سيدمحمد احصايی يكی از مطرحترين هنرمندان معاصر ايران است كه سالها است در حوزه خوشنويسی، نقاشی و گرافيك فعاليت میكند. او پايهگذار نقاشیخط در ايران بوده ولی اكنون به علت بيماری آرتروز در ناحيه گردن قادر به خوشنويسی نيست.
وی متولد سال ۱۳۱۸ و فارغالتحصيل دانشكده هنرهای زيبای دانشگاه تهران است [۲]و كارش را به صورت حرفهای با مجله جوانان جمعيت شير و خورشيد سابق آغاز كرد و بعد جذب سازمان كتابهای درسی شد و به صفحهبندی و سپس سرپرستی آتليه گرافيك پرداخته و پس از مدتی با عنوان كارشناس كتابهای هنر سال سوم كارش را پی گرفت.
بعد از آغاز همكاری با موسسه هنری پارس و همراهی با كسانی چون مرتضی مميز، آيدين آغداشلو، علیاصغر معصومی و بسياری ديگر او به عنوان يك نقاش و خوشنويس به هنر گرافيك بيشتر نزديك شد. چنان كه اكنون همگان حضور او را در عرصه طراحی گرافيك و به ويژه حروفنگاری و بازی زيبايیشناسانه با حروف ايرانی و اسلامی بيشتر از عرصههای ديگری چون نقاشی حس میكنند. به دليل همين تجربه دامنهدار در گرافيك، در راهاندازی رشته گرافيك در دانشكده هنرهای زيبای دانشگاه تهران وی سهم بسزايی دارد. [۳]
محمد احصايی را بنيانگذار نقاشیخط در ايران میدانند چرا كه او اولين كسی بود كه از حروف به عنوان وسيلهای برای بيان استفاده كرد.[۴] زيرا به علت توانايی در خوشنويسی، خود را از نقاشان سقاخانه به «سنت» و آنگاه «خط» و از همه مهمتر «خوشنويسی» نزديكتر میدانست و دليل آن را وفاداری به سنتهای خوشنويسی و اتصال به شكل واقعی حروف میشمرد و رويكردش حركت از خوشنويسی به سوی نقاشی بود و به استفاده از عناصر و آرايههای بصری و مفهومی نقاشی در خوشنويسیهايش میپرداخت. كاری كه اين هنرمند چند سال بعد از نقاشان سقاخانه انجام دادهبود و ابتدا با مخالفت و سپس با سيلی از تقليد خوشنويسان روبرو شدهبود.[۳] همچنين او در كار نقاشیخط و ارائه و توسعه آن بيش از ديگران پايمردی كرده و تاكنون همچنان در عرصههای داخلی و بينالمللی خوش درخشيدهاست.
احصايی از سال ۵۴ شروع به كشيدن تابلوهايی كرد كه عمدتا با كلمه «الله» يا عبارت «لاالهالاالله» شكل میگيرد و به گفته خودش نوعی ذكر تصويری «الله» و نمودی از عرفان و تصوف اسلامی را همراه دارد. او تاكنون چند نوبت به اين كارها كه به نام كارهای الله معروف است، پرداخته و در آخرين دستاورد رنگ را به كلی از ميان برداشته تا در بیرنگی و بیاختياری سفيد روی سفيد و سياه با سياه كه هر دو تجلی از نور هستند طرحی نو در انداخته باشد. اين شكل از كار او به «الفبای ازلی» نيز شهرت يافتهاست.[۵]
از ديگر آثار شاخص او میتوان به طراحی نشانهنوشته يا لوگویهای بنياد نهجالبلاغه، فرهنگسرای نياوران، فرهنگستان هنر و سازمان كتابهای درسی و همچنين لوگوی بسياری از روزنامههای سالهای اخير اشاره كرد. محمد احصايی در دهها نمايشگاه انفرادی و گروهی قبل و بعد از انقلاب در ايران و كشورهای ديگر شركت داشته كه از جمله میتوان شركت در نمايشگاه سالانه بال سوئيس را نام برد.
