نیم‌میلیون نسخه خطی در منازل مردم وجود دارد/ کتابخانه ملی قرائت‌خانه نیست
گروه ادب: رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در نشست خبری امروز خود در آستانه هفته دولت، به تشریح اقدامات، فعالیت‌ها و برنامه این مرکز پرداخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست خبری سیدرضا صالحی‌امیری، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی صبح امروز، 3 شهریورماه، با حضور خبرنگاران در محل اندیشگاه کتابخانه ملی برگزار شد.
صالحی‌امیری در این نشست با اشاره به هفته دولت گفت: گرامیداشت هفته دولت براساس منطقی است تا بر عملکرد یک سال گذشته خود بازنگری داشته و نقاط ضعف و قوت را شناسایی کرده و آنها را تقویت کنیم. این سازمان بنا به وظایف ذاتی خود تلاش دارد تا در عرصه ملی و بین‌المللی و در جهت ارتقای فرهنگ، آگاهی و دانش جامعه گام بردارد و در حوزه توسعه فرهنگی منشأ خدمات باشد.
وی با تحلیل عملکرد یک ساله دولت تدبیر و امید افزود: آنچه از عملکرد یک ساله دولت ارزیابی کرده‌ام این است که حداقل 12 اتفاق در این مدت رخ داده و هر یک قابل تحلیل و بررسی است که یکی از آنها استقرار ثبات و آرامش در کشور بود و بستر لازم را برای تحقق برنامه‌های دولت در عرصه‌های گوناگون فراهم کرد. همچنین حاکمیت اخلاق و پرهیز از بداخلاقی‌های مرسوم در گذشته از موارد دیگری است که باید به آن توجه کرد؛ چرا که اخلاق به عنوان جوهره توسعه و پیشرفت است و بداخلاقی سم مهلکی است که همه چیز را در مسیر خود از بین می‌برد.
قانون محور همه تحولات در دولت
صالحی امیری با اشاره به قانونمند بودن دولت گفت: قانون محور همه تحولات در دولت است و قانونمندی را به عنوان ضرورت تداوم حیات سیاسی قائل بوده و در هر شرایطی به آن پایبند خواهد بود. از سوی دیگر استفاده از خرد جمعی و توجه به کرامت و حرمت انسان‌ها و حقوق شهروندی مورد توجه دولت قرار گرفت و آخرین حرکت دولت در این زمینه، در زمینه سقوط هواپیمای ایران 140 بود که دولت تلاش کرد تا بدون کتمان و توجیه شرایط را تبیین کرده و از پرواز آن جلوگیری کند.
وی در ادامه به استقرار نظام برنامه‌ریزی اشاره و عنوان کرد: وجود یک سازمان نظام برنامه‌ریزی در کشور، زمینه مناسب برای برنامه توسعه ششم را فراهم می‌کند و از برخورد سلیقه‌ای و احساسی به شدت پرهیز می‌شود و در یک سال گذشته دولت تلاش کرده بدون ادبیات خشن، منافع ملی را تأمین کند و برای انسجام و وحدت ملی تلاش کند و در این راستا با پذیرش سلایق سیاسی اهداف خود را پیش برده و با گفتمان اعتدال به انسجام وحدت ملی کمک کرده است.
کارها باید به مردم واگذار شود
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به استفاده از ظرفیت نظام کارشناسی براساس توسعه ملی بیان کرد: دولت به تنهایی نمی‌تواند لوکوموتیو توسعه را به مقصد برساند و از انجمن‌های علمی و صنفی دعوت به همکاری کرده است.
وی با تأکید بر توجه به فرهنگ و هنر گفت: دولت در یک سال گذشته به این عرصه توجه جدی داشته است و ما در این حوزه طی سال‌های گذشته دچار خسارت‌های جدی شده بودیم؛ در حالی که جامعه بدون فرهنگ، جامعه‌ای مرده است و حیاتی نباتی خواهد داشت.
جامعه را به سمت زیست فرهنگی سوق دهیم
وی با اشاره به توجه دولت به سرمایه‌های اجتماعی و تلاش برای مشارکت مردمی گفت: همه باید تلاش کنیم جامعه را به سمت زیست فرهنگی سوق دهیم و نیاز بنیادین جامعه ایرانی نیز این است و هدف حاکمیت اخلاق در عرصه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است و اگر اخلاق از جامعه فاصله گیرد، آسیب‌ها و ناهنجاری‌های زیادی را در جامعه شاهد خواهیم بود که تهمت، افترا و انگ‌زنی در جامعه جایگزین رقابت‌ها و روابط سیاسی و فرهنگی می‌شود.
