رهایی از جمود محصول رویکرد امام خمینی(ره) به قرآن است
گروه اندیشه: معاون پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) نمایندگی قم معتقد است، رهایی از جمود، جایگاه بالای زنان در نظام اسلامی، کرامت انسانی و حقوق مردم در نظام اسلامی از آثار رویکرد اجتماعی حضرت امام(ره) به قرآن بود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در نشست «رویکرد اجتماعی امام خمینی(ره) به قرآن» که توسط کارگروه مطالعات قرآنی خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عصر امروز، 20 بهمن‌ماه با حضور مهدی فیض، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی در محل خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی گفت: رویکرد تفسیری امام خمینی(ره) ریشه در حرکت سیدجمال‌الدین اسدآبادی دارد.
ایازی ادامه داد: تفسیرهای گوناگونی با عقاید مختلف از قرآن به نگارش درآمده است. تفاسیر شیعی و اهل سنت هر کدام با نگرش‌های فرقه‌های مختلفی چون اثنی عشری، زیدی، حنفی، شافعی، حنبلی، مالکی و ... وجود دارد. ما تنوع گسترده‌ای از تفاسیر داریم و حدود سه هزار تفسیر وجود دارد که 150 تفسیر معاصر هستند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در میان این تفاسیر و مفسرین ما شاهد جهت‌گیری‌های متفاوتی از جمله کلامی، فلسفی، عرفانی، اجتماعی، سیاسی، تاریخی و ادبی مواجه‌ایم که براساس مبانی تفسیری شکل گرفته و از هم متمایز شده‌اند.
وی تصریح کرد: تفسیر اجتماعی در همین 100 سال اخیر به وجود آمده است. تفسیر اجتماعی از دوره‌ای آغاز شد که نهضت بازگشت به قرآن توسط سیدجمال‌الدین اسدآبادی مطرح گردید. ایشان معتقدند بودند که هر چند قرآن در جامعه اسلامی محترم و مقدس است اما تنها به هنگام مرگ، تهیه جهیزیه، تشکیل خانواده و یا خرید خانه از آن استفاده می شود. وی معتقد بود که مسلمانان در عمل آشنایی چندانی با قرآن ندارند. سیدجمال بر آن بود که یکی از علل رکود جامعه مسلمانان را عدم توجه و درک درست قرآن و نیز اجرای آن در جامعه دانست.
ایازی افزود: قهراً جریان اجتماعی در بستر چنین تحولی به وجود آمد و کسانی چون حضرت امام(ره) با اینکه سابقه عرفانی داشتند به تدریج به سمت رویکرد اجتماعی به قرآن عمل کردند. با نگاهی به وصیت‌نامه می‌بینیم توصیه زیادی به توجه به قرآن مطرح شده است.
وی ادامه داد: ایشان 60 سال پیش به شهر یزد رفته بودند و در آنجا در هنگام بازدید از کتابخانه آقای وزیری در دفتر خاطرات ایشان آیه «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مَا بِصَاحِبِکُم مِّن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ لَّکُم بَیْنَ یَدَیْ عَذَابٍ شَدِیدٍ؛ بگو من فقط به شما یک اندرز می‌دهم که دو دو و به تنهایى براى خدا به پا خیزید سپس بیندیشید که رفیق شما هیچ گونه دیوانگى ندارد او شما را از عذاب سختى که در پیش است جز هشداردهندهاى[بیش] نیست»(سبأ/ 36) را نوشتند که این آیه مسلمانان را دعوت می‌کند به صورت جمعی حرکت کنند.
ایازی افزود: حضرت امام(ره) در تحولات اجتماعی همواره قرآن را مد نظر داشتند. مبنای ایشان در نسبت با قرآن رویکرد اجتماعی بوده است. فقه ما در گذشته فردی بوده است و حتی در تفسیر قرآن نیز این رویکرد ادامه داشت. حتی در خصوص برخی از مفاهیم مانند عدالت که در قرآن وجود دارد، مفسران آن را به صورت عدالت فردی تفسیر می‌کردند. امام (ره) مفهوم عدالت را به صورت اجتماعی تحلیل کرده‌اند. ایشان معتقد هستند که جامعه باید براساس عدالت قوام یابد.
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین حسن پویا، معاون پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) نمایندگی قم گفت: در آغاز صحبتم باید بگویم برخی از جملاتی را که به امام(ره) نسبت داده می‌شود از ایشان نبوده است. مثلا انقلاب ایران انفجار نور بوده است از آقای یاسر عرفات است، خرمشهر را خدا آزاد کرد از آقای رجائی است و پشتیبان ولایت فقیه باشید تا به کشور آسیبی نرسد گفته آقای صدوقی است.
پویا ادامه داد: وقتی ما می‌توانیم فردی را بشناسیم که عملکرد و آثار او را بشناسیم. امام (ره) در کنار مجموعه سخنرانی‌ها، پیام‌ها و نامه‌هایشان که در صحیفه نور آمده است، 50 اثر مکتوب دارند که در امسال رونمایی شد. در نگاهی به این آثار می‌توان پرسید چطور امام خمینی(ره) که اثری مستقل جز 5 جلسه در خصوص تفسیر سوره حمد داشته‌اند می‌توان مفسر خواند.
