«وقف در گردش کتاب» در محیط‌های محدود موفق‌تر است
گروه ادب: مسئول طرح کتابخانه‌های باز درباره این طرح اظهار کرد: تحقیقات و بررسی صورت گرفته نشان داد که وقف در گردش کتاب در محیط‌هایی که محدودیت داشتند و بسته بودند، موفقیت بیشتری را از آن خود کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، یکی از راه‌های افزایش سرانه مطالعه و عادت دادن مردم به کتابخوانی، ایجاد فضاهایی با عنوان کتابخانه باز بود که به نحوی احیاکننده فرهنگ وقف کتاب در جامعه نیز به شمار می‌رفت.
کتابخانه باز فضایی بود که کتاب به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌گرفت و اغلب آثاری که در این نمایشگاه ارائه می‌شد، کتب دینی و قرآنی بود. با توجه به روند رو به رشد بهای کتاب، کتابخانه باز برای رساندن کتاب به دست مخاطبان راه مناسبی بود. به این منظور با محمد مرادی، مسئول کتابخانه‌های باز، به گفت‌وگو پرداختیم.
ـ لطفاً درباره این طرح که از چه زمانی شروع شد و تا چه برهه‌ای از زمان ادامه پیدا کرد، توضیح دهید.
این طرح توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره وزارت محمدحسین صفارهرندی، وزیر اسبق این وزارتخانه صورت گرفت و متأسفانه بعد از یک سال از رفتن وی، به فراموشی سپرده شد.
این طرح از سوی وزارت ارشاد به ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها محول شد تا کار را انجام دهند، ولی کار دیگر اجرایی نشد.
در زمان اجرای این طرح، وزیر وقت از انجام آن پشتیبانی کرد و مدتی هم بعد از رفتن وی، این کار به وزارت ارشاد محول شد، ولی به اجرا درنیامد.
ـ دیدگاه شما درباره برگزاری این کتابخانه‌ها چیست و در زمان برپایی آن، چه ثمراتی داشت و نقاط ضعف آن چه بود؟
یکی از علت‌هایی که به سمت برگزاری این کتابخانه‌ها رفتیم، این بود که وقتی وارد بازار اطراف تهران و شهرستان‌ها بشویم، می‌بینیم که افراد توان خرید کتاب را ندارند چون بهای آن خیلی بالاست.
حتی زمانی که کتاب ارزان بود، به دلیل درآمد خانواده‌ها، امکان خرید کتاب تا حد زیادی وجود نداشت. از این رو چنین طرحی را در برخی از مجمتع‌های مسکونی به راه انداختیم. خانواده‌ها در پاگرد ساختمان، کتاب را می‌بردند و پس از مطالعه می‌آوردند.
یک بار از یکی ا ز مخاطبان این کتابخانه‌ها سؤال کردیم که چند کتاب خوانده است؛ گفت که نزدیک به 40 عنوان کتاب خوانده است. این رویکرد به آن دلیل بود که کتاب در دسترس این مخاطب بود.
ـ از دیگر مراکزی که این طرح را در آنجا اجرا کردید، بگویید.
این طرح را در کارخانه‌ها هم اجرایی کردیم؛ کسانی که می‌خواستند بروند، کتاب را می‌بردند و به خانواده خود می‌دادند و بعد دوباره می‌آوردند و سر جایش می‌گذاشتند.
همچنین در پادگان‌ها برای سربازان کتابخانه باز گذاشتیم و آنها که با کتاب انس نداشتند نیز کتاب می‌خواندند. یا در مراکز توقف افراد مثل بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هم این طرح را اجرایی کردیم.
ـ نتایجی که به دست آمد، چه بود؟
به این نتیجه رسیدیم که اگر دولت کتاب‌هایی را که به مراکز مختلف اهدا می‌کند، در مکان‌هایی که در دسترس مردم باشد بگذارد، ثمربخش خواهد بود.
از سویی این نگاه هم بود که کتاب برگردانده می‌شود؛ برخلاف اینکه در ابتدا تصور می‌شد که کتاب دیگر برگردانده نمی‌شود؛ اوایل این اتفاق می‌افتاد و کتاب دیر برمی‌گشت، ولی به تدریج این رویکرد عوض شد.
