آثار خطی و موزه‌ای فرهنگی و قرآنی ايران شناسنامه‌دار شوند
گروه ادب: «محمد صادق محفوظی» رئيس اتحاديه موزه‌های جهان اسلام خواستار شناسنامه‌دار كردن آثار خطی و موزه‌ای فرهنگی و قرآنی ايران شد و گفت: بزرگترين رسالت سازمان ميراث فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ديگر مسئولان شناسنامه‌دار كردن آثار است؛ چرا كه شناسنامه‌دار كردن موجب قابل‌رصد شدن و جلوگيری از خروج آنان از كشور می‌شود.
«محمدصادق محفوظی»، رئيس مركز دايرةالمعارف انسان‌شناسی و موسسه پژوهشی ابن سينا در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) در حاشيه مراسم رونمايی از آثار قرآنی اين مركز كه چهارشنبه 25 شهريور برگزار شد، گفت: در راستای شناسنامه‌دار كردن آثار بايد دو كار به صورت همزمان و به موازارت هم انجام شود. نخست اطمينان دادن به مردم برای حق مالكيت فردی‌شان درباره آثار، چون هم يك حق دينی و هم حقی انسانی است، و درعين حال شناسنامه‌دار كردن آثار؛ چرا كه شناسنامه‌دار كردن موجب قابل‌رصد شدن آثار می‌شود. دوم، بخشی از اين آثار مانند آثار منحصر به فرد بايد نشان‌دار شوند. تا از خروج آنها به خارج از كشور برای فروش بتوان جلوگيری كرد.
محفوظی ادامه داد: شناسنامه‌دار كردن، چند حسن دارد. نخست اين كه كشور ما به دليل دارا بودن ظرفيت بالا تبديل به يك موزه خواهد شد. شهرداری‌ها بايد فضاهای بزرگی برای مجموعه‌داران خصوصی ايجاد كنند تا اين آثار نيز به معرض نمايش گذاشته شوند. دوم اين كه با اين اقدام مشخص می‌شود چه آثاری در اين كشور وجود دارد و چه آثاری وجود ندارد. آثار رصد شده امروز ما حدود 500 هزار اثر خطی است، ولی ظرفيت كشور ما بالغ بر يك ميليون و چهارصد هزار اثر خطی تخمين زده شده است.
رئيس اتحاديه موزه‌های كشورهای اسلامی در ادامه تصريح كرد: ما نمی‌توانيم بگوييم يك كشور فرهنگی داريم ولی در عين حال تعداد بازديدكنندگان از موزه‌ها پايين باشد، در كشورهای اروپايی تا 83 درصد مردم از مراكز فرهنگی و موزه‌های كشور خود بازديد كرده‌اند، اما اين رقم در كشور ما به 7 درصد هم نمی‌رسد، بنابراين لازم است تا نوعی عطش ايجاد شود، اصحاب تفكر بايد اين مجال را ايجاد كنند و به نوعی بی‌تاب فرهنگ و هنر باشند.
محفوظی افزود: هنر و تفكر ما درست مانند ادبيات است كه در تبيين آن هزاران جمله می‌توان بيان كرد. هنر، قله ارائه نقاط عطف نياز انسانی و فرهنگ، چشمه جوشان غيرقابل توقف است. بايد برای داشتن آينده‌ای بهتر و خلق آثار ماندگار به آثار پيشينيان مراجعه كنيم.
اين موزه‌دار خصوصی گفت: ما ايرانيان به سرچشمه‌هايی دسترسی داريم، كه حيف است از آنها غافل شويم.
محفوظی در اشاره به دايرةالمعارف انسان‌شناسی گفت: اين مركز دربردارنده 100 هزار اثر خطی و فرهنگی شامل كتابخانه آثار خطی، موزه آثار فرهنگی و تاريخی است.
وی افزود: در اين مجموعه تركيبی از كتاب خطی، خط، نقاشی، خواتيم(انگشتری‌ها و مهرها) و نقاشی‌های ادوار مختلف تاريخ ايران و اسلام در كنار قطعات گوناگون نسخه‌های ارزشمند قرآن كريم در معرض تماشای عموم علاقه‌مندان قرار گرفته است.