كار احصايی در عرصه طراحی گرافيك نمودی خوشنويسانه دارد و از پوستر گرفته تا نشانهنوشتههای او، همه ابتدا در حروف و بازیهای ساختاری و سنجيده با تركيب حروف خلاصه میشود و در نهايت نقشی گرافيكی ايفا میكند. به سبب آميختن سنت با نوآوری، مخاطبان ارتباط مطلوبی با آثار او برقرار میكنند و شايد اين نكتهای است كه باعث شده در سالهای قبل و بعد از انقلاب كارهای او مورد توجه محافل هنری قرار گيرد. اين اقبال همچنان ادامه دارد و در حال حاضر و به صورت همزمان موزه هنرهای معاصر و فرهنگستان هنر به او و آثارش توجه نشان میدهند به طوری كه تقريبا در تمام نمايشگاههای تجسمی اين دو مركز، تابلويی از او به چشم میخورد. [۳]
افزون بر اقبال رسمی، احصايی در عرصه فروش آثار هنری در داخل و خارج كشور نيز ركورددار است. در سال ۱۳۸۵ گرانترين اثر نقاشیخط حراج «كريستيز» دبی متعلق به او با نام «اسماءالله» بود. اين اثر با قيمتی بيش از ۱۰۰هزار دلار به فروش رسيد. در سال ۱۳۸۶ هر چند اثری از احصايی در حراج حضور نداشت،[۶] اما در اين سال دو اثر از او در نمايشگاه بزرگ سال گروه «هفت نگاه» به قيمت ۲۰ و ۱۵ ميليون تومان فروش رفت. [۷] در مزايده شب دوم آبان ۱۳۸۶، يك تابلو خط از اين هنرمند در مركز مزايده هنرهای معاصر ساتبی (sothebys)در لندن به مبلغ ۸۸ هزار پوند (بيش از ۲۱۷ هزار دلار) به فروش رفت كه رسانههای بينالمللی بهطور گستردهای آن را بازتاب دادند. اين اثر بالاترين نرخ اشيا حراجی اين گالری را به خود اختصاص داد و اين اولين بار بود كه تابلو خطی يك هنرمند معاصر ايرانی به چنين مبلغی فروخته میشد.[۸][۹]
محمد احصايی آثار ارزشمندی در نقش برجسته دارد. در اين بخش از فعاليت هنری نيز عنصر اصلی كارهای هنرمند همچنان خوشنويسی و بازی خلاقانه با حروف است. معروفترين ومحبوبترين آنها نقش برجسته تالار اجتماعات دانشكده الهيات دانشگاه تهران است كه در سال ۱۳۵۶ آن را اجرا كردهاست. اثری عظيم كه در قالب حروف و بازی با حركت و تركيب كلمات به بازنمايی حسی شعر عطار در منطقالطير و فراز و فرود سيمرغ پرداختهاست.
اثر ديگری كه احصايی در قالب نقش برجسته آفريده، نمای سفارت ايران در ابوظبی مركز امارات است كه در اين اثر نحوه آفرينش هنری به كلی با تالار دانشكده الهيات در تهران فرق دارد و حروف تكرنگ بر زمينهای به ظاهر كهنه و هندسی و انتزاعی آمدهاند. حروفی كه هنر خوشنويسی ما را در خطوطی چون ثلث هويدا میكند و در عين حال علاقه اعراب را نيز بر میانگيزد. [۳]
برخی فعاليتها، مشاغل و تشويقها
۱۳۳۷ -۱۳۵۷ عضويت رسمی وزارت فرهنگ بعد وزارت آموزش و پرورش
1337-1342 آموزگار ادبيات فارسی در دبستانهای دولتی تهران و دبستان جهان تربيت
۱۳۳۹-۱۳۴۴ همكاری با موسسه پارس و گردونه
۱۳۴۱-۱۳۴۴ خوشنويس و مدير گرافيك سازمان جوانان جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران
۱۳۴۱ تجربههای «كاربردی خط» و نخستين تجربهها برای ابداع سبك «نقاشیخط»
۱۳۴۳-۱۳۵۳ گرافيست، خوشنويس، مولف، كارشناس هنری و ويراستار سازمان كتابهای درسی (نقاش كتابهای درسی دبستان و دوره سه ساله راهنمايی و كتاب هنر - قسمت خط و خوشنويسی)
۱۳۴۵-۱۳۷۷ شركت در مجامع فرهنگی – هنری نمايشگاههای فردی و جمعی در ايران و در سال ۱۳۵۱ به عنوان اولين نقاشی برگزيده سال و چند نوبت به عنوان برگزيده در ايران و يكبار در فرانسه.