کتاب را در مساجد و کوی کارمندان کرج نیز گذاشتیم؛ روزی یک پیرزن آمد و مقادیری پول به مسئول مسجد داد که کتاب بخرد و در کتابخانه قرار دهد و گفت که نذر کرده است.
در برخی از کتابخانه‌های اماکن نیز دیده می‌شد که افراد کتاب می‌آوردند و در کتابخانه قرار می‌دادند تا افراد مطالعه کنند. این نیز روش مطلوبی بود.
در این باره باید روش‌های مختلف برای انس بیشتر مردم با کتابخوانی بررسی شود و با تعویض یک مسئول، طرح بر زمین نماند و دنبال شود.
ـ از دیگر طرح‌هایی که با این عنوان انجام دادید چه بود؟
در نمایشگاه قرآن نیز کار دیگری انجام دادیم. کتابخانه باز را قرار دادیم و با عنوان وقف در گردش بر کتاب‌ها مهر زدیم. در این کتابخانه، کتاب‌های قرآنی و مذهبی را به افراد می‌دادیم و می‌گفتیم که نیازی نیست که کتاب را به کتابخانه برگردانند، بلکه بعد از خواندن می‌توانند آن را در اختیار افراد دیگر قرار دهند.
با این روش، کار جریان پیدا می‌کرد. با بررسی که شد متوجه شدیم که کتاب‌هایی که در نمایشگاه قرآن قرار داده شده بود، در مناطق مختلف تهران و از سوی مخاطبانی که کتاب‌ها را برده بودند، در گردش بود. با این کار می‌توان کتاب را در جامعه مومنین جریان داد.
ـ چند درصد کتاب‌ها دینی و قرآنی بودند؟
50 ، 60 ذرصد کتاب‌ها دینی قرآنی بودند. بر اساس مطالعه‌ای که صورت گرفت و در آن چشم‌انداز 20 ساله بررسی شد، نیازهای یک شهروند ایرانی مورد ارزیابی قرار گرفت.
بخشی از مطالب مربوط به زبان‌شناسی و علوم تربیتی بود. مدیریت و تربیت فرزند نیز بخش دیگری از کتاب‌ها بودند و بخش اعظم آنها را کتب مذهبی تشکیل می‌داد.
در این راستا درصد بسیاری از کتاب‌ها، صرفاً مذهبی بود و برخی نیز تکنیکی بودند. روانشناسی و مسائل خانواده، داستان و حتی کتب آشپزی نیز بخشی از آثار ارائه شده بودند.
20 درصد هم کتاب‌های کودکان بودند. البته تعمد داشتیم که در این داستان‌ها جنبه مذهبی رعایت شود.
ـ بر اساس مطالعاتی که کردید و سنجشی که انجام شد، ثمربخشی آثار در دسترس قرار گرفته چقدر بوده است؟
در برخی از مکان‌ها تقریباً اثربخشی بالای 90 درصد بود و به اهداف بسیاری رسیده بودیم. در برخی اماکن که محیط محدودتر بود؛ مثل مجتمع‌های مسکونی، کارخانه‌ها و سربازخانه‌ها و زندان‌ها که این کار را اجرا کردیم، موفق‌تر بودیم.
بر این اساس باید گفت که هر مرکزی که محیط در آن محدودتر بود که می توانستیم به تناسب مخاطب کتاب بگذاریم، موفق‌تر بودیم.
آنجا که مخاطبان عام بودند، مثل مساجد، نمی‌توانستیم نتایج را به درستی بررسی کنیم، ولی در نتیجه‌گیری، روند مثبت بود و به اهداف رسیدیم.
در یکی از مراکز نظامی که کار مطالعاتی کردیم، بیشتر مطالبی که به روابط زن و مرد و موضوعات اخلاقی بود، مورد استقبال زیادی قرار گرفت و کتاب را به دیگران هم داده بودند که بخوانند.
ـ در این باره چه پیشنهادی برای مسئولان دارید؟
بهتر است که روش‌های مختلف مطالعه و بررسی شود. اکنون آن قدر بهای کتاب گران است که کسی کتاب نمی‌خرد، مگر اینکه یارانه به این سمت هدایت شود و به کمک خریدار بیاید.