اين روان‌شناس و مولف، قديمی‌ترين كتابت دوران اسلامی اين مركز را مربوط به قرن اول هجری بر روی پوست و به خط كوفی دانست و گفت: كتيبه‌هايی ماقبل از آن هم وجود دارد، هم‌چنين از آثار ماقبل اين دوران می‌توان به عقيق‌ها و آثار سنگی فراوانی از دوران هخامنشی كه به خط ميخی و ... بوده‌اند، اشاره كرد.
محفوظی با بيان اين مطلب كه تجلی‌‌گاه تمدن ايرانی ـ اسلامی را می‌توان در مجموعه گنجينه آثار خطی مركز دايرةالمعارف انسان‌شناسی يافت، گفت: يكی از ويژگی‌هايی كه موجب شده مركز ما برای ايرانيان و علاقه‌مندان از سراسر جهان در مقايسه با موزه‌های ديگر دنيا جذاب باشد تنوع آثار ماست، ما در تاريخ متوقف نشده‌ايم، چرا كه تنوع آثار موجود در اين مركز به دوران معاصران هم كشيده شده است. بر اين اساس اعتقاد داريم اين كار بايد به جريانات معاصر هم كشيده شود؛ چرا كه گذشته الهامی است برای اصحاب فرهنگ و هنر هم عصر ما و اكنون زمانی است برای آيندگان. ما از اين راه نقبی به تاريخ می‌زنيم.
وی در اشاره به ديگر فعاليت‌های دايرةالمعارف انسان‌شناسی گفت: تاكنون علاوه بر ايجاد كتابخانه، فضای موزه و .. به چاپ بيش از700 عنوان كتاب پرداخته‌ايم كه از اين ميان حدود 200 پايان نامه فرهنگی و هنری در 109 رشته هنرهای سنتی ايرانی و اسلامی مربوط به قرآن، اختصاص دارند.
محفوظی هم‌چنين در بيان اهداف آينده اين مركز گفت: در‌صدديم ساختمانی به عنوان نماد معماری ايرانی و اسلامی به صورت تلفيقی ايجاد كنيم كه فضای كافی را برای ارائه و معرفی مكتوبات و آثار گوناگون ايرانی ـ اسلامی داشته باشد. در دولت‌های مختلف قول اين كار داده شده اما از حد قول تجاوز نكرد، گويی اين مسئله تنها ويترينی است و اصالت آن مورد توجه چندانی نيست.
رئيس موسسه پژوهشی ابن‌سينا گفت: حدود يك سال و نيم پيش با همكاری 47 كشور جهان اسلام اقدام به تأسيس «اتحاديه موزه‌های كشورهای اسلامی» كرد‌ه‌ايم و اكنون مسئوليت اين اتحاديه برعهده من است، كه كار اصلی آن همانند يك رشته تسبيح، ايجاد انسجام در تاريخ، اقوام، ملل و نحل اسلامی است. در اساس‌نامه آن نيز مباحث گفت‌وگوی ملل و نحل افكار و انديشه‌های مختلف عنوان شده است.
وی در ادامه با بيان اين مطلب كه موزه‌ها در كشورهای اسلامی معمولاً صبغه خصوصی دارند تا دولتی، گفت: در اين اتحاديه هزار مجموعه معرفی شده است كه به جرئت می‌توان گفت، مجموعه آثار موزه دايرةالمعارف انسان‌شناسی از نظر كمی و كيفی جزء پنج مجموعه اول اين اتحاديه قرار دارد.
محفوظی در اشاره به قرآن‌های خطی موجود در مركز دايرةالمعارف انسان‌شناسی گفت: در اين مركز بيش از 7 هزار نسخه قرآنی خطی نگهداری می‌شود، كه از آن جمله می‌توان به 11 صفحه قرآن‌های خط كوفی قرن اول روی پوست آهو، 13 صفحه قرآن كوفی قرن دوم و 17 صفحه قرآن خط كوفی قرن سوم اشاره كرد، هم‌چنين در قرن چهارم ما قرآن‌هايی از پوست آهو و كاغذ داريم كه در ادوار مختلف كتابت شده‌اند.
رئيس موسسه پژوهشی ابن‌سينا گفت: دايرةالمعارف انسان‌شناسی به صورت خصوصی و بدون حمايت‌های دولتی اداره می‌شود، بخشی از درآمدهای اين مركز حاصل انتشارات آثار اين مؤسسه است و بخشی نيز از شركت در نمايشگاههای فرهنگی آثار معاصر حاصل می‌شود.