صالحی‌امیری ادامه داد: افزایش مصرف فرهنگی در کشور نیز یکی از مسائل مهمی است که رسانه‌ها باید در این زمینه اقدام کنند و این امر از سرانه مطالعه گرفته تا سینما، شعر و نقاشی را در برمی‌گیرد. چرا که یکی از ضرورت‌های جامعه فرهنگی، توجه به مصرف فرهنگی است و از سوی دیگر ارتقای فضیلت و معرفت است؛ چرا که جامعه بی‌فضیلت ره به جایی نمی‌برد و آنچه ما از غرب شاهدیم، فروکاستن فضیلت‌هاست و فضیلت‌ها و معرفت یکی از شاخص‌های زیست فرهنگی محسوب می‌شود. با توجه به اینکه همه نحله‌ها و گروه‌ها در یک جامعه زندگی می‌کنند، از این رو باید به یک جامعه ملی فرهنگی تبدیل شود و نوعدوستی و همنوایی در آن شکل گیرد و اگر به دنبال توسعه پایدار در کشور هستیم، باید به این موضوع توجه کنیم.
کمتر از 5 درصد منابع کتابخانه ملی دیجیتال است
وی نخستین اقدام سازمان اسناد و کتابخانه ملی را تشکیل شورای اجرایی سازمان با حضور صاحبنظران دانست و افزود: از ابتدا تصمیم بر توجه به خرد جمعی بوده است و در این راستا سه سطح در سازمان تعریف شده است، سطح نخست تعیین سیاست‌ها توسط ریاست سازمان بوده، سطح دوم برنامه‌ریزی برای تحقق سیاست‌هاست که برعهده معاونان است و سطح سوم نیز اجراست که برعهده کارشناسان سازمان است.
صالحی‌امیری در ادامه به برنامه‌های سازمان اشاره و اظهار کرد: تحول در نظام دیجیتال‌سازی یکی از برنامه‌های مهم سازمان است و هدف این است که همه افراد در همه نقاط کشور بتوانند به از منابع و اسناد موجود در سازمان استفاده کنند که در حال حاضر این بهره‌مندی کمتر از 5 درصد است و مناسب نیست و ارتقای این امر نیازمند برنامه‌ریزی گسترده است. همچنین توسعه مناسبات بین‌المللی از برنامه‌های دیگری است که در این راستا تفاهم‌نامه همکاری میان سازمان کتابخانه ملی و میراث فرهنگی امضا شده و مقرر شده که توریسم فرهنگی جدی گرفته شود و هر توریستی که وارد کشور می‌شود، نیم روز خود را در کتابخانه ملی سپری کند.
وی در ادامه از ثبت هفت اثر در کمیته حافظه جهانی خبر داد و گفت: ثبت آثار در سه سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی انجام می‌شود که امسال چند اثر در سطح منطقه‌ای به ثبت رسیده‌اند که در آینده نزدیک اطلاع‌رسانی خواهد شد.
2600 نسخه خطی در کتابخانه ملی فرانسه وجود دارد
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی بر گسترش نسخ خطی و نادر در کتابخانه ملی به عنوان میراث ملی اشاره و بیان کرد: به دلیل قدمت تمدنی و فرهنگی امروز حجم وسیعی از این نسخ در کشورهای مختلف وجود دارد که در سفر اخیری که به فرانسه داشتم، 2600 نسخه خطی در کتابخانه ملی فرانسه وجود دارد و این نشان می‌دهد که ریشه این فرهنگ در تمام دنیا وجود دارد و بنا داریم این نسخ را به ایران منتقل کرده و یا به امانت گرفته و از آنها اسکن تهیه کنیم.
وی به راه‌اندازی اندیشگاه در کتابخانه ملی اشاره و عنوان کرد: اندیشگاه محلی برای تعامل اندیشه‌ها میان اصحاب قلم و فکر است و آماده برگزاری برنامه‌هایی در راستای نقد و بررسی کتاب و همایش‌های فرهنگی است؛ از این رو قصد داریم کرسی‌های آزاداندیشی را در این مکان گسترش دهیم، در حالی که طی دو دهه گذشته و با وجود تأکیدات رهبری، توجه کمتری به این موضوع شده است.
