ضعف‌های روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای در دانشگاه‌ها
گروه دانشگاه: عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه بیشتر مشکلات ما در روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای است، گفت: تلاش کنیم مطالعات قرآنی را با استفاده از روش‌های مرسوم در مجامع علمی یاد بگیریم و تمرین کنیم.
علی منتظری، رئیس اسبق جهاد دانشگاهی و رئیس همایش مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با تأکید بر لزوم پرداختن به مطالعات میان‌رشته‌ای گفت: اگر بخواهیم قرآن در متن زندگی امروز ما حضور معناداری پیدا کند، علاوه بر فعالیت‌های دیگر که در زمینه فرهنگ و معارف قرآن انجام می‌دهیم یکی از کارهای ضروری دیگر این است که بتوانیم در متون علمی، فرهنگ و معارف قرآن را به‌صورت شاخصی به نمایش بگذاریم.
وی افزود: طبیعتاً بازتاب متون و شواهد علمی نیز در انتشار مقالات و یافته‌هایی است که محققان در سراسر دنیا در حوزه‌های مختلف علمی ارائه می‌کنند؛ لذا اگر بخواهیم حقایق قرآن را در قالب دستاوردهای علمی در جهان امروز ارائه کنیم لازم است که با استفاده از روشها و سنت‌های پذیرفته شده در این حوزه، حقایق را مطرح و معرفی کنیم و به مشتاقان و علاقه‌مندان ارائه کرده وبتوانیم از طریق تحقیقات و روش‌های علمی در سیاست‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و اجرای برنامه‌ها تأثیرگذار باشیم و این محتاج آن است که به روش‌های شناخته شده علمی مسلط شویم و بتوانیم مطالعات و پژوهش‌هایی را طراحی و اجرا کنیم که قرابت زبانی با سایر علوم داشته باشند. بر همین اساس ضرورت مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن بسیار آشکار می‌شود.
منتظری در رابطه با مشکلات موجود در این عرصه، اظهار کرد: در این زمینه متأسفانه به لحاظ روش‌شناسی مشکلاتی داریم که امیدواریم با آشنایی بیشتر تا حدود زیادی آن را رفع کنیم و پژوهشگران قرآنی را به هم نزدیک کنیم تا از برآیند پژوهش‌ها شواهد و مستندات لازم را برای مطالعات میان‌رشته‌ای فراهم کنیم.
وی در توضیح قرابت زبانی، گفت: قرابت زبانی قاعدتاً به روش‌شناسی و روش انجام مطالعات اشاره دارد. اگر بخواهیم فرهنگ غنی و معارف ناب قرآنی را در سراسر جهان گسترش دهیم باید در مجلات و نشریات علمی حضور موثری داشته باشیم و برای اینکه بتوانیم در نشریات علمی حضور داشته باشیم باید با روش‌های مرسوم در این زمینه آشنا باشیم. این روشها تقریباً در حوزه علوم اجتماعی، تجربی، پزشکی یا علوم مهندسی و کشاورزی تا حدود زیادی شناخته شده هستند. ما باید این روشها را به‌خوبی درک کنیم تا بتوانیم مطالعات و تحقیقات قرآنی خودمان را با این روشها منتشر کنیم و در سطح جهان کسترش دهیم.
عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه در واقع باید تلاش کنیم با کمک سایر علوم، حقایق قرآنی را آشکار کنیم، عنوان کرد: نمی‌خواهیم اینطور تصور شود که نقصی در این میان در فرهنگ قرآنی وجود دارد و ما می‌خواهیم آن را با سایر علوم کامل کنیم؛ این یک نوع خلط مبحث است.پزوهشهای میان رشتهای قران کریم در واقع می‌خواهد فرهنگ قرآنی را با استفاده از روش‌های شناخته شده علمی که امروز در دنیا استفاده می‌شود آشکارتر کند. نقصی در این علوم و معارف قرانی وجود ندارد و اعتقاد داریم که علمی که در قرآن نهفته است چه در ظاهر و چه در باطن آن همه کلام وحی است و تغییرناپذیر و کامل‌ترین است. برای بشر امروز باید با زبان و بیانی این شواهد و مدارک علمی را فراهم بسازیم که با ذهن و آموخته‌های او نزدیک باشد و بتواند با موضوع ارتباط برقرار کند. تلاش در زمینه مطالعات میان رشتهای در واقع تلاشی برای قرابت معنایی علوم است.
روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای
منتظری در رابطه با روش‌شناسی این گونه مطالعات، گفت: اعتقادم این است که بیشتر مشکلات ما در روش‌شناسی انجام این کارهاست. باید در حوزه‌های مختلف علمی این روشها را بشناسیم و تلاش کنیم که مطالعات قرآنی را با استفاده از این روشها که در مجامع علمی مرسوم و شناخته شده است یاد بگیریم و تمرین کنیم.