پویا با بیان اینکه فعالیت سیاسی و عرفانی امام خمینی(ره) حجابی شده تا نتوانیم شخصیت ایشان را به خوبی بشناسیم، گفت: هر جا امام (ره) صحبتی داشته‌اند و یا پیامی داده‌اند از یک مبنا و آیه قرآنی استفاده کرده‌اند. ایشان هر چند آیات را کمتر به صورت مستقیم می‌خواندند همواره تحت تاثیر آیاتی از قرآن بودند که این را به صورت ویژه در پیام هشت ماده‌ای امام (ره) می‌توان دید.
وی تصریح کرد: بسیاری از مراجع تقلید به قرآن توجه دارند، اما خصوصیت امام(ره) این بود که قرآن را مبنای حرکت و قیام قرار داد. ایشان به دنبال بیدار کردن مردم براساس آیات قرآن بودند. قرآن برای ایشان تنها مایه ثواب نبوده است بلکه توجه ایشان به قرآن سیاسی و اجتماعی بوده است.
در ادامه نشست ایازی با بیان اینکه در عرفان مساله تزکیه و سیر و سلوک بسیار مهم است، گفت: امام(ره) هیچ سخنرانی برای مسئولین نداشتند که ایشان را موعظه اخلاقی نکنند. ایشان هم به بیان سیر و سلوک می‌پرداختند و هم مسئولیت‌های اجتماعی را گوشزد می‌کردند. امام(ره) در یک سخنرانی که در سال 60 ایراد کردند فرمودند که تزکیه برای همه شایسته‌تر است اما برای مسئولین شایسته‌تر است. چون مسئولین در معرض خطر قدرت هستند و لازم است سیروسلوک داشته باشند. اگر فساد در افراد عادی رخ دهد، تبعات محدودی خواهد داشت اما اگر عالم و حاکمی فاسد بود، جامعه به فساد کشیده می‌شود.
وی ادامه داد: سیروسلوک با رویکرد اجتماعی در اندیشه امام(ره) مطرح است. در حدیثی از پیامبر(ص) داریم که دو گروه هستند که اگر صالح باشند جامعه صالح می‌شود و اگر فاسد شوند جامعه‌ای فاسد می‌شود، امرا و علما.
پویا در ادامه نشست گفت: بسیاری از تحولات اجتماعی بعد از انقلاب در پرتو رویکرد اجتماعی امام خمینی(ره) به قرآن صورت گرفته است. اولین پایان نامه زنان در زمینه قرآن پس از انقلاب اسلامی نوشته شده است و امروز بیش از 1500 پایان نامه توسط خانم‌ها موجود است.
وی ادامه داد: با منطق قرآنی امام (ره) بود که جامعه از بند جمودگرایی آزاد شد و مباحث جدید مورد توجه قرار گرفت. توجه به کرامت انسانی و حقوق مردم نیز از ثمرات رویکرد اجتماعی امام راحل به قرآن است.
وی گفت: یکی دیگر از ثمرات رویکرد اجتماعی امام(ره) به قرآن این بود که همه مستضعفان دنیا مورد توجه قرار گرفتند و این ایشان را تحت تاثیر قرار داد.
وی ادامه داد: به صورت موردی می‌توان به پیام هشت ماده‌ای امام (ره) اشاره کرد. در بحبوحه انقلاب بود که برخی به واسطه شور انقلابی کارهایی انجام دادند که منجر به صدور این پیام شد. ایشان با مطرح کردن اینکه قیام با منطق قرآنی صورت گرفته است به رعایت قواعد شرعی و مقررات اسلامی قضاوت تاکید و از تندروی ها برحذر داشتند.
پویا افزود: امام (ره) در این پیام فرمودند که نمی‌توانید وارد حوزه خصوصی مردم شوید و باید جلوی تجسس در زندگی دیگران به قصد کشف جرم گرفته شود مگر اینکه کسانی قصد توطئه داشته باشند. از سویی دیگر منع تصرف در مال دیگران هم به صورت فیزیکی و هم شنود مکالمات که در این پیام تاکید شده است ریشه قرآنی دارد.
در پایان ایازی در پاسخ به سوال خبرنگار ایکنا درخصوص تفاوت اسلام سیاسی و اسلام اجتماعی در رویکرد به قرآن چیست؟ گفت: ما دو نوع اسلام سیاسی داریم، اولی را می‌توان حرکت‌های آزادی بخش دانست. برای نمونه حرکت مردم در الجزایر و فلسطین متاثر از قرآن بوده است، نمونه بارز این اسلام را می‌توان سید قطب دانست. اما نوع دوم اسلام سیاسی به بحث درباره نهادهای سیاسی و تاسیس آنها می‌پردازد. این پرسش که جایگاه عدالت و آزادی در نظام سیاسی اسلام چیست، در این رویکرد مطرح می‌شود و در واقع این جریان، الگوهای دولتی را مطرح می‌کند. در رویکرد اجتماعی عمدتا به بحث روابط فرد با جامعه و جامعه با جامعه نظر می‌شود و مباحثی مانند تعاون اجتماعی و فقر بدون نظر به دولت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