صالحی‌امیری ادامه داد: معاونت پژوهشی دو مرکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی دارد و دانشنامه فرهنگ توسط دانشنامه‌نویسان کشور آغاز شده است. همچنین اساسنامه‌ای در حال تدوین است تا از طریق تعامل و تبادل از اقدامات موازی پرهیز کنیم. همچنین جلسات مهتاب و مکتب نیز به صورت ثابت تشکیل می‌شود.
در ادامه این نشست، صالحی‌امیری، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد.
سخت‌گیری‌های یونسکو در اعطای مجوز برگزاری جایزه فردوسی
وی در پاسخ به سؤالی درباره جایزه جهانی فردوسی گفت: در ملاقات با مدیرکل یونسکو این موضوع مطرح شده و آن را به صورت مکتوب تقاضا کردیم و مراحل قانونی آن باید طی شود، البته در این حوزه با سخت‌گیری‌هایی مواجه هستیم و سعی داریم این جایزه را با مجوز یونسکو راه‌اندازی کنیم تا کسانی که در رابطه با ایران قلم می‌زنند، بتوانند از جایزه جهانی فردوسی بهره‌مند شوند.
صالحی‌امیری ادامه داد: بدون مجوز یونسکو نیز می‌توان جایزه جهانی فردوسی را برگزار کرد، اما اگر ما این موضوع را به صورت جدی از یونسکو پیگیری کنیم، این جایزه اعتبار بالایی خواهد داشت.
وی در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه هنوز مرمت‌کاران کتابخانه ملی ایران مشمول قانون سختی کار نشده‌اند، گفت: توجه به معیشت و کرامت کارمندان کتابخانه ملی ایران یکی از برنامه‌های اساسی من در این کتابخانه است اما باید گفت بخش زیادی از کارمندان این کتابخانه در مخازن و در شرایط سختی کار می‌کنند و حقوق آنها به جز حقوق متعارف چیز دیگری نیست و برای اینکه مرمت‌کاران کتابخانه ملی ایران مشمول قانون سختی کار شوند، جلساتی را با مدیریت برنامه‌ریزی و جانشین رئیس توسعه و منابع انسانی برگزار کرده و پیگیری این موضوع هستیم.
کتابخانه ملی قرائت‌خانه نیست
وی در ادامه درباره سختی دسترسی به کتابخانه ملی و طولانی شدن ساخت و ساز در اطراف این مکان گفت: من خوشحال می‌شوم که شماها این موضوع را همانند ما از شهرداری بخواهید که اطراف مکان کتابخانه ملی را به زودی سامان دهند، هر چند هر توسعه با چالش‌هایی همراه است و با اتمام پروژه باغ کتاب این مکان سامان می‌یابد.
صالحی‌امیری تصریح کرد: در هیچ کجای دنیا، ذکر نشده که کتابخانه ملی قرائت‌خانه باشد، بلکه محلی برای حضور پژوهشگران برای دسترسی به منابع ملی است و آمار سازمان نشان می‌دهد که هزار و برخی روزها 3 هزار نفر در این مکان تردد دارند و واقعا بیش از این ظرفیت نداریم؛ از این رو محدودیت مدرک فوق‌لیسانس به بالا را قرار دادیم و امروز نمی‌توانیم شعار حضور همه دانشجویان در این مکان را داشته باشیم؛ چرا که امکان سرویس‌دهی به بیش از این تعداد امکان‌پذیر نیست و بنا به وظیفه اخلاقی از همه ظرفیت‌های سازمان استفاده شده است.