وی افزود: یک بخش از کار این است که توجه جامعه علمی و دانشگاهی را به سمت و سوی این مطالعات و تحقیقات جلب کنیم. آن‌ها را تشویق کنیم و از ایشان بخواهیم در این زمینه وارد شوند و بخشی از توانایی و علم خودشان را در حوزه‌های تخصصی به کار ببرند تا فرهنگ و معارف قرآنی در سطح جامعه نمود بهتر و بیشتری پیدا کند و در فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی حضور پررنگ‌تری از فرهنگ و معارف اسلامی داشته باشیم. در واقع نوعی تشویق محققان و پژوهشگران در سایر حوزه‌هاست که به سمت فرهنگ قرآن بیایند. از سوی دیگر از کسانی که در حوزه قرآن تخصص و مطالعاتی دارند بخواهیم که با روش‌های جدید مطالعات و تحقیق آشنا شوند و آن را به زبان علمی بیان کنند تا بتوانند تأثیر لازم را در جامعه و فضای علمی کشور و جهان بگذارند. در واقع باید تلاش کنیم که یک نوع همگرایی بین متخصصان علوم و متخصصان قرآنی فراهم کنیم و زمینه‌هایی را آماده کنیم. طبیعتاً در ابتدا، ممکن است کار دشوار به نظر بیاید ولی با توجه به توانایی‌هایی که داریم هم در حوزه دین و قرآن و هم در سایر علوم به نظر می‌آید که بتوانیم با تلاش و کوشش بیشتر در علوم و تحقیقات موفق باشیم.
وی در پاسخ به این سؤال که با مطالعات میان‌رشته‌ای چگونه می‌توان به‌سوی کاربردی کردن علوم پیش رفت، گفت: قرآن تنها محدود به علوم انسانی نیست. همه علوم در قرآن وجود دارد؛ تاریخ، جغرافیا، پزشکی، طب، روانشناسی و ... . حتی علم پزشکی بیشتر روش‌های مطالعه و تحقیق خود را از علوم انسانی وام گرفته است، اگر آن روشها نبود علم پزشکی هم نمی‌توانست به جایی برسد. همه علوم در قرآن وجود دارد اما بستگی به ما دارد که تا چه حد از این علوم استفاده کنیم و تا چه حد خودمان را با فرهنگ قرآن آشنا سازیم و بر اساس آن تحقیقات و مطالعات خود را به انجام برسانیم. برای مثال، بشر امروز در همه دنیا دچار نوعی اضطراب است. دوای درد این اضطراب در همین قرآن کریم بارها مورد توجه قرار گرفته است؛«أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ دل‌ها را با ذکر خدا آرام کنید»، (رعد/28). بر همین اساس می‌توان مطالعه‌ای را با روش شناخته شده در علوم تجربی طراحی و انجام داد. در واقع باید ورود پیدا کرد. چنین تحقیقی برای همه افراد بشر و حداقل همه افرادی که از این مشکل رنج می‌برند می‌تواند کارساز باشد و کاربرد داشته باشد.
منتظری اظهار کرد: امروزه در جهان یک جریان بسیار قوی در متون علمی دیده می‌شود که از آن تحت عنوان توجه به معنویت نام برده می‌شود و در درمان بسیاری از بیماری‌ها و در کاهش بسیاری از آلام و دردها می‌تواند مؤثر باشد. اگر بتوانیم با استفاده از کلام وحی، تحقیقات و مطالعاتی را در این زمینه طراحی کنیم و به سرانجام برسانیم که بتواند راهگشا باشد عملاً کاربرد چنین یافته‌ها و مطالعاتی را تضمین شده می‌بینیم. به نظر می‌رسد که در این مورد یک مقدار باید با وسعت نظر بیشتری به قضیه نگاه کرد. قطعاً کاربردهای لازم هم از یافته‌های چنین مطالعاتی حاصل خواهد شد. باید متخصصان از دو حوزه در کنار هم قرار بگیرند. به‌طور مثال در مورد خلقت بشر آیات الهی از زمانی شروع می‌کند که نطفه منعقد می‌شود تا زمانی که استخوان‌ها، گوشت و پوست و اندام انسانی شکل می‌گیرد و سیر تکاملی را طی می‌کند. اگر کسانی نگاه عالمانه داشته باشند و در عین حال افراد قرآن‌شناسی نیز باشند می‌توانند مطالب را از آیات استخراج کنند. اینکه ما بتوانیم دانش بشر و فهم بشر را از خودش ارتقا دهیم، خودش یک کاربرد است. بهرحال اگر تلاش کنیم قطعاً دستاوردهای بزرگی نصیب ما می‌شود.
وی ضمن تصریح این مطلب که در کار علمی و پژوهشی با دستورالعمل، بخش‌نامه و مشابه این‌ها کاری به سرانجام نمی‌رسد، عنوان کرد: در عین حال باید توجه کرد که با تبلیغات غیرمتعارف و یا ایجاد تسهیلات غیرمتعارف نیز اتفاقی نخواهد افتاد؛ چرا که در این فضاها ممکن است افراد فرصت‌طلب ورود پیدا کنند و به اصل ماجرا لطمه بزنند. این کارها باید با تدریج، تدبیر، صبر، حوصله و مطالعه و قدم به قدم پیش برود، نباید در این کارها عجله شود. اگر صبر کنیم و برنامه‌ریزی داشته باشیم و در مجامع علمی طرح موضوع کنیم و در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه و مراکز علمی به نوعی موضوع را در معرض محققان و پژوهشگران قرار بدهیم، به تدریج اندیشه‌ها بارور می‌شود و محققان و پژوهشگرانی که انگیزه یافتند طبیعتاً خودشان به‌طور طبیعی این موضوع را دنبال خواهند کرد. در عین حال جلوی افراد فرصت‌طلب برای سوءاستفاده گرفته می‌شود و کسانی که واقعاً به‌طور طبیعی دغدغه این کار را دارند، آینده روشن و خوبی را در این زمینه رقم می‌زنند.