۱۳۴۹-۱۳۷۷ سفرهای متعدد به كشورهای آسيايی، اروپايی و امريكايی برای مطالعه و تحصيل و شركت در مجامع هنری و نمايشگاههای جمعی و فردی.
۱۳۴۹ آغاز تحقيق و كار در موسسه طراحی حروف و كارهای تايپوگرافی در موسسه تكنی پروسس نيويورك
۱۳۵۰ آغاز تدريس در رشته گرافيك در دانشكده هنرهای زيبا، دانشگاه تهران و آموزش گرافيسم خط برای نخستين بار
۱۳۵۱ نقاش برگزيده نمايشگاه وزارت فرهنگ و هنر
۱۳۵۵ دريافت جايزه اول نمايشگاه كانی سورمر
۱۳۵۷ تا كنون عضو رسمی هيئت علمی دانشگاه تهران
۱۳۶۴-۱۳۶۶ عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش هنر و شركت در برنامهريزی دروس خط و گرافيك در شورای عالی انقلاب فرهنگی
۱۳۶۴-۱۳۶۷ دو دوره عضو شورای عالی انجمن خوشنويسان ايران و شورای عالی تعيين شايستگی استادی
۱۳۶۷ عضو شورای عالی هنرهای تجسمی كشور
۱۳۷۵ عضو هيئت امنای انجمن خوشنويسان ايران
۱۳۷۶ عضو هيئت موسس انجمن هنرمندان نقاشی ايران
۱۳۷۷-۱۳۷۹ عضو شورای عالی انجمن صنفی طراحان گرافيك ايران
۱۳۸۰-۱۳۸۶ شركت در اغلب فعاليتهای موزه هنرهای معاصر به عنوان عضو هيئت مشاوران هنری، عضو انتخاب آثار و هيئت داوریهای متعدد و داوری در بينالهای نقاشی، گرافيك و جشنوارههای نقاشی و خوشنويسی جهان اسلام
۱۳۸۲ عضو كميته متخصص خبره جهت ارزشيابی هنرمندان خوشنويس
۱۳۸۳ تاكنون عضو افتخاری انجمن هنرمندان نقاش
۱۳۸۳ تاكنون مشاور عالی انجمن صنفی طراحان گرافيك ايران
۱۳۸۳ عضويت پيوسته فرهنگستان هنر
۱۳۸۳ عضو برگزيده خطاط ـ گرافيست چهرههای ماندگار از سوی صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران
۱۳۸۳-۱۳۸۴ عضو شورای ارزشيابی هنرمندان نقاشی ـ گرافيك در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۱۳۸۳-۱۳۸۴ عضو كميته نهايی شورای ارزشيابی هنرمندان خوشنويس كشور
۱۳۸۴ دريافت نشان درجه يكم ملی فرهنگ و هنر از رئيس جمهور بنا به تصويب هيئت وزيران
فعاليتهای جنبی:
1354-1357 طراحی و اجرای 450 متر مربع سفال نقش برجسته «نقاشیخط» به سفارش دانشگاه تهران برای دانشكده الهيات
1359 نگارش 5 قطعه كتيبه به قلم محقق برای مسجد الغدير تهران
1364 نگارش و سفالگری، نقش برجسته، كتيبه ايوان ورودی موزه ملی ايران به قلم محقق
1364 تحرير قرآن كريم به قلم ريحان، ده جز (در حال ادامه)
1367-1370 طراحی و اجرای 230 متر مربع سفال لعابدار نقش برجسته برای سفارتخانه ايران در ابوظبی امارات متحده عربی
1368 تحرير سی متر كتيبه به قلم محقق برای بخش روابط فرهنگی وزارت آموزش و پرورش
1382 تحرير سوره يوسف به قلم نستعليق
