فقدان شاخص ارزیابی؛ مهمترین مشکل حوزه فرهنگ/ سرنوشت نامعلوم نظامنامه مهندسی فرهنگی
گروه سیاسی: عضو سابق کمیسیون فرهنگی مجلس درباره چرایی مشکل بودن حل معضلات فرهنگی و اجتماعی کشور گفت: مشکل این است که شاخص و سنجه‌هایی برای ارزیابی نداریم و علاوه بر آن سازمان‌هایی هم برای نظارت نداریم.
محمدجواد آرین‌منش، کارشناس مسائل فرهنگی و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره نقش دولت و روحانیت در حوزه فرهنگ و جایگاه هر یک در چگونگی مواجهه با ناهنجاری‌های فرهنگی گفت: فرهنگ مقوله بسیار کلی و پیچیده‌ای است که شامل آداب، رسوم، سنت‌ها، اعتقادات، باورها، رفتارها و بسیاری از مقولات ارزشی می‌شود.
شعارهای انقلاب اسلامی فرهنگی بود
وی افزود: فرهنگ در واقع در طول زمان شکل می‌گیرد، حرکت و رفتارهای فرهنگی با گذشت زمان متحول می‌شوند و عوامل گوناگونی هم در تغییر فرهنگ یک جامعه مؤثر است.
آرین‌منش با اشاره به ماهیت فرهنگی انقلاب اسلامی گفت: انقلاب‌ها اگرچه فرآیندی برای ایجاد یک نظام سیاسی ـ اجتماعی جدید هستند، اما به طور کلی دارای یک رویکرد فرهنگی نیز می‌باشند که گستردگی و عمق ابعاد فرهنگی در همه انقلاب‌های بزرگ وجود داشته است.
وی اظهار کرد: انقلاب اسلامی هم با شعار «الله اکبر» و « لا اله الا الله» آغاز شد و این نشان می‌داد که مردم ما خواهان استقرار یک نظام سیاسی مبتنی بر فرهنگ اسلامی بودند و براین اساس تحولات بزرگی هم در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت.
نقش مهم روحانیت در تحولات فرهنگی جامعه
عضو حزب موتلفه اسلامی عنوان کرد: طبیعتا پیشگام نهضت اسلامی ما رهبران بزرگ دینی، متفکران و روشنفکران جامعه بودند. رهبر این انقلاب یک روحانی فرهیحته و مجتهد بود، همچنان که رهبر امروز نظام یک روحانی عالم و مجتهد است و در رأس نظام اسلامی قرار گرفته است. بنابراین روحانیت همچنان که در پدید آمدن این انقلاب نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است، طبیعتا در تداوم آن هم نقش مهم و تاثیرگذاری ایفا می‌کند، لذا نمی‌توان تاثیر روحانیت را در تحولات فرهنگی انکار کرد.
آرین‌منش تأکید کرد: اما روحانیت تنها عنصر مؤثردر تحولات فرهنگی نیست، بلکه ده‌ها عامل دیگر نیز در توسعه فرهنگی مؤثرهستند. بخشی از این عوامل مربوط به دولت است و برخی دیگر به خارج از دولت ارتباط می‌یابد.
ضرورت هماهنگی میان نهادهای فرهنگی دولتی و غیر دولتی
وی ادامه داد: به عبارت دیگر هم نهادهای فرهنگی که در دولت قرار دارند مانند آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ارتقای سطح فرهنگ جامعه تاثیرگذارند و از طرفی نهادهای غیر دولتی مانند حوزه‌های علمیه، مساجد، پایگاه‌های مردمی بسیج، هیئات مذهبی و ... نیز در شکل گیری فرهنگ یک جامعه نقش مهمی دارند.
عضو سابق کمیسیون فرهنگی مجلس تصریح کرد: طبیعتا دولت‌ها می‌توانند به عنوان عامل بسترساز تحولات فرهنگی نقش‌آفرین باشند، اما چون در نظام اسلامی دولت و ملت دو مجموعه جدا از هم نیستند لذا در حوزه فرهنگ هم در صورتی جامعه می‌تواند به توفیقات مدنظر برسد که مجموعه نهادهای دولتی و غیر دولتی فرهنگی در کنار هم باشند و از این ظرفیت عظیم در جهت تحقق اهداف فرهنگی استفاده شود.
وی با اشاره به تکالیف فرهنگی مشخص شده برای دولت در برنامه پنجم توسعه که هم اکنون مبنای عمل دولت است، گفت: فصل اول برنامه پنجم توسعه، مربوط به فرهنگ است که در آن وظایفی برای نهادهای غیر دولتی مشخص کرده است. پس تفکیک دولت و روحانیت از نهاهای دیگر مردمی و غیرمردمی تفکیک درستی نیست زیرا برای هر یک از نهادهای فرهنگی در قانون برنامه پنجم توسعه تکالیف و وظایف مشخص شده است.