محفوظی با بيان اين مطلب كه دايرةالمعارف انسان‌شناسی در زمينه چاپ و احيا نسخه‌های خطی فعاليت بسياری داشته است، گفت: اساساً يك كتابخانه خطی و موزه چند مسئوليت دارد كه يكی از آنان مسئوليت نگهداری است، اما كار كتابخانه‌ای بايد همراه با امواجی باشد، اين امواج نيازمند تحقيق و تصحيح، مقابله با آثار ديگر، ارتباط با كتابخانه‌های خوب دنيا و استفاده از ديدگاه‌های صاحب‌نظران گوناگون است. هم‌چنين مرمت و نگهداری آثار موجود نيز بسيار مهم است، هم‌اكنون بسياری از نسخه‌های خطی به ويژه قرآن‌ها در معرض آسيب قرار دارند، كه بايد حتی‌المقدور از آسيب بيشتر جلوگيری كرد.
وی خطاب به مالكان شخصی آثار خطی گفت: حفاظت از اين آثار حفاظت از نواميس معنوی اين كشور است، بنابراين من درخواست می‌كنم يا از آثار به خوبی نگهداری شود، يا به مراكزی كه تمايل به خريد اين آثار دارند، فروخته شود، تا آنان در حفظ و نگهداری اين نسخه‌ها فعاليت كنند.
وی در پاسخ به اين پرسش كه دايرةالمعارف انسان‌شناسی تا چه اندازه با مراكز نگهداری كننده نسخ خطی مانند كتابخانه ملی، آستان قدس رضوی و ... گفت، ما به طور مستقل در موضوعاتی همكاری داشته‌ايم، منتهی ذائقه مراكز مختلف متفاوت است، كتابخانه ملی رسالت ملی در موضوع كتاب و كتابخوانی و گردآوری آثار مكتوب دارد، طبيعی است كه اولويت‌های خاصی دارد، اما اولويت‌های ما اولويت‌های موزه‌ای است، انگيزه اصلی ما فراتر از آثار مكتوب است، ما اعتقاد به جمع‌‌آوری تراث ملی و ايجاد يك موزه وسيع داريم، يك قطعه خط بايسنقر ميراز شايد برای كتابخانه‌های ديگر اولويت خريد نباشد، اما برای ما اولويت دارد، همين تنوع آثار موجب روانه شدن سيل مشتاقان برای بازديد از مركز شده است.
محفوظی در پايان در اشاره به وضعيت موجود ساماندهی ميراث مكتوب گقت: به نظر من اكنون وضعيت در رابطه با ميراث مكتوب بهتر از گذشته است و بارقه‌های اميدی درخشيدن گرفته است. توجه‌های خوبی در طی اين سال‌ها شده كه در طول سه سال اخير اين فعاليت‌ها شتاب گرفته است.
محفوظی ادامه داد: شناسنامه‌دار كردن، چند حسن دارد. نخست اين كه كشور ما به دليل دارا بودن ظرفيت بالا تبديل به يك موزه خواهد شد. شهرداری‌ها بايد فضاهای بزرگی برای مجموعه‌داران خصوصی ايجاد كنند تا اين آثار نيز به معرض نمايش گذاشته شوند. دوم اين كه با اين اقدام مشخص می‌شود چه آثاری در اين كشور وجود دارد و چه آثاری وجود ندارد. آثار رصد شده امروز ما حدود 500 هزار اثر خطی است، ولی ظرفيت كشور ما بالغ بر يك ميليون و چهارصد هزار اثر خطی تخمين زده شده است.
رئيس اتحاديه موزه‌های كشورهای اسلامی در ادامه تصريح كرد: ما نمی‌توانيم بگوييم يك كشور فرهنگی داريم ولی در عين حال تعداد بازديدكنندگان از موزه‌ها پايين باشد، در كشورهای اروپايی تا 83 درصد مردم از مراكز فرهنگی و موزه‌های كشور خود بازديد كرده‌اند، اما اين رقم در كشور ما به 7 درصد هم نمی‌رسد، بنابراين لازم است تا نوعی عطش ايجاد شود، اصحاب تفكر بايد اين مجال را ايجاد كنند و به نوعی بی‌تاب فرهنگ و هنر باشند.
