ــ در نیمه رمضان سال سوم هجرى زاده شد. طبق برخى روایات و نیز منابع تاریخى تولد وى در سال دوم هجرت بوده است.

پس از تولد امام حسن، پیامبر اکرم در گوش وى اذان گفت و گوسفندى را براى وى عقیقه کرد. همچنین حضرت فاطمه(س) یا خود پیامبر اکرم(ص)، هم‌وزن موى تراشیده او نقره صدقه دادند.

سوانح حیات

در این مدخل با اشاره به اینکه درباره دوران کودکى و نوجوانى امام حسن(ع) اطلاع خاصى در دست نیست، آمده است: آنچه در منابع به وضوح دیده می‌شود، محبت شدید پیامبر اکرم(ص) به وى و برادرش حسین(ع) است، نظیر این که پیامبر این دو را بر دوش خود سوار می‌کرد؛ گاهى آن دو از سر و دوش پیامبر بالا می‌رفتند؛ یک بار پیامبر در حال سخنرانى بود که این دو برادر خردسال وارد مسجد شدند، پیامبر از منبر پایین آمد و آن دو را در آغوش گرفت.

نقش امام حسن در زمان خلافت امام علی(ع) نیز مورد دیگری است که در دانشنامه جهان اسلام به آن اشاره می‌شود: در دوران خلافت و امامت على(ع)، امام حسن(ع) در کنار پدر در عرصه‌های گوناگون حضور داشت. در جنگ جمل، وى به همراه عمار یاسر و ابن‌عباس، به فرمان پدر، براى بسیج مردم کوفه عازم آن شهر شد و در آنجا در نطقى مردم را به جهاد و حمایت از على(ع) دعوت کرد.

سخنرانی پس از شهادت امام علی و بیعت مردم با امام حسن از دیگر موضوعاتی است که در مدخل ویژه امام دوم شیعیان به آن پرداخته شده است: پس از شهادت امام على(ع) و خاکسپارى آن حضرت، امام حسن در اولین سخنرانى خود براى مردم، ابتدا به بیان مقام و فضائل و سیره آن حضرت پرداخت و سپس خود را به عنوان فرزند رسول‌اکرم و عضوى از خاندان او(اهل‌البیت) که خداوند آنها را از هر پلیدى مبرّا کرده و در قرآن محبت و مودت و ولایت آنها را واجب کرده، معرفى کرد.

پس از آن، عبداللّه‌بن عباس(یا عبیداللّه‌بن عباس) سخنرانى کرد و مردم را به بیعت با امام حسن، به عنوان وصى امام على، فراخواند. بیعت در روز جمعه 21 رمضان سال 40 انجام شد. به نوشته طبرى امام هنگام بیعتِ خود تصریح کرد که براساس کتاب خدا و سنّت پیامبر عمل می‌کند و هر شرط دیگرى(از جمله جنگ با معارضان) باید به این دو اصل برگردد.

شهادت کریم اهل بیت(ع)

در مدخل حسن بن علی بخشی نیز به شهادت این امام اشاره دارد: بنابر مشهور، شهادت امام حسن علیه‌السلام در 28 صفر 50 رخ داد. عمر آن حضرت در هنگام شهادت 48 سال بود، اما باتوجه به اختلاف اقوال درباره تاریخ وفات، مدت عمر وى نیز، به اختلاف، 46 سال، 47 سال و حتى 58 سال ذکر شده که به گفته ذهبى(ج 3، ص 277) قول اخیر قطعاً نادرست است.

همه منابع نیز بر نوشاندن سم به امام تأکید دارند: بنابر بیشتر منابع معتبر اهل‌سنّت و شیعه، امام حسن(ع) با خوردن زهر به شهادت رسید، مسمومیت امام، نزدیک به چهل روز طول کشید. در پاره‌اى منابعِ معتبر، این عمل به همسر حضرت، جَعْده بنت اشعث و به تحریک و تشویق معاویه نسبت داده شده است. در نقل دیگرى، وقتى امام حسن خبر از مسمومیت خود می‌دهد و از ایشان درخواست می‌شود نام عامل آن را بگوید، امام امتناع می‌ورزد. بنابه نقل دیگرى، این کار به تشویق معاویه و به دست دختر سهیل‌بن عمرو، همسر دیگر امام حسن(ع)، انجام شده است.

گزارش «دانشنامه جهان اسلام» درباره وضعیت مردم در مراسم تشییع پیکر امام(ع) خواندنی است: در هنگام دفن آن حضرت، قبرستان بقیع آکنده از جمعیت بود و مردم می‌گریستند و بازارها بسته شده بود. پس از دفن آن حضرت، محمد حنفیه ضمن اظهار اندوه، به بیان فضائل و مناقب ایشان پرداخت. زنان بنی‌هاشم یک ماه به عزادارى پرداختند. در مکه و مدینه، زنان و مردان و کودکان، هفت شبانه‌روز بر وى گریستند و بازارها را بستند.