نبود شاخص ارزیابی و نظارت؛ مشکل اساسی در حوزه فرهنگ
آرین‌منش درباره چرایی کم‌کاری نهادهای فرهنگی در طراحی و اجرای راهکارهای ایجابی به جای تمرکز بیشتر بر راهکارهای سلبی در مواجهه با معضلات و ناهنجاری‌های فرهنگی ـ اجتماعی گفت: یکی از مشکلات اساسی در حوزه فرهنگ نبود شاخص‌های ارزیابی است. یعنی مثلا در حوزه اقتصاد بانک مرکزی جمهوری اسلامی هر ماه از نرخ تورم، بیکاری، رشد یا رکود اقتصادی و ... گزارشی براساس عدد و رقم ارائه می‌دهد و میزان کاهش و یا افزایش هر یک از این شاخص‌ها را نسبت به ماه قبل یا سال قبل مشخص می‌کند.
نماینده سابق مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: اما در حوزه فرهنگ مشکل این است که شاخص و سنجه‌هایی برای ارزیابی نداریم و علاوه بر آن سازمان‌هایی هم برای نظارت نداریم که آیا وزارت علوم، وزارت ارشاد، صدا و سیما و سایر دستگاه‌ها وظایف فرهنگ‌سازی خود را به درستی انجام می دهند یا نمی دهند.
این کارشناس مسائل فرهنگی اظهار کرد: بنابراین چون این شاخص‌ها و نظارت‌های دقیق در حوزه فرهنگ وجود ندارد، اگر هم فعالیت‌هایی صورت بگیرد ملموس نیست چون اصلا ماهیت فرهنگ هم این‌گونه نیست. زیرا نمی‌توان به طور دقیق گفت مثلا آیا مردم دین‌دارتر شده‌اند یا بی‌دین‌تر؟ که این به دلیل نبود همان شاخص‌های دقیق برای ارزیابی است.
توجه بیشتر به راهکارهای ایجابی به جای سلبی با توجه به شرایط امروز جهان
آرین‌منش ادامه داد: ولی به طور کلی ما اگر بخواهیم با ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی مقابله کنیم و مثلا بخواهیم فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه توسعه پیدا کند طبیعتا در شرایط امروز جهان با وجود توسعه رسانه‌ها و گسترده شدن فعالیت سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های ماهواره‌ای و ... به نظر می‌رسد راهکارهای سلبی نمی‌تواند خیلی پاسخگو باشد و باید به سمت اقدامات ایجابی، «مصونیت بخشی» و متقاعد کردن جوانان برای پذیرش برخی باورها و ارزش‌ها برویم. لذا با زور، فشار و محدودیت نمی‌توان به نتیجه رسید.
وی در توضیح این مطلب گفت: مثلا می‌گوییم می‌خواهیم سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی را فیلتر کنیم ولی می‌بینیم الان برای هر دانش‌آموزی دسترسی به فیلترشکن بسیار ساده است. میلیون‌ها نفر در کشور الان عضو شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک هستند. این به معنای آن است که همه این افراد از فیلترها و خط قرمزها عبور کرده‌اند که عضو این شبکه‌ها شده‌اند.
آرین‌منش اظهار کرد: بنابراین ما به جای اینکه صرفا از روش‌های سلبی استفاده کنیم باید به سمت آگاه‌سازی و ارتقاء سطح آگاهی‌های نسل جوان برای استفاده مناسب از فناوری‌های نوین و رسانه‌ها برویم.
بی‌توجهی نهادهای فرهنگی به «نظامنامه مهندسی فرهنگی کشور»
آرین منش درباره نقش ناهماهنگی میان نهادهای فرهنگی و تناقضات رفتاری میان سازمان‌های فرهنگی در اجرای برنامه‌های حوزه فرهنگ، مانند تبلیغات بازرگانی ضد اقتصاد مقاومتی صدا و سیما از یک سو و اعلام شعار اقتصاد مقاومتی و تاکید بر ساده زیستی و اصلاح الگوی مصرف، در تاثیرگذاری منفی فرهنگی بر جامعه و به ویژه در میان نسل جوان گفت: یکی از آسیب‌های امروز جامعه در حوزه فرهنگ همین مسئله است. رهبر معظم انقلاب برای پاسخگویی به این تناقضات و رفع همین معضل ناهماهنگی و تعارض میان برنامه‌ها و فعالیت‌های نهادها و سازمان‌های فرهنگی و غیرفرهنگی، مأموریت مهمی را به شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان «مهندسی فرهنگی» محول کردند.
وی ادامه داد: شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در قالب یک کمیسیون تخصصی که بنده هم مدتی عضو این کمیسیون بودم «نظامنامه مهندسی فرهنگی کشور» را تدوین کرد. این نظامنامه امروز در اختیار نهادهای فرهنگی کشور قرار دارد اما نکته مهم این است که شاید الزامی برای اجرای این مهندسی فرهنگی ایجاد نشده است.
آرین‌منش در پایان ابراز کرد: اگر این نظامنامه اجرایی شود یکی از فواید آن، ایجاد هماهنگی میان فعالیت‌های فرهنگی دستگاه‌های گوناگون فرهنگی کشور است که می‌تواند باعث ارتقای سطح بهر‌ه‌وری و استفاده مفید و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه‌ها در این حوزه شود.