محفوظی افزود: هنر و تفكر ما درست مانند ادبيات است كه در تبيين آن هزاران جمله می‌توان بيان كرد. هنر، قله ارائه نقاط عطف نياز انسانی و فرهنگ، چشمه جوشان غيرقابل توقف است. بايد برای داشتن آينده‌ای بهتر و خلق آثار ماندگار به آثار پيشينيان مراجعه كنيم.
اين موزه‌دار خصوصی گفت: ما ايرانيان به سرچشمه‌هايی دسترسی داريم، كه حيف است از آنها غافل شويم.
محفوظی در اشاره به دايرةالمعارف انسان‌شناسی گفت: اين مركز دربردارنده 100 هزار اثر خطی و فرهنگی شامل كتابخانه آثار خطی، موزه آثار فرهنگی و تاريخی است.
وی افزود: در اين مجموعه تركيبی از كتاب خطی، خط، نقاشی، خواتيم(انگشتری‌ها و مهرها) و نقاشی‌های ادوار مختلف تاريخ ايران و اسلام در كنار قطعات گوناگون نسخه‌های ارزشمند قرآن كريم در معرض تماشای عموم علاقه‌مندان قرار گرفته است.
اين روان‌شناس و مولف، قديمی‌ترين كتابت دوران اسلامی اين مركز را مربوط به قرن اول هجری بر روی پوست و به خط كوفی دانست و گفت: كتيبه‌هايی ماقبل از آن هم وجود دارد، هم‌چنين از آثار ماقبل اين دوران می‌توان به عقيق‌ها و آثار سنگی فراوانی از دوران هخامنشی كه به خط ميخی و ... بوده‌اند، اشاره كرد.
محفوظی با بيان اين مطلب كه تجلی‌‌گاه تمدن ايرانی ـ اسلامی را می‌توان در مجموعه گنجينه آثار خطی مركز دايرةالمعارف انسان‌شناسی يافت، گفت: يكی از ويژگی‌هايی كه موجب شده مركز ما برای ايرانيان و علاقه‌مندان از سراسر جهان در مقايسه با موزه‌های ديگر دنيا جذاب باشد تنوع آثار ماست، ما در تاريخ متوقف نشده‌ايم، چرا كه تنوع آثار موجود در اين مركز به دوران معاصران هم كشيده شده است. بر اين اساس اعتقاد داريم اين كار بايد به جريانات معاصر هم كشيده شود؛ چرا كه گذشته الهامی است برای اصحاب فرهنگ و هنر هم عصر ما و اكنون زمانی است برای آيندگان. ما از اين راه نقبی به تاريخ می‌زنيم.
وی در اشاره به ديگر فعاليت‌های دايرةالمعارف انسان‌شناسی گفت: تاكنون علاوه بر ايجاد كتابخانه، فضای موزه و .. به چاپ بيش از700 عنوان كتاب پرداخته‌ايم كه از اين ميان حدود 200 پايان نامه فرهنگی و هنری در 109 رشته هنرهای سنتی ايرانی و اسلامی مربوط به قرآن، اختصاص دارند.
محفوظی هم‌چنين در بيان اهداف آينده اين مركز گفت: در‌صدديم ساختمانی به عنوان نماد معماری ايرانی و اسلامی به صورت تلفيقی ايجاد كنيم كه فضای كافی را برای ارائه و معرفی مكتوبات و آثار گوناگون ايرانی ـ اسلامی داشته باشد. در دولت‌های مختلف قول اين كار داده شده اما از حد قول تجاوز نكرد، گويی اين مسئله تنها ويترينی است و اصالت آن مورد توجه چندانی نيست.
رئيس موسسه پژوهشی ابن‌سينا گفت: حدود يك سال و نيم پيش با همكاری 47 كشور جهان اسلام اقدام به تأسيس «اتحاديه موزه‌های كشورهای اسلامی» كرد‌ه‌ايم و اكنون مسئوليت اين اتحاديه برعهده من است، كه كار اصلی آن همانند يك رشته تسبيح، ايجاد انسجام در تاريخ، اقوام، ملل و نحل اسلامی است. در اساس‌نامه آن نيز مباحث گفت‌وگوی ملل و نحل افكار و انديشه‌های مختلف عنوان شده است.