امکان راه‌اندازی مجدد شیفت شب کتابخانه
وی در ادامه گفت: همچنین بنا داریم بخشی از این مکان را به فروش کتاب در زمینه علوم انسانی اختصاص دهیم که در کنار آن عرضه لوازم‌التحریر نیز وجود خواهد داشت. از سوی دیگر باید گفت تهران بزرگ در کنار فروشگاه‌های عظیم تجاری، نیاز به کتابخانه دارد و کتابخانه‌ها باید به محلات بروند و افراد دسترسی آسانی به آن داشته باشند. هرچند درهای این سازمان به روی پژوهشگران باز است و برای پژوهشگران محدودیت مدرک تحصیلی وجود ندارد.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پاسخ به سؤالی درباره تعطیلی شیفیت شب و امکان راه‌اندازی دوباره آن گفت: در طول چند سال گذشته متوسط مراجعه ما در هر شب زیر 10 نفر بود و مجموعه هزینه‌ای که به سازمان تحمیل می‌شد بسیار سنگین بود و در شورای سیاستگذاری نیز این موضوع بررسی و تصمیم بر تعطیلی آن گرفته شد. مگر اینکه بخواهیم یک کار تبلیغاتی انجام دهیم، اما بنای بر تعطیلی نبوده و اگر زمانی متقاضی شیفت شب افزایش یابد، مجدداً راه‌اندازی خواهد شد. همچنین مواردی چون امنیت، سلامت افراد و تردد در ساعات شب مشکلاتی را به وجود آورده است.
تصمیمی برای گرفتن هزینه فیپا و فاپا از ناشران نداریم
صالحی‌امیری درباره کرسی‌های آزاداندیشی بیان کرد: اگر باور قلبی به این موضوع داشته باشیم، جای آن در همین مراکز است و باید در یک مکان علمی به بحث و گفت‌وگو پرداخت، از این رو نامه‌ای به دانشگاه‌ها و ناشران و مراکز علمی ارسال شده تا همه نویسندگان، ناشران و اندیشمندان بتوانند از ظرفیت‌های اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه کلی بهره‌مند شوند و به همین دلیل عنوان «اندیشگاه» برای آن انتخاب شده که به معنی تلاقی و تبادل اندیشه‌هاست.
وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا تصمیمی بر پولی شدن خدمات ارائه شده از سوی کتابخانه ملی وجود دارد یا نه، عنوان کرد: ما تصمیمی برای گرفتن هزینه در رابطه با فیپا و فاپا از ناشران نداریم؛ چرا که در کشور مظلوم‌ترین قشر، قشر فرهنگی است و کمترین درآمد را دارند و به جز علاقه‌مندی و عشق به فرهنگ آنها را قانع نمی‌کند و بسیاری از ناشران شرایط بدی دارند و شرایط مؤلفان از ناشران نیز بدتر است.
«دانشنامه فرهنگ معاصر» در مرحله مدخل‌گزینی است
صالحی‌امیری ادامه داد: این فهم عمومی باید ایجاد شود که هزینه برای فرهنگ، هزینه نیست، بلکه سرمایه‌گذاری است و از این رو باید حرمت و کرامت آنها حفظ شود که وزارت ارشاد و دولت در این زمینه برنامه‌های جدی دارد.
وی با اشاره به تدوین «دانشنامه فرهنگ معاصر» گفت: این دانشنامه در مرحله مدخل‌گزینی است و قراراست گروه‌هایی به تدوین مقالات بپردازند که افرادی چون حسن انوشه، بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی در آن حضور دارند و شورای راهبردی 12 نفره‌ای تشکیل شده و 30 گروه برای تدوین مدخل‌ها و مقالات در نظر گرفته شده است و پیش‌بینی می‌شود 3 میلیون کلمه در آن وجود داشته باشد و امیدواریم طی 3 – 4 سال آینده به پایان برسد.
صالحی‌امیری درباره دیپلماسی فرهنگی گفت: رسانه‌های معاند تلاش دارند تصویر فرهنگی ایران را سیاسی کنند درحالی که ایران امروز زیباترین تصویر فرهنگی را دارد و برای ترسیم این تصویر فرهنگی مهمترین ابزار دیپلماسی فرهنگی است و ما به عنوان کتابخانه ملی ایران باید تلاش کنیم ایران‌هراسی را در جهان از بین ببریم.
آیتم‌های دیجیتال کتابخانه ملی به 30 میلیون رسیده است
فریبرز خسروی، معاون پژوهش و سخنگوی کتابخانه ملی، در این نشست با اشاره به دیجیتال کردن اسناد و منابع کتابخانه ملی گفت: در دنیا هیچ یک از کتابخانه‌های ملی همه منابع خود را دیجیتال نکرده است، آمریکا با 23 درصد در صدر قرار دارد و فرانسه کمتر از 15 درصد از کتاب‌های خود را دیجیتالی کرده است، بنابراین این انتظار که همه منابع کتابخانه‌ای دیجیتال شوند، انتظاری بیهوده است. در سال گذشته مجموعه آیتم‌های دیجیتال کتابخانه ملی 17 میلیون بود که امسال به 30 میلیون رسیده است.