1382 تحرير ديوان حافظ به قلم نستعليق (در حال اجرا)
نمايشگاهها
نمايشگاههای گروهی:
1345 نمايشگاه جمعی به مناسبت 25 سال هنر ايران، تالار نوبنياد موزه ايران باستان
1347 نمايشگاه جمعی در هتل هيلتون، ارائه اولين تابلوی نقاشیخط رنگ روغن روی بوم
1353 نمايشگاه جمعی در نخستين نمايشگاه هنری بينالمللی تهران
1354 فستيوال بين المللی كانی سورمر، فرانسه
1355 نمايشگاه جمعی جهانی بال سويس
1356 نمايشگاه جهانی بولونيا، ايتاليا
1356 نمايشگاه هنرمندان ايرانی در پكن و شانگهای، چين
1357 نمايشگاه جمعی جهانی بال، سويس
1362 نمايشگاه هنرمندان ايرانی سازمان ملل يونسكو، پاريس
1363 بينال داكا، بنگلادش
1370 نمايشگاه هنر ايران در دوسلدورف، آلمان
1378 نمايشگاه هنرمندان ايران در عربستان
1379هنرمند برگزيده خادم قرآن كريم به عنوان احياكننده قلم محقق و تحرير و طراحی صفحات متعدد از قرآن كريم
1379 نمايشگاه هنر ايران در مقر سازمان ملل در ژنو، سويس
1379 نمايشگاه سه نفره پروتاريا و كيپ تاون در آفريقای جنوبی
1380 نمايشگاه هنر معاصر ايران، در باربيكن لندن، انگلستان
1381-1382 نمايشگاه هنر معاصر ايران در تكزاس و فلوريدا، آمريكا
1382 نمايشگاه جمعی جهار نفره به دعوت آكادمی هنر چين و شركت در سمينار به مناسبت هفتادمين سال تاسيس آكادمی هنر چين
نمايشگاهای انفرادی:
1352 گالری سيحون، تهران
1353 انجمن فرهنگی ايران-آمريكا، تهران
1354 گالری ليتو، تهران
1356 گالری سيروس، پاريس
1357 مروری بر آثار از 1347 تا 1357 در دانشگاه الزهرا تهران
1369 گالری اولو، فنلاند
1379 گالری زند، امارات متحده عربی
1380 گالری زيبا، ونكور كانادا
1382-83 نمايشگاه ويژه فعاليتهای مختلف در ارتباط با خطاطی در گالری صبا به مناسبت هشتمين جشنواره جهانی پوستر
پانويسها:
↑ سپهری، مهرداد. حراج آثار هنرمندان معاصر ايرانی در لندن، وبگاه راديوفردا
↑ وبگاه ققنوس
↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ محمد شمخانی Iran Art Critic
↑ محمداحصايی خوشنويس و پيشگام هنر نقاشيخط، مجله كيهان فرهنگی، مرداد ۱۳۶۵ شماره ۲۹ ص ۴۸
↑ روزنامه آسيا
↑ راديوزمانه
↑ وبگاه آفتاب
↑ همشهریآنلاين
↑ سپهری، مهرداد. حراج آثار هنرمندان معاصر ايرانی در لندن، وبگاه راديوفردا
------------
منابع
سايت آفتاب
وبگاه ققنوس
محمد شمخانی Iran Art Critic
راديوزمانه
محمداحصايی خوشنويس و پيشگام هنر نقاشيخط، مجله كيهان فرهنگی، مرداد ۱۳۶۵ شماره ۲۹
سپهری، مهرداد. حراج آثار هنرمندان معاصر ايرانی در لندن، وبگاه راديوفردا
همشهریآنلاين
كلك خيال