وی در ادامه با بيان اين مطلب كه موزه‌ها در كشورهای اسلامی معمولاً صبغه خصوصی دارند تا دولتی، گفت: در اين اتحاديه هزار مجموعه معرفی شده است كه به جرئت می‌توان گفت، مجموعه آثار موزه دايرةالمعارف انسان‌شناسی از نظر كمی و كيفی جزء پنج مجموعه اول اين اتحاديه قرار دارد.
محفوظی در اشاره به قرآن‌های خطی موجود در مركز دايرةالمعارف انسان‌شناسی گفت: در اين مركز بيش از 7 هزار نسخه قرآنی خطی نگهداری می‌شود، كه از آن جمله می‌توان به 11 صفحه قرآن‌های خط كوفی قرن اول روی پوست آهو، 13 صفحه قرآن كوفی قرن دوم و 17 صفحه قرآن خط كوفی قرن سوم اشاره كرد، هم‌چنين در قرن چهارم ما قرآن‌هايی از پوست آهو و كاغذ داريم كه در ادوار مختلف كتابت شده‌اند.
رئيس موسسه پژوهشی ابن‌سينا گفت: دايرةالمعارف انسان‌شناسی به صورت خصوصی و بدون حمايت‌های دولتی اداره می‌شود، بخشی از درآمدهای اين مركز حاصل انتشارات آثار اين مؤسسه است و بخشی نيز از شركت در نمايشگاههای فرهنگی آثار معاصر حاصل می‌شود.
محفوظی با بيان اين مطلب كه دايرةالمعارف انسان‌شناسی در زمينه چاپ و احيا نسخه‌های خطی فعاليت بسياری داشته است، گفت: اساساً يك كتابخانه خطی و موزه چند مسئوليت دارد كه يكی از آنان مسئوليت نگهداری است، اما كار كتابخانه‌ای بايد همراه با امواجی باشد، اين امواج نيازمند تحقيق و تصحيح، مقابله با آثار ديگر، ارتباط با كتابخانه‌های خوب دنيا و استفاده از ديدگاه‌های صاحب‌نظران گوناگون است. هم‌چنين مرمت و نگهداری آثار موجود نيز بسيار مهم است، هم‌اكنون بسياری از نسخه‌های خطی به ويژه قرآن‌ها در معرض آسيب قرار دارند، كه بايد حتی‌المقدور از آسيب بيشتر جلوگيری كرد.
وی خطاب به مالكان شخصی آثار خطی گفت: حفاظت از اين آثار حفاظت از نواميس معنوی اين كشور است، بنابراين من درخواست می‌كنم يا از آثار به خوبی نگهداری شود، يا به مراكزی كه تمايل به خريد اين آثار دارند، فروخته شود، تا آنان در حفظ و نگهداری اين نسخه‌ها فعاليت كنند.
وی در پاسخ به اين پرسش كه دايرةالمعارف انسان‌شناسی تا چه اندازه با مراكز نگهداری كننده نسخ خطی مانند كتابخانه ملی، آستان قدس رضوی و ... گفت، ما به طور مستقل در موضوعاتی همكاری داشته‌ايم، منتهی ذائقه مراكز مختلف متفاوت است، كتابخانه ملی رسالت ملی در موضوع كتاب و كتابخوانی و گردآوری آثار مكتوب دارد، طبيعی است كه اولويت‌های خاصی دارد، اما اولويت‌های ما اولويت‌های موزه‌ای است، انگيزه اصلی ما فراتر از آثار مكتوب است، ما اعتقاد به جمع‌‌آوری تراث ملی و ايجاد يك موزه وسيع داريم، يك قطعه خط بايسنقر ميراز شايد برای كتابخانه‌های ديگر اولويت خريد نباشد، اما برای ما اولويت دارد، همين تنوع آثار موجب روانه شدن سيل مشتاقان برای بازديد از مركز شده است.
محفوظی در پايان در اشاره به وضعيت موجود ساماندهی ميراث مكتوب گقت: به نظر من اكنون وضعيت در رابطه با ميراث مكتوب بهتر از گذشته است و بارقه‌های اميدی درخشيدن گرفته است. توجه‌های خوبی در طی اين سال‌ها شده كه در طول سه سال اخير اين فعاليت‌ها شتاب گرفته است.
مطالب مرتبط