مسئله کپی‌رایت حل نشود، امکان ورود جدی به حوزه دیجیتال را نخواهیم داشت
وی در ادامه به موضوع کپی‌رایت تأکید کرد و گفت: در این زمینه مسائل کپی‌رایت و حقوق مادی و معنوی اثر نیز مطرح است و برای دیجیتال‌سازی آن همه مراقبت‌ها باید انجام شود و تا زمانی که مسئله کپی‌رایت در کشور ما حل نشود، امکان ورود جدی به حوزه دیجیتال را نخواهیم داشت و معتقدم در سطح کشور کتابخانه دیجیتال نداریم و امیدواریم به این سمت گام برداریم و ایجاد استانداردهای لازم در این حوزه ضروری است.
صالحی‌امیری نیز در تکمیل این موضوع افزود: ما امانتدار چند 10 هزار ناشر و مؤلف هستیم؛ چرا که حقوق معنوی اثر مربوط به آنهاست و باید این موضوع را حل کنیم و حقوق ناشر و مؤلف باید تعریف شده باشد.
خریداری 1090 نسخه خطی در یک سال گذشته
وی در پاسخ به سؤال ایکنا درباره تعداد نسخ خطی خریداری شده در یک سال گذشته گفت: ماهانه به طور متوسط 20 هزار عنوان کتاب از طریق مبادله و اهدا و 800 هزار عنوان از طریق واسپاری به سازمان اسناد و کتابخانه ملی واصل می‌شود. همچنین ماهانه 5 هزار فیپا صادر شده است و طی یک سال گذشته ما 1090 نسخه خرید داشته‌ایم، همچنین 227 نسخه اهدا شده است و دو هزار و 980 کتاب خطی برای فروش به ما ارائه شده بود که مورد توافق قرار نگرفت و یا کیفیت لازم را برای خرید نداشت و به صاحبانش پس داده شد.
صالحی‌امیری ادامه داد: اینکه برخی دلالان صاحبان اثر را می‌ترسانند تا از ارائه آثار خود به کتابخانه ملی امتناع کنند، باید گفت در خرید آثار، قیمت به افراد اعلام می‌شود و فرد مختار است که آن را قبول کند یا نه، چرا که تملک کتب خطی در کشور منع قانونی ندارد و خارج کردن آن از کشور مشکل دارد.
آمادگی کتابخانه ملی در خرید و نگهداری نسخ خطی
وی توصیه کرد: کسانی که نسخ خطی در اختیار دارند، می‌توانند با در اختیار قرار دادن این نسخ خطی یا اسناد، در کتابخانه ملی، سند امانت دریافت کرده و اثر خود را برای نگهداری به این سازمان بسپارند، چرا که متوسط نگهداری نسخ خطی در منازل 50 سال و در کتابخانه ملی 500 سال است و اگر کسانی قصد هبه، فروش و یا اهدای آن را ندارند، ما می‌توانیم امانتدار آن باشیم. هدف ما از این کار حفظ میراث ملی است و آمادگی برای وقف نیز داریم و از سوی دیگر برای خرید نسخ، کمیته خرید وجود دارد که با حضور افراد متبحر، آمادگی خرید این نسخ وجود دارد و به هر شکلی که توافق صورت گیرد، انجام خواهد شد.
صالحی‌امیری ادامه داد: در حال حاضر نزدیک به نیم میلیون جلد کتب خطی، نادر و ارزشمند در منازل مردم وجود دارد که به تدریج از بین می‌رود و ضمن ارتباط با کتابخانه ملی نوع تعامل را به عهده صاحب اثر خواهیم گذاشت تا در مجموعه‌ای استاندارد نگهداری شود. برای ایرانیان خارج از کشور نیز همین پیام را داریم؛ چرا که این نسخ، میراث متعلق به همه نسل‌هاست، در حالی که بسیاری از این نسخ در شرایط نامطلوبی نگهداری می‌شود.
خروج نسخ خطی از کتابخانه ملی صحت ندارد
وی در پاسخ به سؤال خبرنگاری درباره خروج نسخ خطی از کتابخانه ملی گفت: این موضوع صحت ندارد و استاندارد حفاظت و نگهداری در کتابخانه ملی بسیار بالاست و چنین اتفاقی در چند سال اخیر وجود نداشته است.
